του Σπύρου Κακουριώτη
Τα ιστορικά γεγονότα και τα ιστορικά πρόσωπα ζουν, συνήθως, δυο ζωές· μια πρώτη όταν συμβαίνουν και οι πρωταγωνιστές τους είναι ζωντανοί και μια δεύτερη, σχεδόν πάντα διαφορετική, εκτενέστερη και πλουσιότερη, όταν εγκαθίστανται στη συλλογική μνήμη και τη δημόσια ή την ακαδημαϊκή ιστορία.
Η «διπλή ζωή» του Ελευθερίου Βενιζέλου αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα: από σύμβολο διαίρεσης του αστικού κόσμου, αλλά και της ίδιας της χώρας, που τον συνόδευε εν ζωή ακόμη και το εκκλησιαστικό ανάθεμα, μεταβλήθηκε, μετά θάνατον, σε σημείο αναφοράς του ελληνικού αστισμού, για να τιμηθεί, τελικά, από το σύνολο σχεδόν των πολιτικών δυνάμεων, με τον άτυπο τίτλο του «εθνάρχη»…
Ο θυελλώδης και πολυπρισματικός πολιτικός βίος του, οι συχνά αντιφατικές πολιτικές του, έδωσαν τη δυνατότητα στους μεταγενέστερους, κληρονόμους και αντιπάλους, να τον μνημονεύουν ανάλογα με τις δικές τους πολιτικές ανάγκες, δημιουργώντας έτσι στη μεταπολεμική συλλογική μνήμη ένα πλήθος αναπαραστάσεων του κρητικού πολιτικού.
Ένα μικρό μέρος από τα πολλαπλά είδωλα του Βενιζέλου σε αυτήν τη δεύτερη ζωή του αποτυπώνει και ο συλλογικός τόμος Η πολιτική κληρονομιά του Ελευθέριου Βενιζέλου, προϊόν ομότιτλου συνεδρίου που είχε πραγματοποιηθεί το 2016, με αφορμή τη συμπλήρωση 80 ετών από τον θάνατο του αυτοεξόριστου Βενιζέλου στη Γαλλία. Το συνέδριο είχε διοργανωθεί από τρία ιδρύματα τα οποία συνδέουν την ίδρυση και το έργο τους με το όνομά του: το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» των Χανίων, το Μουσείο Μπενάκη και το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, που ανέλαβε και την έκδοση.
Αναζητώντας «την επίδραση της πολιτικής του στην πορεία της χώρας, εστιάζοντας στην περίοδο από τον θάνατό του το 1936 έως τη δικτατορία του 1967», επισημαίνουν οι δύο επιμελητές του τόμου, ο πολιτικός επιστήμονας Γιώργος Κουκουράκης και ο ιστορικός Τάσος Σακελλαρόπουλος, οι ανακοινώσεις που δημοσιεύονται αναζητούν «την απήχηση της έμπνευσής του, του έργου και των πολιτικών του κατά τη μεταβενιζελική περίοδο» και επιδιώκουν «τη χαρτογράφηση της βενιζελικής συνέχειας ή ασυνέχειας στη μεταπολεμική ελληνική πολιτική σκηνή και κοινωνική ζωή».
Στα τριάντα κείμενα του ανά χείρας τόμου, ειδικότερα, γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί η επίδραση του Βενιζέλου στο κομματικό σύστημα, στις διεθνείς σχέσεις, στους θεσμούς, στην εκπαίδευση αλλά και οι τρόποι με τους οποίους καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη.
Οι οβιδιακές μεταμορφώσεις των άμεσων κληρονόμων του Κόμματος Φιλελευθέρων και οι μεταλλάξεις του βενιζελισμού επηρέασαν το σύνολο των μεταπολεμικών αστικών κομμάτων –την κληρονομιά του Βενιζέλου διεκδικούσαν εξίσου ο Πλαστήρας και ο Παπάγος. Στην επίδραση του βενιζελισμού στην εξέλιξη του κομματικού συστήματος και τη διαμόρφωση σχηματισμών της Δεξιάς ή του Κέντρου αναφέρονται στις μελέτες τους οι Γιάννης Σκαλιδάκης, Σωτήρης Ριζάς, Κατερίνα Δέδε, Γιάννης Τζαννετάκος, Γιώργος Κουκουράκης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου και Ελένη Πασχαλούδη. Η σφαιρική προσέγγιση του μεταπολεμικού κομματικού συστήματος θα απαιτούσε, ενδεχομένως, και μια μελέτη για τις σχέσεις της ΕΔΑ με τον βενιζελισμό, που απουσιάζει από τον ανά χείρας τόμο, εντοπίζοντας, με αυτόν τον τρόπο, ένα ερευνητικό κενό που επιζητείται η κάλυψή του.
Μια σφαιρική εικόνα για τη «γεωπολιτική κληρονομιά» του Βενιζέλου επιχειρεί να δώσει η Κωνσταντίνα Μπότσιου στη μελέτη της, ενώ τις άλλες συμβολές περί εξωτερικής πολιτικής απασχολεί η στάση του Βενιζέλου απέναντι στο Κυπριακό (Αντώνης Κλάψης, Πέτρος Παπαπολυβίου). Ανάλογη επικέντρωση χαρακτηρίζει και το τμήμα που αφορά θεσμούς και μεταρρυθμίσεις, καθώς από τα εννέα κείμενα που το συναποτελούν, τα περισσότερα αφορούν ζητήματα συνταγματικά, νομοθετικά και δικαιικά (Σπύρος Βλαχόπουλος, Μιχάλης Τσαπόγας, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος, Βασίλης Ν. Κολλάρος, Ιωάννης Μ. Κονιδάρης, Αμαλία Κωτσάκη). Το τμήμα αυτό ολοκληρώνεται με μελέτες για την αγροτική πολιτική (Δημήτρης Παναγιωτόπουλος), και την εκπαιδευτική και πολιτιστική πολιτική (Χάρης Ν. Μελετιάδης, Γιώργης Γιατρομανωλάκης).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι συμβολές με τις οποίες ολοκληρώνεται ο συλλογικός τόμος, οι οποίες προσεγγίζουν με τρόπους πρωτότυπους τις «Προσλήψεις του Βενιζέλου στη μεταπολεμική Ελλάδα», είτε μέσα από τα ετήσια μνημόσυνά του (Χρήστος Τριανταφύλλου) και τα αφιερώματα για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, κατά το κρίσιμο 1964 (Τάσος Σακελλαρόπουλος) ή την αναζήτηση χώρου για την ανέγερση του ανδριάντα του στην Αθήνα, το 1954 (Γεωργία Αντωνόπουλου) είτε τον Βενιζέλο ως πρωταγωνιστή φωτογραφικών αποτυπώσεων (Γιάννης Σταθάτος), κόμικς (Σπύρος Ορνεράκης) ή λογοτεχνικών έργων (Δημήτρης Τζιόβας, Αγγέλα Καστρινάκη, Μάρω Δούκα).
Τον συλλογικό αυτό τόμο, μια σημαντική συνεισφορά που έρχεται να εμπλουτίσει την ήδη εκτεταμένη περί τον Βενιζέλο βιβλιογραφία, προλογίζει ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας, ενώ των ανακοινώσεων προτάσσονται οι εισαγωγικές ομιλίες των Πασχάλη Κιτρομηλίδη και Εμμανουήλ Παπαδάκη.
Γ. Κουκουράκης – Τ. Σακελλαρόπουλος (επιμ.),Η πολιτική κληρονομιά του Ελευθερίου Βενιζέλου, Συνέχειες και ασυνέχειες, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2021
Βρες το εδώ
