Αδάμ Αδαμόπουλος.
Την πρώτη του επίσκεψη την Αθήνα πραγματοποίησε την Τρίτη 28 Απριλίου 2015 ο Αμερικανός συγγραφέας Τζόναθαν Φράνζεν με αφορμή την προ μηνών έκδοση ενός από τα πρώτα του βιβλία, με τίτλο «Κραδασμοί», (μτφρ. Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ψυχογιός, 2014). Το πρόγραμμα του συγγραφέα περιλάμβανε μια συνέντευξη Τύπου, την πρώτη του είδους που πραγματοποιήθηκε στο νέο χώρο των εκδόσεων Ψυχογιός, επί της οδού Εμμ. Μπενάκη 13 – 15 το πρωΐ της Τρίτης. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ακολούθησε συνάντηση με το αναγνωστικό κοινό και συνομιλία με τον συγγραφέα Αναστάσιο Βιστωνίτη στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
Ο Τζόναθαν Φράνζεν έχει γεννηθεί το 1949 στο Γουέστερν Σπρινγκς του Ιλινόις των ΗΠΑ, σπούδασε με υποτροφία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και στη συνέχεια εργάστηκε στο σεισμολογικό εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Από το πρώτο του μυθιστόρημα «Εικοστή έβδομη πολιτεία» το 1988 (μτφρ. Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Ψυχογιός, 2012), ξεχώρισε εξαρχής και γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία. Καταξιώθηκε με το τρίτο του βιβλίο «Οι διορθώσεις» το 2001 (μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδόσεις Ωκεανίδα, 2002), το οποίο απέσπασε πολλές διακρίσεις και το μεγάλο λογοτεχνικό βραβείο για τις ΗΠΑ, το National Book Award εκείνη τη χρονιά. Το 2010 τιμήθηκε ως British International Author of the Yeaar.
Οι «Κραδασμοί» είναι το δεύτερό του βιβλίο, εκδόθηκε το 1992 και γνώρισε μέτρια επιτυχία. Εμπεριέχει και αυτοβιογραφικά στοιχεία, καθώς στην πλοκή του χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα μια σειρά από σεισμικές δονήσεις που εκδηλώνονται στην ευρύτερη περιοχή της Βοστόνης επηρεάζοντας τη ζωή των κατοίκων της. Ανάμεσα σε αυτούς και τα μέλη μιας τυπικής τετραμελούς αμερικανικής οικογένειας με δύο παιδιά, την Αϊλίν και τον Λούις. Αποτέλεσμα ενός από τους σεισμούς είναι να κληρονομήσει η μητέρα τους το αστρονομικό ποσό των 22 εκατομμυρίων δολαρίων. Η ανασφαλής και διψασμένη για κοινωνική ανάδειξη (αν όχι επίδειξη) μητέρα, αλλά και η υπόλοιπη οικογένεια, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα, ενός καθηγητή Ιστορίας που παραμένει προσκολλημένος στο αντικείμενό του, θα γνωρίσουν αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις και αιφνίδιες ανατροπές, παρόμοιες με αυτές που επιφέρουν οι ισχυροί σεισμοί. Παράλληλα παρακολουθούμε τη εξελισσόμενη σύγκρουση της κοπέλας του Λούις, Ρενέ, που είναι σεισμολόγος και καθώς θεωρεί ότι οι σεισμικές δομνήσες δεν οφείλονται σε φυσικά αίτια, δεν αργεί να έρθει σε σύγκρουση με τη θρησκευτική αδελφότητα «Δράση εν Χριστώ» που εκφράζουν το θρησκευτικό συντηρητισμό της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας (με διαδηλώσεις κατά των αμβλώσεων, αναγωγή όλων των συμβάντων σε θεϊκά, υπερφυσικά αίτια, κλπ.).
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι οι «Κραδασμοί» από πολλούς έχουν θεωρηθεί ως η απαραίτητη «προπαίδεια» του συγγραφέα στην ενασχόλησή του με την σύγχρονη αμερικανική οικογένεια, ένα θέμα που αριστοτεχνικά επαναφέρει στο προσκήνιο, καθώς για δεκαετίες θεωρούταν ότι έχει εξαντληθεί και δεν προσφέρει πεδίο ανάπτυξης ενός δημιουργικού συγγραφέα. Το θέμα της τραγελαφικότητας της σύγχρονης αμερικανικής οικογένειας αποκαλύπτει με αριστουργηματικό τρόπο ο Φράνζεν στο αμέσως επόμενο μυθιστόρημά του «Οι διορθώσεις».
Στην προαναφερθείσα συνέντευξη Τύπου, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με το συγγραφέα σε σχέση με πολλά και διάφορα θέματα: όχι αποκλειστικά για το συγγραφικό του έργο, αλλά γενικότερα για θέματα που αφορούν ένα συγγραφέα σε σχέση με την εκάστοτε κοινωνική κατάταση. Ειδικά για το θέμα της έντονης μεταστροφής της αμερικανικής κοινωνίας προς το «θρησκευτικό συντηρητισμό των Ευαγγελιστών» (όπως το ανέφερε), μας είπε ότι είναι ένα φαινόμενο που τις δύο τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή από τότε που πρωτοεκδόθηκε το βιλίο του «Κραδασμοί», έχει γνωρίσει ακόμα μεγαλύτερη εξάπλωση. Και αυτό είναι περίεργο, γιατί όπως μας είπε ο Φράνζεν, είναι ένα φαινόμενο με το οποίο θεωρούσαμε ότι έχουμε τελειώσει. Κι όμως, το ζήτημα επανέρχεται, μάλλον δριμύτερο και αυτή η εξέλιξη, ίσως θα πρέπει να συσχετισθεί με την ανάδειξη ακραίων φονταμενταλιστικών τάσεων στο χώρο του Ισλάμ. Από την άλλη πλευρά επεσήμανε ο συγγραφέας, ακόμα και οι διάφορες ομάδες ακτιβιστών (π.χ. οι ομάδες υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος που καταφέρονται κατά των πρακτικών του σύγχρονου πολιτισμού που εντείνουν τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής) χρησιμοποιούν με τη σειρά τους όρους βιβλικής «αποκάλυψης» για την επερχόμενη οικολογική κατάστροφη σε πλανητικό επίπεδο.
Ένα δεύτερο σημαντικό σημείο στο οποίο αναφέρθηκε ο Τζόναθαν Φράνζεν κατά τη συνέντευξη Τύπου ήταν η αποστροφή του απέναντι στην χωρίς μέτρο χρήση του διαδικτύου και τη φρενίτιδα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (facebook, tweeter, κλπ.). Όπως τόνισε, τα νέα αυτά Μέσα αποσπούν τους ανθρώπους από τον πολύτιμο ελεύθερο χρόνο τους και κυρίως αφορούν πωλήσεις και την αυτάρεσκη πρωώθηση του εαυτού μας σε ένα πλήρως ανταγωνιστικό περιβάλλον. «Αρκεί να δει κάποιος ποιό είναι το μέσο προφίλ όσων ασχολούνται μανιωδώς με τα νέα αυτά Μέσα για να κατανοήσει τις παγίδες που βρίσκονται πίσω τους», ανέφερε χαρακτηριστικά. Δεν παρέλειψε δε να συμπληρώσει ότι η αύξηση των διαδικτυακών πωλήσεων αφαιρεί ζωτικό χώρο από μικρές επιχειρήσεις, όπως ένα βιβλιοπωλείο που όμως έχει το δικό του ρυθμό και λόγο ύπαρξης, κτίζει τις δικές του, μοναδικές και ανεπανάλληπτες προσωπικές σχέσεις ανάμεσα στον βιβλιοπώλη και τον αναγνώστη διαμέσου της σχέσης και των δύο με το βιβλίο. Υποστήριξε δε ότι ότι οι επισκέψεις ενός συγγραφέα σαν αυτή που ο ίδιος πραγματοποίησε στην Αθήνα, έχουν εκτός των άλλων και το σκοπό αυτό, δηλαδή την στήριξη των βιβλιοπωλείων και την σύσφιξη των διαπροσωπικών σχέσεων βιβλιοπωλών και αναγνωστών.
Τέλος, ενδιαφέρουσες ήταν οι απόψεις του Τζόναθαν Φράνζεν για το ζήτημα της τεχνολογικής έξαρσης της εποχής μας. Χωρίς να είναι ιδιαίτερα αρνητικός (αντίθετα, φρόντισε από πολύ νωρίς να ξεκαθαρίσει πόσο αγαπά την επιστήμη), δεν παρέλειψε να στυλιτεύσει τη νέα αυτή τάση μας για «θεοποίηση» της επιστήμης. Ανέφερε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία το 2011, σε μια χώρα που θεωρείται εκ των πλέον προηγμένων τεχνολογικά και επιστημονικά, με κατοίκους που θεωρούνται ιδιαίτερα ελεγχόμενοι, που ωστόσο δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την τεράστια ανθρώπινη και οικολογική καταστροφή που επήλθε ως αποτέλεσμα ενός σοβαρού τεχνικού ατυχήματος σε ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας. Δεν παρέλειψε να συνδυάσει τις σκέψεις του αυτές με ένα θέμα που δείχνει να τον απασχολεί ιδιαίτερα, αυτό της επιβίωσης των άγριων πουλιών, θέμα στο οποίο έχει αναφερθεί στο δοκιμιακό του έργο «Ακόμα πιο μακριά» (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδόσεις Ωκεανίδα, 2013), όπου καταγράφει την τραυματική εμπειρία της συνάντησής του με λαθροκυνηγούς στην Κύπρο. Σκέψεις ανησυχητικές, που ασφαλώς μας φέρνουν στο νου το βιβλίο της Ρέιτσελ Κάρσον «Σιωπηλή άνοιξη» (μτφρ. Λ. Κανδηλίδη, εκδόσεις Κάκτος, 1981) με την δυστοπική περιγραφή ενός κόσμου όπου δεν θα υπάρχουν πουλιά να τραγουδήσουν τον ερχομό της άνοιξης. Μας πληροφόρησε μάλιστα ότι αμέσως μετά την Αθήνα το πρόγραμμά του συνεχίζεται με εβδομαδιαία διαμονή στη Λέσβο, καθώς πρέπει να γράψει ένα άρθρο για το περιοδικό New Yorker σχετικά με τα πουλιά και θεωρεί ότι το νησί της Σαπφούς αποτελεί ιδανικό τόπο για παρατήρηση πουλιών (και έμπνευσης, θα προσθέταμε εμείς).
Στη σχεδόν δίωρη συνέντευξή του, ο Τζόναθαν Φράνζεν ήταν άμεσος και ειλικρινής, τόσο για τον εαυτό του (δε δίστασε να προβάλει την τεμπέλικη πλευρά του, συνδυασμένη με την άποψη ότι πολλές φορές ή για κάποιους ανθρώπους, ο φρενήρης ρυθμός της σύγχρονης καθημερινότητας είναι τελικά αντιπαραγωγικός και πολλές φορές υποβιβάζει τον άνθρωπο), ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί σε προσωπικά θέματα (το βιβλίο του «Κραδασμοί» είναι αφιερωμένο στην πρώτη του γυναίκα Βάλερι και γράφτηκε την εποχή που ο δεκατετράχρονος δεσμός τους έκλεινε τον κύκλο του), αλλά και σε συναδέλφους πολύ κοντινούς του. Ειδική αναφορά έκανε στον Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, ο οποίος αυτοκτόνησε το 2008, ο οποίος κατά την εκτίμηση του Φράνζεν ήταν ο πλέον υποσχόμενος συγγραφέας της γενιάς του(ς) με έργα όπως «Κορίτσι με παράξενα μαλλιά», (μτφρ. Μαργαρίτα Κουλεντιανού, εκδόσεις Τραυλός, 2000) και «Αμερικανική λήθη», (μτφρ. Γιάννος Πολυκανδριώτης, εκδόσεις Κέδρος, 2011) που διατμένουν την ψυχοπαθολογία της σύγχρονης Αμερικής.
