Φίλιππος Φιλίππου
Στην αρχή του παρόντος βιβλίο υπάρχει ένα σημείωμα της Νίκης Αναστασέα, η οποία ειδοποιεί τον αναγνώστη πως πρόκειται για το μυθιστόρημά της Επικράνθη, δια χειρός Αλέξη Ραζή που εκδόθηκε το 2006 (Κέδρος). Μολονότι το είχε δουλέψει πολύ, διαπίστωσε αργότερα πως αρκετά πράγματα έπρεπε ν’ αλλάξουν. Έτσι αφαίρεσε κάποια κεφάλαια, πρόσθεσε καινούργια, έκανε μερικές αλλαγές και προέκυψε Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου, το ξαναγραμμένο μυθιστόρημα μιας γενιάς ανθρώπων (χαμένης; προδομένης; απογοητευμένης;) που θέλησαν ν’ αλλάξουν τη μοίρα αυτού του τόπου: της Ελλάδας. Οι αλλαγές που έχει επιφέρει η συγγραφέας δεν είναι ουσιαστικές, η ιστορία παραμένει η ίδια: βρισκόμαστε στη μεταπολίτευση, όταν μια παρέα νεαρών που ανήκαν στην εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, συγκεκριμένα στο μαοϊκό χώρο, κυρίως στο ΕΚΚΕ, συζητούν για τον Αλέξη Ραζή, έναν ταλαντούχο ζωγράφο, ο οποίος έχει καταρρεύσει στα είκοσι οχτώ του χρόνια, χτυπημένος από μια μορφή βαριάς μελαγχολίας. Επίσης, ίδια είναι και τα νοήματα, μόνο η διατύπωση των σκέψεων και των συναισθημάτων είναι διαφορετική.
Ο Ραζής, σύμφωνα με το βιογραφικό του (ή τις πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του), το οποίο ακολουθεί τα αποσπάσματα από τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης, κατέστρεψε τους πίνακές του, ωστόσο ένα μέρος της δουλειάς του υπάρχει σε προσχέδια και φωτογραφίες που έχει τραβήξει ο αδελφικός του φίλος Σίμος Μιχαλίτσης. Σπούδασε στη Σχολή καλών Τεχνών και συμμετείχε στους αγώνες της γενιάς του, μα απογοητεύτηκε και απογοήτευσε όσους πίστευαν σ’ εκείνον. Ο πατέρας του Ιάκωβος Ραζής που ήταν επίσης ζωγράφος έμεινε με το στίγμα του δηλωσία, καθώς αναγκάστηκε να κάνει δήλωση μετανοίας στην Ασφάλεια, αποκηρύσσοντας το παρελθόν του και τις ιδέες του, κάτι που τον βάρυνε στα μάτια των συντρόφων του. Στις τραγικές στιγμές της κρίσης που βασάνισε τον Ραζή, ήταν παρόντες ο Γεράσιμος Λάλος, η Νίνα Μιχαλίτση και ο αδελφός της Σίμος. Η Νίνα ήταν η γυναίκα που τον αγάπησε από νωρίς και έγινε σύντροφός του από τη στιγμή που εκείνος αποφάσισε να παντρευτεί την Κατερίνα –ο γάμος τους δεν τελέστηκε ποτέ. Ο Λάλος ήταν ζωγράφος, ο δάσκαλος του Ραζή, ο άνθρωπος που του στάθηκε σαν δεύτερος πατέρας. Δεκατέσσερα χρόνια μετά την κατάρρευσή του Αυτοί και ορισμένοι άλλοι που τον γνώρισαν δίνουν τη δική τους μαρτυρία γι’ αυτόν στον Κωστή Σκαρλάτο, ο οποίος γράφει ένα μυθιστόρημα για τη ζωή του.
Το μυθιστόρημα της Νίκης Αναστασέα αποτελείται από τις αφηγήσεις των φίλων και των παλιών συντρόφων του Ραζή, όμως καμιά τους δεν μοιάζει με την άλλη. Οι αναμνήσεις που εκείνοι διατηρούν από τον καλλιτέχνη διαφέρουν κι αυτό οφείλεται όχι στην παρέλευση του χρόνου, αλλά κυρίως στον διαφορετικό τρόπο σκέψης και στην διαφορετική νοοτροπία ή ψυχοσύνθεσή τους. Καθώς οι μαρτυρίες διαδέχεται η μια την άλλη, ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενες, στα μάτια του αναγνώστη ξετυλίγεται το νήμα της ζωής ενός γοητευτικού και αινιγματικού ανθρώπου που άφησε τη σφραγίδα του στους γύρω του. Οι προσωπικές μαρτυρίες δίνουν την ευκαιρία στη Νίκη Αναστασέα να μιλήσει για τη γενιά του Ραζή, δηλαδή τη δική της γενιά. Αναφέρεται σε νεαρά άτομα που σαγηνεύτηκαν από την ιδέα της επανάστασης, την Ιδέα, όπως σημειώνει, την οποία υπηρέτησαν με ενθουσιασμό, πίστη και αυταπάρνηση. Κι ύστερα ήρθε ο κλονισμός της πίστης οπότε άρχισαν να συνειδητοποιούν πως επρόκειτο για μια μεγάλη Ουτοπία. Κι αυτό επειδή η ιδέα υπηρετήθηκε από ανθρώπους μικρόνοες και μικρόψυχους που με την πρώτη διαφωνία άρχισαν να διαγράφουν τους «αντιρρησίες». Οι διαγραφές όμως οι διαφωνίες και οι διασπάσεις προκάλεσαν και ρήξη των προσωπικών σχέσεων: οι χτεσινοί σύντροφοι έγιναν εχθροί σε μια νύχτα, ενώ διακινούνταν και μομφές για χαφιεδισμό. «Πώς τα καταφέραμε έτσι, σύντροφε; Πώς γίναμε έτσι», λέει μια ηρωίδα. «Το μετάνιωσες που μπήκες στην οργάνωση;» ρωτάει κάποιος τον σύντροφό του. «Τι ήταν να το μετανιώσω; Επιχείρηση;» απαντάει εκείνος, τονίζοντας πως αυτή η ιστορία της ένταξης περιείχε μέσα της το όνειρο και την τρέλα, αφού όλοι τους ήθελαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο, από τα ίδια του τα θεμέλια.
Ενδεχομένως, οι αναγνώστες της Ιστορίας ενός δικού μας ανθρώπου να συναντήσουν κάποιες δυσκολίες στην πρόσληψη των τεκταινομένων διότι οι ήρωες στην προσπάθειά τους να εκφράσουν με σαφήνεια τα πιστεύω τους αναμειγνύουν περιστατικά που έγιναν με θεωρίες που αποτελούν τον κορμό της ιδεολογίας τους και ταυτόχρονα τους έχουν παγιδεύσει. Οπωσδήποτε έχουμε να κάνουμε με ένα απαιτητικό ανάγνωσμα που ζητάει την προσήλωσή μας. Ενίοτε, οι φράσεις που διαβάζουμε χρειάζονται προσοχή, π.χ. όπως η φράση του τέλους (είναι του καθηγητή Μαρκέτη), «ως καλλιτέχνης [ο Ραζής] εσκιαγράφησε [στους πίνακές του] όχι μόνο την προσωπική του οδύνη, αλλά και κάτι από τη δική μας αγωνία…».
INFO Νίκη Αναστασέα
Η ιστορία ενός δικού μας ανθρώπου
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2915, σελ. 276, τιμή 14,84 ευρώ
