της Μαρίζας Ντεκάστρο
Κάθε εικονογραφημένο βιβλίο έχει δύο όψεις που συνεργάζονται. Άλλοτε η συνεργασία είναι ομαλή, άλλοτε σκοντάφτει.
Συζητάω πολύ συχνά με εικονογράφους κατά την πορεία της εικονογράφησης κάποιου παιδικού βιβλίου που τους έχει ανατεθεί. Το μεγαλύτερο μέρος της κουβέντας αφορά τα κείμενα που φλυαρούν και τα λένε όλα. Σε έργα γνωστών συγγραφέων έχω διαβάσει προτάσεις περιττές, και μάλλον στερεοτυπικές, όπως π.χ. «Η μαμά μου είναι η πιο όμορφη του κόσμου. Έχει ξανθά μακριά μαλλιά, μια φράντζα στο μέτωπο, μάτια γαλανά». «Η φίλη μου έχει κοτσιδάκια με κόκκινες κορδέλες». «Η γιαγιά μου είναι η καλή, με αγκαλιάζει όταν έχω στενοχώρια». Κουβέντα στην κουβέντα φτάνουμε στο επόμενο ακανθώδες θέμα, την επιμονή των συγγραφέων που θέλουν να εικονογραφηθεί το κείμενό τους από τους καλλιτέχνες συν-δημιουργούς όπως ακριβώς το έχουν ζωγραφίσει οι ίδιοι στο μυαλό τους. (Για να μην παρεξηγηθώ, μια αρχική συζήτηση για την αισθητική κατεύθυνση είναι θεμιτή).
Στην ουσία λοιπόν, οι συγγραφείς χωρίς να το αντιλαμβάνονται, ακυρώνουν την δημιουργία του καλλιτέχνη ο οποίος θα ήθελε ενδεχομένως να προσθέσει με την εικονογράφηση και άλλα νοήματα/διαστάσεις στην ιστορία.
Οικονομία στο κείμενο δεν σημαίνει κατάργηση του συγγραφέα. Αντιθέτως, αφήνει αναπνοές στον εικονογράφο και κατ’ επέκταση βοηθάει στη δημιουργία σκέψεων από τον αναγνώστη. Σημειώνω ότι τα δύο από τα τρία περίφημα βιβλία που διάβασα, από τα τελευταία του 2023, εικονογράφος και συγγραφέας είναι το ίδιο πρόσωπο (Κυριτσόπουλος, Τέκεντρουπ) και είναι γραμμένα με εξαιρετική οικονομία λόγου και με εικονογράφηση που δίνει ρέστα αφού γράφει την ίδια; ιστορία με εικόνες!
*****
Η μπάλα, του Αλέξη Κυριτσόπουλου. Ένα μοναδικό γεγονός. Συνέβη στον ζωγράφο Ασσαντούρ Μπαχαριάν (1924-1990) όταν ήταν πολιτικός κρατούμενος στη Μακρόνησο. Την αφηγήθηκε σε φίλους, την άκουσε ο Κυριτσόπουλος από τη γυναίκα του Χριστίνα Μπαχαριάν και την έκανε βιβλίο.
Σε μια καφετιά γη, σε έναν αφιλόξενο ξερότοπο, στη Μακρόνησο της εξορίας που δεν κατονομάζεται, παρακολουθούμε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ κρατουμένων οι οποίοι παίζουν με μια μπάλα που τους έδωσαν οι φύλακες και που τελικά τους την κατάσχεσαν. Επινόησαν οι κρατούμενοι μια αόρατη μπάλα και μ΄ αυτή παίχτηκε ένας κανονικός ποδοσφαιρικός αγώνας, με τις φωνές του, τα γκολ, τις φάσεις, την αγωνία του. Οι θαμποί γκριζωποί στρατιώτες, παρόντες στα δρώμενα, μας φέρνουν στο νου μια πέτρινη περασμένη εποχή. Ζωγράφος και συγγραφέας, ο δημιουργός γράφει μετρημένες φράσεις για να μας μεταφέρει τη ζωντάνια εκείνου του σουρεαλιστικού αγώνα.
Η ιστορία (των Κυριτσόπουλου-Μπαχαριάν) θα μπορούσε να είχε γίνει ωραιότατη νουβέλα, όπως έκανε ο Παντελής Καλιότσος με ένα ιστορικό γεγονός του 1914 -την ανακωχή των Χριστουγέννων στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου- στο έργο του Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου (εκδ. Πατάκη). Ο Κυριτσόπουλος όμως είναι ζωγράφος και τα πινέλα του μιλούν πιο δυνατά από τις λέξεις. Οι εικόνες αφήνουν χώρο να αισθανθούμε την ένταση του αγώνα και τελικά να ανακαλύψουμε ένα κομμάτι Ιστορίας. Παρατήρησα τις φόδρες, σημαντικό εισαγωγικό και τελευταίο μέρος του βιβλίου. Η μπροστινή φόδρα με τους στρατιώτες, δημιουργεί ερωτηματικά και μας βάζει πλαγίως στο κλίμα αυτού που ακολουθεί. Αυτή του οπισθοφύλλου δείχνει τη χαρά των έγκλειστων ποδοσφαιρόφιλων που βρήκαν τρόπο να παίξουν και ταυτόχρονα δείχνει τη μοναδική νίκη που πέτυχαν εναντίον των απίθανων γελοιοτήτων που τους επέβαλαν οι δεσμοφύλακες για να κάμψουν το ηθικό τους!
Μια στιγμή της Ιστορίας που έγινε τέχνη! *
*****
Πάμε για ύπνο, Μπο!, της νορβηγής Kjersti Annesdatter Skomsvold. Γνωστό θέμα και πάμπολλα τα εικονογραφημένα βιβλία με τα προσχήματα που προβάλουν τα μικρά παιδιά για να μην πάνε για ύπνο. Θυμίζω εκείνα που μου αρέσουν: Γιατί έτσι! των Barnett Mac –Isabelle Arsenault (εκδ. Παπαδόπουλος, 2023), Ώρα να κοιμηθείς γλυκά των Roxanne Marie Galliez –Seng Soun Ratanavanh (εκδ. Τσαλαπετεινός, 2018), Όταν ο ήλιος πάει για ύπνο των Αργυρώ Πιπίνη- Ίρις Σαμαρτζή (εκδ. Μάρτης, 2020). Τα ξεχωρίζω επειδή η εικονογράφηση υποκαθιστά την πολυλογία και την καθημερινή σύμβαση του πρέπει να κοιμηθείς τώρα και με τις εικόνες να προετοιμάζουν το παιδί για το κρεβάτι του. Όμως, ας μην ξεχνάμε, υπάρχει η παιδική ανάγκη για το λίγο ακόμα όπως και οι μπαϊλντισμένοι γονείς που εύχονται να τελειώνει και αυτή η μέρα. Το Πάμε για ύπνο, Μπο !, βραβεύτηκε από τους The New York Times και την New York Public Library ως το καλύτερο εικονογραφημένο βιβλίο του 2022!
Ο Μπο είναι σαν όλα τα παιδιά, θέλει λίγο ακόμα παιχνίδι και γλύκες, θέλει… να μην τελειώσει η μέρα. Η μητέρα του είναι αυτή που κάνει παιχνίδι! Τον καταφέρνει με αστεία, ακολουθεί τη φαντασία του, επινοεί κουβέντα στην κουβέντα χίλια δυο, μια ολόκληρη ζούγκλα άγριων θηρίων- ένα θαλάσσιο ελέφαντα, έναν πύθωνα, νυχτερίδες που κρέμονται ανάποδα για να κοιμηθούν, παπαγάλους, αρκούδες, καμηλοπαρδάλεις, ζώα μικρά και μεγάλα που, χωρίς αμφιβολία, πολλαπλασιάζουν την όρεξη του Μπο για λίγο ακόμα. Τελικά όμως σπρώχνουν με μαεστρία το αγοράκι προς το τέλος της βραδινής τελετουργίας: μπάνιο, βούρτσισμα δοντιών, πιτζάμες, χουχούλιασμα κάτω από τα σκεπάσματα και ύπνος.
Αλήθεια, τι βλέπουμε/καταλαβαίνουμε από την ξέφρενη τρέλα στις σελίδες του βιβλίου; Με την εικονογράφηση, εξίσου απρόβλεπτη και χαοτική, με έντονα χρώματα και εικόνες που ζαλίζουν, μπαίνουμε σ’ ένα σπίτι με παιδιά, το οποίο εκτός από τη γενική ακαταστασία που επικρατεί στο τέλος της μέρας, πολιορκείται από τον καταιγιστικό βομβαρδισμό παιδικών φανταστικών ιδεών. Ακαταστασία σπιτιού που οδηγεί στη γοητευτική ακαταστασία του μυαλού των παιδιών!
Η καθημερινή ρουτίνα μετατρέπεται σε απρόβλεπτο οικογενειακό παιχνίδι, μοιράζει τρυφερές στιγμές, κατανοεί τις παιδικές ανάγκες και προβάλλει την υπομονετικότητα της μητέρας που χασμουριέται ήδη εξουθενωμένη στη σελίδα της ταυτότητας.
*****
Η κούνια, της γερμανίδας Μπρίτα Τέκεντρουπ (βιβλία της στις εκδ. Καστανιώτη, Πατάκη, Τζιαμπίρης-Πυραμίδα) έγραψε και εικονογράφησε ένα ποίημα.
Στο έργο της Τέκενμπρουτ, η κούνια, το παιχνίδι που υπάρχει σε όλες τις παιδικές χαρές, στέκεται ελεύθερη σ’ ένα λόφο μπροστά στη θάλασσα. Είναι μέρος συναντήσεων, παιχνιδιού, τόλμης, συναισθημάτων, αλλαγής και απώλειας, φιλίας, σύγκρουσης, απομόνωσης, δεσμών, εξομολογήσεων… Η κούνια στον λόφο ζει και σκιαγραφεί τον χρόνο που περνάει δίπλα της, τις ηλικίες- τα μικράτα, η εφηβεία, η ωριμότητα, τα γηρατειά.
Το ποίημα της Τέκεντρουπ είναι ένα ποίημα χωρίς τέλος, είναι σαν να βλέπουμε με εικόνες την πορεία της ζωής και ξανά απ’ την αρχή!
INFO
Αλέξης Κυριτσόπουλος, Η μπάλα, Ίκαρος, 2023.
Μπρίτα Τέκεντρουπ, Η κούνια,Μτφρ. Ελένη Μαρκοπούλου,Καστανιώτης, 2023.
Kjersti Annesdatter Skomsvold, Πάμε για ύπνο, Μπο!,Εικ. Mari Kanstad Johnsen,Μτφρ. Δέσπω Παπαγρηγοράκη,Key Books, 2023.
*Η κεντρική φωτό είναι από την αναδρομική έκθεση του Αλέξη Κυριτσόπουλου στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων (Λεωνίδου και Μυλλέρου, Μεταξουργείο). Διάρκεια: 9/12/2023 -11/2/2024. Ωράριο λειτουργίας: Τρ.-Σαβ.: 11 π.μ.-7 μ.μ., Κυρ.: 10 π.μ.-4 μ.μ.
