του Ευάγγελου Μαυρουδή
Η δημόσια ιστορία του έθνους μας, 100 χρόνια μετά την μεγαλύτερή του καταστροφή, εξακολουθεί να τη φορτώνει στις πλάτες ενός και μόνο ανθρώπου. Ενώ ακόμα και τα πρώτα έξι εξιλαστήρια θύματα, που εκτελέστηκαν ως υπαίτιοι της Μικρασιατικής τραγωδίας, έχουν εδώ και χρόνια αποκατασταθεί (ο Δ. Γούναρης τιμάται με μεγάλο κεντρικό δρόμο στην ιδιαίτερη πατρίδα του), ο Αριστείδης Στεργιάδης, ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης, παραμένει το μαύρο πρόβατο για την πλειοψηφία των Ελλήνων. Κι αυτό μολονότι η πλειοψηφία των επιστημόνων ιστορικών αλλά και όσων ασχολούνται σοβαρά με τη Μικρασιατική ιστορία έχει από χρόνια ανασκευάσει τις ψευδείς κατηγορίες που του αποδίδονται.
«Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή – Ο Αριστείδης Στεργιάδης και ο Αύγουστος του 1922» του Κωνσταντίνου Δ. Βλάσση (Οξύ, 2022) αποτελεί την πιο λεπτομερή και πλούσια μελέτη για το τελευταίο δεκαπενθήμερο της ελληνικής διοίκησης στη Σμύρνη. Χάρη στο αρχειακό υλικό από το υπουργείο Εξωτερικών και την Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης, από το Γενικό Επιτελείο Στρατού, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη, το Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Βενιζέλος» και από επίσημα Βρετανικά και Αμερικανικά Αρχεία, που δημοσιεύονται για πρώτη φορά από τον συγγραφέα, ζωντανεύει η συγκλονιστική περιπέτεια η οποία ξεκινά με την επίθεση των Κεμαλικών δυνάμεων τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου 1922 στο Αφιόν Καραχισάρ και τελειώνει με την αποχώρηση του Αρμοστή, λίγες ώρες πριν μπουν οι Τούρκοι στη Σμύρνη.
Με κάθε λεπτομέρεια περιγράφονται οι αντιδράσεις μέρα τη μέρα και ώρα την ώρα όπως καταγράφονται στα δραματικά τηλεγραφήματα που ανταλλάσσονται αποτυπώνοντας τη σύγχυση, τις μάταιες προσπάθειες αντιμετώπισης, το χάος από την απώλεια επικοινωνίας, τις διαπραγματεύσεις, την απελπισία, τις προσπάθειες διάσωσης. Οι παρεμβάσεις και οι αναλύσεις του συγγραφέα είναι λιτές, επιστημονικά τεκμηριωμένες και επεξηγηματικές ώστε να είναι σε θέση ο αναγνώστης να παρακολουθήσει τα τεκταινόμενα.
Στο Παράρτημα περιέχονται τα πλήρη έγγραφα, όλα προϊόντα κοπιώδους έρευνας. Διαβάζοντάς τα, συγκλονίζεσαι καθώς βιώνεις τις ελπίδες και τις εκκλήσεις, τις μεταστροφές των συναισθημάτων μέσα στο ίδιο τηλεγράφημα που αρχίζει να συντάσσεται με αγωνία στη Σμύρνη στις 16 Αυγούστου, στέλνεται στις 17 και φτάνει στην Αθήνα στις 18 του μηνός. Ο βραδύς ρυθμός επικοινωνίας ανατρέπεται μαζί με την όποια σιγουριά μια μέρα αργότερα. Η αγωνία και οι διαψεύσεις για τη σύμπτυξη των μεραρχιών και των Σωμάτων Στρατού που, παρότι προαναγγέλλεται, τελικά δεν πραγματοποιείται, αναδύονται μέσα από ένα και το αυτό τηλεγράφημα που γράφεται εντός ωρών και στέλνεται το μεσημέρι της 19ης Αυγούστου για να φτάσει στην Αθήνα το ίδιο απόγευμα, πριν νυχτώσει.
Παράλληλα, χρησιμοποιώντας δημοσιευμένες πηγές, εφημερίδες της εποχής αλλά και πλούσια βιβλιογραφία, όπου αποτυπώνονται οι αντιφάσεις και οι αμφιλεγόμενες κρίσεις, ο Βλάσσης εξετάζει και αποδομεί μια σειρά μύθους οι οποίοι στοιχειώνουν τη Μικρασιατική Ιστορία εδώ και έναν αιώνα: Πότε και γιατί ψηφίστηκε ο περίφημος νόμος 2870 που απαγόρευε τη μεταφορά προσφύγων στην Ελλάδα επιβάλλοντας βαριές ποινές στους πλοιοκτήτες και στους πλοιάρχους των καραβιών που τους μετέφεραν; Γιατί, εκτός από διαβατήρια, χρειάζονταν και άδεια της αστυνομίας για να ταξιδέψουν στην Ελλάδα και στα ελληνικά νησιά οι Μικρασιάτες;
Είναι τραγικό να βαρύνουν αυτά την Αρμοστεία της Σμύρνης ενώ ο Στεργιάδης ήταν το πρόσωπο που ακύρωσε τα παραπάνω με συγκεκριμένες διαταγές του τις τελευταίες εκείνες μέρες ώστε να μπορούν να φεύγουν οι πρόσφυγες χωρίς διαβατήρια και χωρίς άδεια της αστυνομίας. Δημοσιεύονται τα έγγραφα με τις εντολές αυτές όπως και η ακύρωση της περίφημης διαταγής για την εν κρυπτώ φυγή των τοπικών Αρχών και της Χωροφυλακής από τις μικρασιατικές πόλεις. Η διαταγή, που είχε ολοφάνερα στόχο να μη προκληθεί πανικός, καταστρατηγήθηκε στην πράξη σε κάποιες περιοχές -άλλωστε ήταν αδύνατο να μη διαρρεύσει- ενώ, όπου τηρήθηκε, είχε διάρκεια δύο ημερών: από τις 20 ως τις 22 Αυγούστου, οπότε και ακυρώθηκε από τον ίδιο τον Στεργιάδη.
Υπάρχουν πολλά που πρέπει να ειπωθούν για τις τελευταίες αυτές μέρες μελετώντας και την τουρκική βιβλιογραφία μέσα από την οποία αποκαλύπτεται η στρατηγική του εχθρού. Πολλές από τις αντιδράσεις που προκάλεσαν τις τελευταίες συγκρούσεις του Αρμοστή με τους στρατιωτικούς (που καταγράφονται στο βιβλίο) οφείλονται στις κινήσεις αντιπερισπασμού του εχθρού στην περιοχή του Μαιάνδρου. Μέχρι ποδοσφαιρικό αγώνα διοργάνωσε νοτιοανατολικά του μετώπου ο Κεμάλ, προκειμένου να συγκαλύψει από τους κατασκόπους μας και τα αναγνωριστικά αεροπλάνα τη συγκέντρωση των στελεχών του στρατού του, προετοιμάζοντας την καθοριστική επίθεση του Αυγούστου. Στο στρατιωτικό συμβούλιο του Επιτελείου του, μετά την κατάληψη του Αφιόν, καθαίρεσε τον επιτελάρχη που επέμενε στη λογική της συγκροτημένης κατά μέτωπο επίθεσης προς βορρά στο Εσκι Σεχίρ, και επέβαλε τη ριψοκίνδυνη προς δυσμάς καταδίωξη των ελληνικών τμημάτων που υποχωρούσαν. Έτσι διασκόρπισε το στρατό μας, αιχμαλώτισε χιλιάδες, μεταξύ των οποίων και τον στρατηγό Τρικούπη, γεγονός που αγνοούσε η ελληνική κυβέρνηση όταν, μέρες αργότερα, τον διόριζε αρχιστράτηγο.
Η μελέτη του Κ. Βλάσση υπηρετεί την αλήθεια και την αυτογνωσία συμβάλλοντας στην αποκατάσταση των δύο αυτών, εθνικά πολύτιμων γνώσεων. Το έλλειμμα σε αυτές έχει, δυστυχώς, οδηγήσει και σε άλλες καταστροφές τα εκατό χρόνια που πέρασαν από το 1922.
Βλάσσης Κωνσταντίνος, Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή – Ο Αριστείδης Στεργιάδης και ο Αύγουστος του 1922, Οξύ
Βρες το εδώ
