της Αλεξάνδρας Χαΐνη
Ο χρόνος μετράει αντίστροφα πλέον για την απονομή του Διεθνούς βραβείου Booker. Μόλις δόθηκε στη δημοσιότητα η βραχεία λίστα με τους/τις έξι συγγραφείς που επέλεξε η κριτική επιτροπή και ήδη οι βιβλιόφιλοι ραβόμαστε και ετοιμαζόμαστε για την τελική ευθεία.
Η μακρά λίστα, όπως είχαμε γράψει στον Αναγνώστη τον Μάρτιο που ανακοινώθηκε, περιλάμβανε 13 βιβλία συγγραφέων και των αντίστοιχων μεταφραστών/ριών τους στα αγγλικά, τα οποία επελέγησαν από μια λίστα 148 μυθιστορημάτων και συλλογών διηγημάτων που μεταφράστηκαν την προηγούμενη χρονιά, και τα οποία θα βρεθούν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων της Βρετανίας ή/και της Ιρλανδίας μέσα σε αυτόν τον Απρίλιο.
Το βραβείο θα ανακοινωθεί την Τρίτη 21 Μαΐου στις 7 μμ. ώρα Γκρίνουιτς, σε τελετή που θα φιλοξενηθεί για πρώτη φορά στο Turbine Hall του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Tate Modern, στο Λονδίνο. Η εκδήλωση θα μεταδοθεί live από τα κανάλια του Booker και εμείς θα την παρακολουθήσουμε με τα καλά μας – έστω και από μακριά.
Θυμίζουμε ότι το χρηματικό έπαθλο των 50.000 λιρών που συνοδεύει το βραβείο μοιράζονται εξίσου σε συγγραφέα και μεταφραστή/τρια. Χρηματικό έπαθλο προβλέπεται όμως και για την μικρή λίστα: 5.000 λίρες, από 2.500 σε συγγραφέα και μεταφραστή/τρια.
Επικεφαλής της φετινής κριτικής επιτροπής είναι η διακεκριμένη συγγραφέας και παραγωγός Eleanor Wachtel, η οποία έχει στο πλάι της μια πλειάδα βραβευμένων λογοτεχνών και μεταφραστών, όπως την Αμερικανίδα ποιήτρια Natalie Diaz, τον Romesh Gunesekera, βραβευμένο συγγραφέα από την Σρι Λάνκα που είχε μπει στην βραχεία λίστα των Booker το 1994, τον πρωτοποριακό εικαστικό καλλιτέχνη με έδρα τη Νότια Αφρική William Kentridge και τον συγγραφέα, εκδότη και μεταφραστή Aaron Robertson.
9 γυναίκες και 4 άντρες
Πριν μπούμε στο κυρίως πιάτο, στην περιγραφή των βιβλίων, ας δούμε μερικά ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία. Λοιπόν, εκπροσωπούνται έξι γλώσσες (ολλανδικά, γερμανικά, κορεάτικα, πορτογαλικά, ισπανικά και σουηδικά), έξι χώρες (Αργεντινή, Βραζιλία, Γερμανία, Ολλανδία, Νότια Κορέα και Σουηδία) και τρεις ήπειροι (Ασία, Ευρώπη και Νότια Αμερική).
Εννέα γυναίκες και τέσσερις άντρες βρίσκονται στη λίστα, ενώ αρκετές από τις χώρες που εκπροσωπούνται, έχουν παρελθόν στα Booker: όπως η Νότια Κορέα, που εκπροσωπείται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά και η Αργεντινή για τέταρτη, μέσα σε πέντε χρόνια. Όσο για τους/τις συγγραφείς, ο Βραζιλιάνος Itamar Viera Junior βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το πρώτο του μυθιστόρημα, ενώ ο Κορεάτης Hwang Sok-yong για το ένατο βιβλίο του που έχει μεταφραστεί στα αγγλικά.
Προσωπικό και πολιτικό
Στο δια ταύτα τώρα. Κατ’ αρχάς ποιο ήταν το σκεπτικό που οδήγησε την κριτική επιτροπή να διαλέξει τους συγκεκριμένους συγγραφείς; Συνοπτικά το ότι «συνδυάζουν το προσωπικό και το πολιτικό με ριζοσπαστικά πρωτότυπους τρόπους».
Η εμπειρία πάντως από τα προηγούμενα International Booker έχει δείξει ότι η κριτική επιτροπή προτιμά βιβλία που έχουν σχέση με την τρέχουσα επικαιρότητα και κυρίως εκείνα που πραγματεύονται κοινωνικοπολιτικά θέματα όπως τον ρατσισμό, την ενδοοικογενειακή βία, την καταπίεση, ακόμη και την οικολογική κρίση.
Σε γενικές γραμμές πρόκειται για βιβλία που πέρα από τη θεματική τους έχουν και μια ιδιαιτερότητα στη γραφή, με την καθαρά τεχνική έννοια. Όχι μόνο δηλαδή δεν ακολουθούν έναν συμβατικό τρόπο και ροή αφήγησης αλλά πειραματίζονται και με τα σημεία στίξης, τις παραγράφους κοκ. Κάτι που προφανώς κάνει εξαιρετικά πιο δύσκολη τη μετάφρασή τους, εξ ού και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, συγγραφέας και μεταφραστής/τρια, αντιμετωπίζονται επί ίσοις όροις. Και έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε την άποψή τους, την πρώτη γνωριμία τους με τα βιβλία, τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους τα προσεγγίζουν.
Το επιτελείο των Booker δημοσίευσε μια σειρά από κοινές «Q & A», από συνεντεύξεις με παρόμοιες ερωτήσεις με τους/τις 6 συγγραφείς και τους/τις αντίστοιχους/ες 7 μεταφραστές/τριες, από τις οποίες αντλήσαμε κάποια χαρακτηριστικά κομμάτια (με τα δικά τους λόγια), που θα μας βοηθήσουν ίσως να κάνουμε τις προβλέψεις μας, ακόμη και να βάλουμε τα ανάλογα στοιχήματα (εντάξει, εικονικά) για τον νικητή ή τη νικήτρια του Διεθνούς Booker για το 2024.
Ως ένα πρώτο γενικό σχόλιο, φυσικά όλοι και όλες εκφράζουν τη χαρά τους και την μεγάλη τιμή που αισθάνονται που βρέθηκαν στην βραχεία λίστα του Διεθνούς Booker, αλλά θεωρούν επίσης πολύ σημαντικό το γεγονός ότι τους δίνεται η ευκαιρία να επικοινωνήσουν με ένα ευρύτερο κοινό τα όσα συμβαίνουν στις χώρες τους σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.
«Not a River», Αργεντινή | Συγγραφέας: Selva Almada – Μεταφράστρια: Αnnie McDermott.
Η Selva Almada: H Selva Almada μιλά με όρους πολιτικούς. Θεωρεί ότι η αναγνώριση του βιβλίου της μέσω του Booker σημαίνει πολλά για τη χώρα της, η οποία στην παρούσα φάση διοικείται από μια ακροδεξιά κυβέρνηση που καταστρέφει σταθερά την πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά της. «Υπάρχουν διαρκείς απειλές ότι θα κλείσουν ινστιτούτα που προωθούν τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία, το θέατρο, τη μουσική, τις τέχνες εν γένει.» Από τον Δεκέμβριο του 2023 που ανέλαβε η κυβέρνηση του Javier Milei, συνεχίζει η Almada, οι άνθρωποι του πολιτισμού βρίσκονται στο στόχαστρο, οι επιχορηγήσεις τους έχουν περικοπεί και η απαξίωση είναι τεράστια. Το βιβλίο της μεταφράστηκε χάρη στο Πρόγραμμα «Sur», το οποίο ωστόσο πλέον πνέει τα λοίσθια λόγω της μείωσης των πόρων του.
Το βιβλίο: Οι χαρακτήρες στο μυθιστόρημά μου, άνδρες και γυναίκες που ζουν με ό,τι μπορεί να προσφέρει το ποτάμι, είναι μια αντανάκλαση του τι έκανε στην Αργεντινή ο νεοφιλελευθερισμός της δεκαετίας του 1990: την εξαθλίωσε, καταδικάζοντας ένα σημαντικό μέρος των πολιτών της στη φτώχεια και την περιθωριοποίηση. Αυτή η ίδια άγρια διαδικασία επαναλαμβάνεται και σήμερα από το κυβερνών κόμμα La Libertad Avanza. Το «Not a River» εμπνέεται από την περιοχή όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, από τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτή τη γη και που, σε πολλές περιπτώσεις, περιθωριοποιήθηκαν από νεοφιλελεύθερες πολιτικές που καταδικάζουν την πλειοψηφία στη φτώχεια και καταπατούν τα δικαιώματά τους. Αυτός είναι ο ταπεινός φόρος τιμής μου στη γη μου: στα ποτάμια της, στα ζώα της, στα δέντρα της και στους ανθρώπους που ζουν σε αυτήν.
Η γραφή: Ξεκίνησα να γράφω το «Not a River» το 2013. Μέχρι το καλοκαίρι του 2020 που το έπιασα ξανά, έγραψα διάφορα άλλα βιβλία. Από τις πρώτες γραμμές μέχρι τις τελευταίες δηλαδή, πέρασαν 7 χρόνια.
Η μετάφραση: Είναι το τρίτο βιβλίο μου που μεταφράζει η Annie McDermott. Αισθάνομαι άνετα και σίγουρη μαζί της, γιατί βλέπω τις προσπάθειές της να αποτυπώσει με τον καλύτερο τρόπο τη μουσική της γραφής, τον λυρισμό, την καθημερινή γλώσσα, πράγματα πολύ σημαντικά για μένα στην κατασκευή της αφήγησής μου. Οι μεταφράσεις, η πρόσβαση σε βιβλία γραμμένα σε άλλες γλώσσες, με διαφορετικές απόψεις και από πολιτισμούς και περιβάλλοντα πολύ διαφορετικά από αυτά που γνωρίζουμε, αυτά στα οποία ανήκουμε, είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να μας συμβεί όταν διαβάζουμε. Το διάβασμα είναι μια δημιουργική και ταυτόχρονα τρομερά λυτρωτική εμπειρία.
Η Annie McDermott: Έχω ξεχάσει πόσο πήρε να μεταφράσω ολόκληρο το βιβλίο, αλλά θυμάμαι ότι χρειάστηκε να κάνω αρκετή έρευνα στις μεθόδους ψαρέματος και τα σχετικά. Συνήθως δεν διαβάζω το βιβλίο πριν αρχίσω τη μετάφραση, αντιθέτως φτιάχνω ένα προσχέδιο γεμάτο κενά και ερωτηματικά ενώ το διαβάζω και μετά το αναθεωρώ ξανά και ξανά. Και όχι πάντα με τη σειρά – ένας φίλος μουσικός μου είχε πει ότι καμιά φορά ανακατεύει τα τμήματα ενός κομματιού που μελετάει για να είναι σίγουρος ότι κάθε φορά που το παίζει το αντιμετωπίζει ανανεωμένος και αφότου άκουσα αυτό, προσπαθώ να κάνω το ίδιο και με τις μεταφράσεις μου.
«Kairos», Γερμανία | Συγγραφέας: Jenny Erpenbeck – Μεταφραστής: Michael Hofmann
Η Jenny Erpenbeck: Η Γερμανίδα συγγραφέας θεωρεί πολύ σημαντικό το γεγονός ότι Βρετανικοί εκδοτικοί οίκοι ενδιαφέρονται για την γερμανική λογοτεχνία και ελπίζει να επεκταθεί αυτή η τάση. Χαίρεται που μπήκε στην βραχεία λίστα και τονίζει την εξέχουσα θέση που πρέπει να έχουν οι μεταφραστές. «Η μητέρα μου ήταν μεταφράστρια από τα αραβικά στα γερμανικά και γνωρίζω από πρώτο χέρι πόσο πολύπλοκη είναι αυτή η δουλειά και πόσο σπάνια αναγνωρίζεται» λέει χαρακτηριστικά.
Το βιβλίο: Το «Kairos» είναι μία προσωπική ιστορία, μιας μεγάλης αγάπης και της φθοράς της, όμως είναι επίσης και η ιστορία της πτώσης ενός ολόκληρου πολιτικού συστήματος. Πώς μπορεί κάτι που φαίνεται σωστό στην αρχή, να αποδειχθεί τόσο λάθος στην πορεία; Αυτή η μετάβαση με ενδιέφερε. Έχει να κάνει πολύ με τη γλώσσα – αφού η γλώσσα είναι φτιαγμένη για να εκφράζει συναισθήματα και οράματα, είτε να τα κρύβει είτε να τα προδίδει. Μπορεί να αποκαλύψει κάτι εσωτερικό, και ωστόσο να παραπλανήσει τους ανθρώπους, ή μπορεί να είναι απλώς μια κενή επιφάνεια.
Η γραφή: Όπως με κάθε βιβλίο, έγραψα περίπου δέκα ή δώδεκα διαφορετικές αρχές. Μετά διάλεξα μία αλλά δεν ήμουν ευχαριστημένη. Αρίθμησα τα κεφάλαια που είχα γράψει μέχρι τότε, σημείωσα τους αριθμούς σε χαρτάκια, τα έβαλα σε ένα μπολ, άφησα τον γιο μου να διαλέξει τη σειρά των κεφαλαίων έξω από το μπολ, αλλά μετά είδα ότι ούτε έτσι θα λειτουργούσε. Έπειτα έγραψα τον πρόλογο νιώθοντας ανακούφιση για λίγο. Αφότου όμως έγραψα το μισό βιβλίο, η διαδικασία μου αποκάλυψε ότι όλα ήταν διαφορετικά από αυτό που νόμιζα στην αρχή. Το βιβλίο είχε τη δική του ζωή και έπρεπε να προσαρμοστώ σε αυτό.
Η μετάφραση: Το αγγλικό αναγνωστικό κοινό είναι ίσως λίγο κακομαθημένο με την έννοια ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί σημαντικοί συγγραφείς που γράφουν στα αγγλικά· όμως υπάρχουν τόσες χώρες στον κόσμο που έχουν σημαντικές ιστορίες να πουν. Υπάρχουν τόσα είδη ελευθερίας για να ανακαλύψεις: στον τρόπο που λέγεται μια ιστορία, στα εντυπωσιακά περιβάλλοντα, στις εικόνες, στις συγκρίσεις. Υπάρχουν τόσες πολλές ζωές να ανακαλύψεις διαβάζοντας – οι λεγόμενοι «άλλοι» κόσμοι που σελίδα με τη σελίδα γίνονται οικείοι, αφού όλοι είμαστε άνθρωποι που ζούμε στον ίδιο πλανήτη.
Ο Michael Hofmann: Διάβασα το βιβλίο πριν το δουλέψω, κάτι που δεν συμβαίνει πάντα. Το διάβασα πολλές φορές αργότερα και στα αγγλικά – ίσως και είκοσι, όταν το αναθεωρούσα. Αυτή είναι πάντα η πρακτική μου. Η οικογένειά μου, όπως και της Jenny Erpenbeck, ήταν από την Ανατολική Γερμανία. Στο σπίτι μιλούσαμε γερμανικά. Μεγάλωσα ως δίγλωσσος στην Αγγλία, τη Σκωτία και τις Η.Π.Α. Όταν σταμάτησα να επιθυμώ να μην είμαι Γερμανός και άρχισα να διαβάζω γερμανικά βιβλία με δική μου πρωτοβουλία, ο δρόμος ήταν ξεκάθαρος, αν και το γεγονός ότι ήμουν άνετος και στις δύο γλώσσες, λειτούργησε ως τροχοπέδη για τη μετάφραση, καθότι δεν ήταν πια μια «φυσική δραστηριότητα».
«The Details», Σουηδία | Συγγραφέας: Ia Genberg – Μεταφράστρια: Kira Josefsson
Η Ia Genberg: Η Σουηδή συγγραφέας δεν περίμενε ότι το βιβλίο της θα μεταφραζόταν, πόσο μάλλον ότι θα βρισκόταν σήμερα στη βραχεία λίστα των διεθνών Booker, ωστόσο ελπίζει ότι η επιτυχία αυτή θα συμβάλλει στο να φτάσει η λογοτεχνία από την Σκανδιναβία σε ένα πιο ευρύ κοινό στο εξωτερικό.
Το βιβλίο: Ξεκίνησα όπως ξεκίνησε και η γυναίκα του μυθιστορήματος, με πυρετό λόγω COVID τον Απρίλιο του 2020, όταν πήγα στη βιβλιοθήκη μου και διάλεξα τυχαία ένα βιβλίο που καθώς άνοιξε στα χέρια μου, μού αποκάλυψε ένα μήνυμα που είχε γράψει ο άνθρωπος που μου το είχε χαρίσει πριν 25 χρόνια. Μέσα στον πυρετό μου, ήρθαν στο νου μου μνήμες που με οδήγησαν να γράψω.
Η γραφή: Έκανα ενάμιση χρόνο να το γράψω. Ήταν μια διαδικασία αργή γιατί όλο έσβηνα ή έγραφα από την αρχή ξανά και ξανά… Δεν είχα ποτέ ροή με την συνήθη έννοια, όμως υπήρχε μια κάποια ροή στο κεφάλι μου εκείνες τις λίγες στιγμές που μπορούσα να συνδυάσω τον μελαγχολικό τόνο που άκουγα, με το κείμενο που έγραφα. Ήταν μια εξουθενωτική αλλά απόλυτα ικανοποιητική διαδικασία.
Η μετάφραση: Μεταφραστές και διερμηνείς είναι σαν ζωντανές γέφυρες· θα έπρεπε να κολυμπάνε στο χρυσάφι και στο μέλι. Παίζουν θεμελιώδη ρόλο στην ανταλλαγή μεταξύ πολιτισμών, χωρών και λαών. Η αξία τους δεν είναι μόνο λογοτεχνική· είναι επίσης πολιτική και κατά μία έννοια, ανθρώπινη. Εννοώ, ποιοι είμαστε αν δεν συνδεόμαστε μεταξύ μας;
Η Kira Josefsson: Ως άνθρωπος που μεταφράζω από τη μητρική μου γλώσσα σε μια δεύτερη, είμαι κατάφωρα αντίθετη στην άποψη ότι πρέπει να μεταφράζεις μόνο στη μητρική σου γλώσσα. Η σχέση των περισσότερων ανθρώπων με τη γλώσσα είναι πιο πολύπλοκη από την αυστηρά δυαδική. Το βιβλίο «The Details» μου ανατέθηκε από το πρακτορείο της Ia. Δεν το διάβασα πριν αρχίσω να το μεταφράζω, δεν το κάνω συνήθως, γιατί οι ανάγκες απαιτούν να δουλεύω γρήγορα τις περισσότερες φορές. Η Ia χτίζει το μυθιστόρημα με προτάσεις μεγάλες και δαιδαλώδεις, μια ποιότητα που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εξερεύνησης της μνήμης και του χρόνου, που συνθέτει τη βασική μελωδία του βιβλίου. Τα αγγλικά, φυσικά, λατρεύουν τις σύντομες, αποτελεσματικές φράσεις. Μέρος της διασκέδασης της μετάφρασης είναι να προσπαθείς να πιέσεις και να επεκτείνεις τις γλωσσικές συμβάσεις της γλώσσας στην οποία μεταφράζεις, με κομψό, ενδιαφέροντα και λειτουργικό τρόπο.
Mater 2-10, Κορέα | Συγγραφέας: Hwang Sok–yong – Μεταφράστριες: Sora Kim–Russell και Youngjae Josephine Bae
Ο Hwang Sok–yong: Ο Νοτιοκορεάτης συγγραφέας Hwang Sok-yong δεν είναι νέος στον χώρο των διεθνών βραβείων. Έχει προταθεί αρκετές φορές τα τελευταία 20 χρόνια, ωστόσο δεν έχει κερδίσει κανένα. Παρόλο όμως που πιστεύει ότι το ίδιο θα συμβεί και φέτος, είναι πιο ενθουσιασμένος, κυρίως επειδή θεωρεί ότι δεν έχει πολύ χρόνο ακόμη μπροστά του και επίσης επειδή έγραψε το βιβλίο στη διάρκεια του lockdown σε μια περιοχή της χώρας του που δεν γνώριζε καλά.
Το βιβλίο: Στο «Mater 2-10» προσπάθησα να επαναφέρω ό,τι απέμεινε από τη ζωή και τους αγώνες των σύγχρονων βιομηχανικών εργατών, που είναι μια από τις πιο παραμελημένες ομάδες, και έχουν μείνει έξω από την μετα-αποικιακή κορεατική λογοτεχνία. Έμπνευσή μου ήταν ένας ηλικιωμένος κύριος που γνώρισα κατά την επίσκεψή μου στη Βόρεια Κορέα τον Μάρτιο του 1989, μετά από πρόσκληση της Κορεατικής Ομοσπονδίας Λογοτεχνίας και Τεχνών. Κατά τη διάρκεια της ιαπωνικής κατοχής, ήταν μηχανικός ατμομηχανών και οδηγούσε τρένα σε ολόκληρη την κορεατική χερσόνησο, μέχρι το Changchun στην ηπειρωτική Κίνα. Η οικογένειά του είχε ζήσει πολύ κοντά στο μέρος που είχα μεγαλώσει κι εγώ, στο Yeongdeungpo. Πήρα άφθονες σημειώσεις εκείνη την εποχή, καθώς ήξερα ότι ήθελα να γράψω για τις αναμνήσεις μου από τον τόπο μου, για τις ιστορίες των οικογενειών των εργαζομένων στους σιδηροδρόμους. Απλώς δεν είχα ιδέα ότι θα μου έπαιρνε πάνω από 30 χρόνια για να τα βάλω στο χαρτί.
Η γραφή: Ξεκίνησα την έρευνα και τις συνεντεύξεις το 2018 και άρχισα να γράφω το βιβλίο την άνοιξη του 2019· μέχρι το καλοκαίρι του 2020 το είχα τελειώσει. Παρόλο που ο τρόπος και το ύφος μου είναι διαφορετικά σε κάθε βιβλίο, πιστεύω ότι η διαδικασία που ακολουθώ μοιάζει αρκετά με εκείνη του αρχιτέκτονα. Μόλις αποφασίσω το είδος του κτιρίου, φτιάχνω ένα πρώτο σκαρίφημα, μετά ένα πιο λεπτομερές σχέδιο, μετά βάζω τα θεμέλια και ξεκινάω το χτίσιμο. Αλλάζω το εσωτερικό καθώς προχωράω. Άλλες φορές πάλι η δουλειά εξελίσσεται όπως μεγαλώνει ένα δέντρο: ξεκινάω με το μεγάλο περίγραμμα του κορμού και οι ρίζες και τα κλαδιά αναπτύσσονται στην πορεία.
Η μετάφραση: Έχω δουλέψει με μεταφραστές από πολλές διαφορετικές γλώσσες. Τους εμπιστεύομαι και σπάνια αντιτίθεμαι στις αποφάσεις και τις επιλογές τους.
Η Sora Kim–Russell και η Youngjae Josephine Bae: Κάναμε έναν χρόνο να μεταφράσουμε το «Mater 2-10». Η Sora είχε φτιάξει τα δύο πρώτα κεφάλαια όταν ανέλαβα εγώ, από το τρίτο κεφάλαιο. Με την Youngjae μοιράσαμε τα υπόλοιπα κεφάλαια, εκείνη πήρε το πρώτο κομμάτι κι εγώ το τελευταίο καθότι είχα άδεια λοχείας. Στην πορεία ανταλλάσσαμε τις σελίδες μας, σχολιάζαμε η μία το κείμενο της άλλης, μέχρι που είμασταν και οι δυο ικανοποιημένες με το αποτέλεσμα.
«What I’d Rather Not Think About», Ολλανδία | Συγγραφέας: Jente Posthuma – Μεταφράστρια: Sarah Timmer Harvey
H Jente Posthuma: Η Ολλανδή συγγραφέας Jente Posthuma ξαφνιάστηκε ευχάριστα με την ανακοίνωση της βραχείας λίστας του Διεθνούς Booker. Όπως λέει, η μετάφραση του βιβλίου της άνοιξε νέους ορίζοντες για εκείνην και ελπίζει να αγγίξει πολλούς αναγνώστες έξω από τα σύνορα της χώρα της. Θυμάται πόσο είχε χαρεί όταν πήρε το Διεθνές Booker ο/η συγγραφέας Lucas Rijneveld το 2020 και πόσο καθοριστικό ήταν αυτό για την απήχηση της δανέζικης λογοτεχνίας στο εξωτερικό.
Το βιβλίο: Για μένα, κάθε βιβλίο ξεκινά πολύ προσωπικά, με κάτι που συμβαίνει μέσα μου. Γι’ αυτό το βιβλίο, αφορμή ήταν τα συναισθήματα που ένιωσα όταν ένα άτομο που πίστευα ότι θα ήταν πάντα δίπλα μου, έφυγε από τη ζωή. Ήταν σαν να έχασα ξαφνικά τη γη κάτω από τα πόδια μου, σα να έπεφτα σε μια απέραντη άβυσσο. Η κατάστασή μου ήταν πολύ διαφορετική από την κατάσταση του πρωταγωνιστή του βιβλίου μου –κανείς δεν πεθαίνει εκεί– αλλά τα συναισθήματα ήταν παρόμοια. Ήταν μια διαδικασία πένθους. Δεν πιστεύω πια στην οικογένεια, γράφω κάπου στο βιβλίο. Κι εγώ έτσι ένιωθα για κάποιο διάστημα. Είναι κλισέ, αλλά αυτή η εμπειρία με έκανε να συνειδητοποιήσω τη μοναξιά μου και, ταυτόχρονα, μου έδωσε τη δύναμη να πιστέψω στον εαυτό μου, κάτι που δεν συνέβαινε πριν.
Η γραφή: Έκανα σχεδόν δύο χρόνια για να το γράψω. Ο τρόπος που γράφω είναι εξαντλητικός. Ξοδεύω πολύ χρόνο παρακολουθώντας ριάλιτι μέχρι να νιώσω τόσο άσχημα με τον εαυτό μου που πρέπει να αντιδράσω. Μου αρέσει να λέω ότι χρησιμοποιώ τις εκπομπές για να μελετήσω την ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά, αν είμαι ειλικρινής, νομίζω ότι έχουν γίνει ένα σταθερό μέρος της ρουτίνας και της αναβλητικότητας που με χαρακτηρίζει. Το γράψιμο το βρίσκω εξαιρετικά δύσκολο, με γεμίζει τρόμο. Αυτός είναι ο υπαρξιακός φόβος που προσπαθώ να εξερευνήσω στο επόμενο βιβλίο μου. Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα που θα προτιμούσα να κάνω από το να γράφω και νιώθω προνομιούχα που μπορώ να το κάνω.
Η μετάφραση: Η πρωτοβουλία για τη μετάφραση ήταν της Sarah Timmer Harvey, οπότε της οφείλω πολλά. Τα αγγλικά μου είναι καλά, αλλά όχι τόσο ώστε να καταλαβαίνω όλες τις αποχρώσεις της γλώσσας, παρόλο που μερικές φορές πίστευα ότι μπορούσα. Το μόνο επίμονο θέμα συζήτησης μεταξύ μας ήταν τα σημεία στίξης. Για το σωστό ρυθμό και τόνο, ήθελα όσο το δυνατόν λιγότερα κόμματα και ερωτηματικά στο κείμενο. Ειδικά για τα κόμματα ανταλλάξαμε πολλά email. Καταλαβαίνω τώρα ότι τα ολλανδικά μπορούν να κάνουν χωρίς κόμμα καλύτερα από τα αγγλικά. Κάθε μυθιστόρημα είναι μια προσπάθεια να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μερικές φορές οι άνθρωποι σε κάποια άλλη ήπειρο μας καταλαβαίνουν καλύτερα και από την οικογένειά μας. Αυτή είναι η προστιθέμενη αξία της μεταφρασμένης λογοτεχνίας.
Η Sarah Timmer Harvey: Μου πήρε περίπου έξι μήνες για να μεταφράσω το «What I’d Rather Not Think About», αλλά δεν το έκανα όλο με τη μία. Πιστεύω ότι ένα ουσιαστικό κομμάτι της μετάφρασης είναι να αφήνεις το χειρόγραφο για λίγο, ώστε να μπορείς να το ξαναδείς με φρέσκια ματιά. Το συγκεκριμένο βιβλίο το διάβασα και ερωτεύτηκα τη γραφή του, πριν αποφασίσω ότι θέλω να το μεταφράσω. Μετάφρασα σχεδόν το μισό ως δείγμα για πιθανούς εκδότες, και στη συνέχεια, όταν ο εκδοτικός οίκος Scribe απέκτησε τα δικαιώματα της αγγλικής γλώσσας, μετέφρασα και το υπόλοιπο.
«Crooked Plow», Βραζιλία | Συγγραφέας: Itamar Vieira Junior – Μεταφραστής: Johnny Lorenz
Ο Itamar Vieira Junior: Είναι ο τρίτος Βραζιλιάνος συγγραφέας που έχει προταθεί για το Διεθνές Booker τα τελευταία χρόνια. Θεωρεί ότι η χώρα του έχει μεγάλη λογοτεχνική παράδοση, και είναι γεμάτη από συγγραφείς που έγιναν διάσημοι και εκτός συνόρων.
Το βιβλίο: Έγραψα το «Crooked Plow» για πολλούς λόγους αλλά αν ήταν να διαλέξω μόνο έναν θα έλεγα ότι ήθελα να μεταφέρω στο χαρτί την αγάπη των Βραζιλιάνων αγροτών για την ίδια τους την γη, για το χώμα της υπαίθρου.
Η γραφή: Έκανα περίπου 18 μήνες να γράψω την τελική εκδοχή του μυθιστορήματος. Ωστόσο η αρχική ιδέα προέκυψε πριν 20 χρόνια· ήταν μια ιστορία που σκεφτόμουν επί δύο δεκαετίες και σταδιακά γινόταν όλο πιο ισχυρή και βαθιά. Για μένα, η συγγραφή είναι μια εμπειρία έκπληξης – μια έκπληξη αρκετά παρόμοια με αυτή της ανάγνωσης. Ποτέ δεν ξέρω εκ των προτέρων τον δρόμο που θα ακολουθήσει η ιστορία μου. Μαθαίνω καθώς γράφω, και γι’ αυτό το γράψιμο είναι τόσο εκπληκτικό: η λογοτεχνία, όπως και η ανθρώπινη ζωή, είναι απρόβλεπτη.
Η μετάφραση: Η διαδικασία μετάφρασης στα αγγλικά ήταν μια πρόκληση. Από όλες τις μεταφράσεις του βιβλίου, ίσως η μετάφραση στα αγγλικά από τον Johnny Lorenz ήταν αυτή στην οποία αφιέρωσα περισσότερο χρόνο. Ο Lorenz αναζητά πάντα τη λέξη ή τη φράση που θα εκφράσει καλύτερα αυτό που έγραψε ο συγγραφέας. Δεν τον ικανοποιούν οι εύκολες λύσεις: ερευνά, γράφει, ξαναγράφει. Από τον Lorenz έμαθα ότι ο συγγραφέας δεν ξέρει τα πάντα για την ιστορία του: οι αναγνώστες και οι μεταφραστές θα φωτίζουν συνεχώς τα σκοτεινά αποσπάσματα του κειμένου.
Ο Johnny Lorenz: Στην προσπάθειά μου να αποτυπώσω τη δύναμη και την αμεσότητα του αρχικού κειμένου στη μετάφρασή μου, κατά κάποιο τρόπο, εξαφανίζομαι. Οι μεταφραστές λογοτεχνίας περνούν τόσο πολύ χρόνο μόνοι, κινούμενοι μεταξύ κειμένων, αναλογιζόμενοι την υφή ενός επιθέτου, τις αποχρώσεις ενός σχήματος λόγου, το βάρος ενός ουσιαστικού. Το να αποτελείς τώρα μέρος αυτής της δημόσιας και χαρούμενης γιορτής της λογοτεχνίας, είναι εξαιρετικά ευχάριστο. Μετέφρασα το «Crooked Plough» μέσα σε τρία χρόνια. Αρχικά μετάφερα τα πάντα στα αγγλικά, αλλά το σχέδιο του πρώτου κεφαλαίου φάνταζε σαν ναυάγιο πάνω στη σελίδα. Επέστρεψα σε αυτό ξανά και ξανά. Μπαλώνοντας, επιδιορθώνοντας και συναρμολογώντας εκ νέου. Άλλοτε χρειάστηκα σφυρί, άλλοτε γυαλόχαρτο. Όταν τα πράγματα πάνε καλά, ο μεταφραστής αισθάνεται την ενέργεια να μετατοπίζεται και το πανί να φουσκώνει.
INFO
Βραχεία λίστα
What I’d Rather Not Think About
Μακρά λίστα
What I’d Rather Not Think About
