της Κυριακής Μπεϊόγλου
Αν Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ(Πόλις) είναι το τελευταίο βιβλίο του Λάζλο Κρασναχορκάι -όπως ο ίδιος είχε κάποτε υπαινιχθεί- τότε θα πρέπει να κάνουμε περισσότερες από μία αναγνώσεις. Είναι το τέταρτο βιβλίο της τετραλογίας, και ολοκληρώνει το Τανγκό του Σατανά, το Satantango που έγινε ταινία από τον εξαιρετικό σκηνοθέτη, επίσης Ούγγρο, Μπέλα Ταρ.
Το ταγκό του Σατανά, Η μελαγχολία της αντίστασης, το Πόλεμος και πόλεμος, και Η επιστροφή του βαρώνου Βενκχαϊμ, συνθέτουν μια αληθινή ουγγρική εποποιία. Στο ενδιάμεσο αυτών των κυκλοφοριών διαβάσαμε και το εξαιρετικό ‘’Η Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω’’. Όλα τα βιβλία έχουν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Πόλις.
Το τελευταίο βιβλίο είναι γραμμένο με τον συνηθισμένο τρόπο του Κρασναχορκάι, αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από εξαιρετικά μεγάλες σπειροειδείς προτάσεις πολλών σελίδων που εμπεριέχουν πολλές παράλληλες ιστορίες μέσα τους. Ωστόσο χρησιμοποιεί αλλιώς τον χώρο του, με έναν τρόπο που δεν τον είχε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν. Ο κόσμος του είναι πιο κοντά με τον δικό μας. Αν και οι κάτοικοί της είναι εξίσου καταδικασμένοι, η πόλη του Βαρόνου δεν μοιάζει αρκετά με το λασπωμένο, βροχερό χωριουδάκι του Ταγκό του Σατανά: οι χαρακτήρες παρακολουθούν τις εποχές του πραγματικού κόσμου, υπάρχουν αντίγραφα μυθιστορημάτων του Danielle Steel, γύρω από νεοναζί ποδηλάτες η χώρα και οι πολιτικοί μοιάζουν περισσότερο με πωλητές παρά με ιδεολόγους. Και εδώ το υποδόριο χιούμορ του το κάνει πολύ πιο ελαφρύ από τα προηγούμενα βιβλία.
Η υπόθεση έχει ως εξής: η Επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ αφηγείται την ιστορία του βαρόνου Μπέλα Βένκχαϊμ (ενός ήρωα που θυμίζει τον πρίγκιπα Μίσκιν του Ντοστογιέφσκι), ο οποίος αποφασίζει, στο τέλος της ζωής του, να επιστρέψει στη γενέτειρά του στην ουγγρική επαρχία. Δραπετεύοντας από το Μπουένος Άιρες, για να μην αναγκαστεί να πληρώσει τα υπέρογκα χρέη του στα καζίνα της πόλης, όπου ζούσε εξόριστος, ελπίζει να συναντηθεί και πάλι με τη Μάρικα, την αγαπημένη του από τα μαθητικά του χρόνια. Στην πατρίδα του πια, βρίσκει μια πόλη γεμάτη κομπιναδόρους και πολιτικάντηδες, όπου βασιλεύει η μιζέρια και ο παραλογισμός. Στο μεταξύ, ο κύριος Καθηγητής -ένας διεθνούς φήμης επιστήμονας που μελετά τα βρύα και ζει σε ένα αλλόκοτο παράπηγμα, σαν ησυχαστήριο, σε μια ακατοίκητη περιοχή έξω απ’ την πόλη- παραληρεί ακατάπαυστα και προσπαθεί επίμονα να αποκτήσει ανοσία απέναντι στις ίδιες του τις σκέψεις. Μέσω μιας συναρπαστικής πλοκής, με τον θάνατο και την άβυσσο να καραδοκούν, η έσχατη καταδίκη έρχεται να συντρίψει τους ανυποψίαστους κατοίκους της πόλης.
Στα βιβλία του Κρασναχορκάι ο αναγνώστης θα πρέπει να βάζει την τελεία μόνος του. Να παίρνει μια βαθιά ανάσα και να ξαναβουτά στην αφήγηση. Και σ’ αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας ασχολείται με την ύπαρξη και την ανυπαρξία, την τραγική ανθρώπινη κατάσταση να αναγνωρίζουμε πάντα εσφαλμένα τον εαυτό μας και τους άλλους, να φτάνουμε και να λαχταρούμε τη σωτηρία εκεί όπου τελικά δεν υπάρχει σωτηρία. Μας βάζει σ´ έναν βαθύ διαλογισμό για την απόλυτη ασυμφωνία μιας λογικής, συνολικής εξήγησης, της δικής μας ύπαρξης – και της ανθρώπινης ανοησίας που έρχεται μαζί με την προσπάθεια να κατανοήσουμε τον εσωτερικό, εξωτερικό κόσμο, και συχνά εκδηλώνεται με έναν τρόπο που καταλήγει σε καταστροφή και βία στο όνομα της ανθρώπινης προόδου. Κάτι που γίνεται με τόσο σαρωτικό τρόπο και δικαίως τοποθετεί τον Κρασναχορκάι στους πέντε μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς του κόσμου. Είναι αλήθεια πως η αφήγηση είναι ζοφερή σε πολλά σημεία και το τέλος του δεν φλερτάρει με την λύτρωση, αλλά η αίσθηση πως διαβάζεις μια μοναδική λογοτεχνική γραφή δεν σε εγκαταλείπει ποτέ .
Πολύ σωστά έγραψε το λογοτεχνικό περιοδικό «Paris Review» πως το βιβλίο αυτό μοιάζει με άβυσσο, αλλά είναι μια άβυσσος που κάτι γόνιμο αναβλύζει από τα βάθη της. Είναι η αίσθηση της αναγέννησης ενός λαού που έχει περάσει πολλά και χρειάζεται να κλείσει τους παλιούς λογαριασμούς του με την Ιστορία.
Λάζλο Κρασναχορκάι, Η επιστροφή του βαρόνου Βένκχαϊμ, μτφρ: Μπέρκι Μανουέλα, Πόλις
Βρες το εδώ
