της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
Όταν το 1932 ο Γουίλιαμ Φώκνερ ολοκληρώνει το «Φως τον Αύγουστο» μας παραδίδει ακόμη ένα σπουδαίο μυθιστόρημα. Απολύτως ιδιοσυγκρασιακό, με ισχυρό ψυχαναλυτικό υπόβαθρο κι εξόχως ποιητική πρόζα. Στα πρώτα στάδια επεξεργασίας του το «Φως στον Αύγουστο» είχε τον τίτλο «Σκοτεινό Σπίτι», όπως ακριβώς και το μεγαλειώδες «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» που ακολούθησε εκδοτικά το 1934 και μας απασχόλησε στο προηγούμενο HerStory.
Από το δεύτερο μέρος αυτού του μικρού Faulkner Series, λοιπόν, που έχει σχεδιάσει η στήλη για τον Φώκνερ των φυλών και των φύλων, δεν θα μπορούσε να λείπει το «Φως τον Αύγουστο» (εκδ. Εξάντας, 1987). Σημαντικός δείκτης στο απαιτητικό, υπαινικτικό και δαιδαλώδες σύστημα γραφής του Φώκνερ, αλλά και μυθιστόρημα δεξιοτεχνικά γραμμένο που τοποθετεί το άτομο απέναντι στην κοινωνία, θίγοντας το ζήτημα των ανισοτήτων, του κοινωνικού αποκλεισμού και της ταυτότητας. Εν ολίγοις, τί θα πει να περισσεύεις.
Στο βιβλίο συναντάμε τις γνώριμες βιβλικές αντιστοιχίες πτώσης κι αμαρτίας που αγαπά ο Φώκνερ, την κεντρική στο έργο του ανησυχία για την κοινωνική συνύπαρξη μαύρων και λευκών, αλλά και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο την ιστορική ανάγνωση του αμερικανού νομπελίστα. Το πικρό σχόλιο του, δηλαδή, για ένα βιομηχανοποιημένο αλλά ηθικά ηττημένο έθνος «πατριωτών» λίγο μετά το Μεγάλο Κραχ του 1929 στην Αμερική.
Μέσα από την αφήγηση τριών φαινομενικά ασύνδετων ιστοριών το «Φως τον Αύγουστο» παρακολουθεί τις ζωές του ορφανού Τζο Κρίσμας, της ανύπαντρης εγκύου Λένα Γρόουβ και του «έκπτωτου» ιερέα Γκέιλ Χαίτάουερ. Πάντοτε στη γη του αμερικανικού νότου με σημείο συνάντησης την πόλη Τζέφερσον, σε ένα βιβλίο που έχει θεωρηθεί και road novel, μιας και οι δύο από τους τρεις βασικούς του χαρακτήρες βρίσκονται στο δρόμο σε ένα ταξίδι αναζήτησης, διαφυγής και μοιραίας εκπλήρωσης. Άλλωστε το βιβλίο ανοίγει και κλείνει με τον ίδιο τρόπο. Με μια ιδιοφυή κυκλική αφήγηση και την ρόδα όλο να γυρίζει.
Ο βασικός χαρακτήρας, ο Τζο Κρίσμας που θα με απασχολήσει εδώ και που στην έκδοση του Εξάντα μας συστήνεται ως Τζο Χριστούγεννας, είναι ένα αγόρι που εγκαταλείπεται σε ίδρυμα την παραμονή των Χριστουγέννων. Το προσωπικό του ορφανοτροφείου κρατώντας μία παλιά παράδοση τον ονομάζει Κρίσμας. Ο ερχομός του, όμως, δεν θα συμβολίζει ένα μικρό θαύμα. Θα μοιάζει περισσότερο με κατάρα και κακή σπορά που θα οδηγήσει σε ένα άγριο, κτηνώδες μεγάλωμα.
Η αμφίβολή καταγωγή του (είναι ή δεν είναι μιγάς;), καθώς και το χρώμα της επιδερμίδας του που δεν τον λυτρώνει, χαρίζοντας του έστω μία προφανή φυλετική ταυτότητα, θα βάλουν τον μικρό στο στόχαστρο. Ο ήρωας θα βασανιστεί μέχρι τέλους από το αίμα που κυλά στις φλέβες του, θα υποφέρει από τις υπόνοιες του περίγυρου και την αμφισβήτηση. Έτσι, θα περάσει απέναντι. Από θύμα θα γίνει θύτης.
Χωρίς μητέρα και χωρίς άλλη μητρική φιγούρα εμπιστοσύνης στη ζωή του, ο Κρίσμας θα βιώσει όλες τους τις σχέσεις με το άλλο φύλο με όρους καταστροφής. Θα γίνει ακόμη ένας χαρακτήρας στο φωκνερικό πανόραμα των δυσλειτουργικών ενηλίκων με τα τραυματικά παιδικά χρόνια. Αυτό ήταν το νήμα που κρατήσαμε και στο προηγούμενο κείμενο μιλώντας για τον Φώκνερ των παιδιών. Κι έτσι θα συνεχίσουμε εστιάζοντας αυτή τη φορά στον χαρακτήρα του Κρίσμας και τη σχέση του με τις γυναίκες.
Γυρίζοντας στο παρελθόν, στο κεφάλαιο 6 του βιβλίου, μαθαίνουμε πως ο Τζο Κρίσμας είναι ένα πεντάχρονο, μοναχικό αγόρι που ζει σε ίδρυμα. Η ζωή του θα αλλάξει ξανά πορεία μετά από ένα καθοριστικό συμβάν. Στον μικρό Κρίσμας αρέσει η γεύση της οδοντόκρεμας, την οποία απολαμβάνει λαίμαργα σαν γλυκό. Προκειμένου να βρει κι άλλη τρυπώνει στο δωμάτιο της διαιτολόγου. Εκεί θα δει την νεαρή υπάλληλο και τον γιατρό του ορφανοτροφείου σε περιπτύξεις. Το παιδί που δεν καταλαβαίνει τι έχει δει θα τιμωρηθεί όταν η γυναίκα αντιληφθεί την παρουσία του. Η διαιτολόγος στοχοποιεί τον Κρίσμας και πασχίζει να τον διώξει από το ίδρυμα πριν εκείνος την μαρτυρήσει, επισπεύδοντας την υιοθεσία του με τραγικές για το αγόρι συνέπειες.
Αργότερα στη ζωή του ο Κρίσμας θα ερωτευθεί την Μπόμπι, μία κοπέλα που σερβίρει σε ένα κακόφημο μπαρ του Μέμφις και εκδίδεται. Όταν θα της μιλήσει για την πιθανότητα να είναι μισός/μισός, η στάση της απέναντί του αλλάζει και ο Κρίσμας καταλήγει βαριά ξυλοκοπημένος.
Σε ένα ακόμη νέο του ξεκίνημα, πάντα στον Νότο, ο νεαρός Κρίσμας θα συναντήσει την βόρεια κι αρκετά μεγαλύτερη του δεσποινίδα Μπέρντεν, που θα του προσφέρει φαγητό και στέγη. Σταδιακά οι δυο τους αποκτούν σεξουαλικές σχέσεις, αλλά η απόφασή της να τον αλλάξει για το καλό του, θα τον εξοργίσει με δραματικά αποτελέσματα.
Η μόνη γυναίκα που του χάρισε στοιχειώδη φροντίδα ήταν η θετή μητέρα του. Οι πράξεις της όμως, δηλαδή η παραμικρή ένδειξη τρυφερότητας και προστασίας προς το πρόσωπό του, ερέθιζαν όλο και περισσότερο τον θρησκόληπτο δυνάστη σύζυγό της που κακοποιούσε για χρόνια τον «απείθαρχο» Κρίσμας ξυλοκοπώντας τον. Αυτό το βαρύ τίμημα της αγάπης ένιωσε ο Κρίσμας να πλησιάζει και με τις φροντίδες της Μπέρντεν. «Δεν έπρεπε να προσεύχεσαι για μένα» θα πει ο Κρίσμας στην χειριστική φιλάνθρωπο Τζοάνα Μπέρντεν και θα προχωρήσει σε μία πράξη μη αναστρέψιμη.
Γιατί ο Κρίσμας είναι ένας άντι-ήρωας σε εσωτερική σύγκρουση. Βαθιά διαιρεμένος βίαιος κι επικίνδυνος ο χαρακτήρας του αναπτύσσεται στο βιβλίο παράλληλα με την ιστορία μίας καλοπροαίρετης νεαρής εγκύου. Η Λένα Γκρόουβ είναι μία λευκή, ανύπαντρη κοπέλα χωρίς χρήματα και χωρίς μόρφωση, η οποία το σκάει από το σπίτι του αδελφού της για να βρει τον πατέρα του αγέννητου παιδιού της, καθώς εκείνος δεν κράτησε τον λόγο του και το έσκασε.
Πολλοί μελετητές του Φώκνερ θεωρούν το δίδυμο του Κρίσμας και της Λένα (που ποτέ τους δεν αλληλοεπιδρούν άμεσα) μία μετεγγραφή, μία μοντέρνα λογοτεχνική αναλογία του μικρού Χριστού και της Μαρίας με συνδετικό κρίκο τον περιθωριοποιημένο από την τοπική κοινωνία ιερέα Χάιτάουερ. Ακόμη κι αν στο πρόσωπο της Λένα δούμε απλώς το αρχέτυπο της μάνας, το συνδετικό σχήμα μητέρας/παιδιού παραμένει ισχυρό.
Η αντίθεση ανάμεσα στην αποφασισμένη Λένα που επιλέγει να φέρει στον κόσμο το παιδί της και να βρει τον πατέρα του πάση θυσία και στην μητέρα του Κρίσμας που στερήθηκε ακόμη και την ευκαιρία αυτής της προσπάθειας, υπογραμμίζει την έντονα ψυχαναλυτική, φροϋδική διάσταση του έργου. Στην καρδιά του οποίου βρίσκεται η βαθιά αρχέγονη επιθυμία της αγάπης και της αποδοχής.
Στο δοκίμιο “Joe Christmas: The Hero in the Modern World” ο John L. Longley υποστηρίζει πως ο Κρίσμας είναι ένας γνήσια τραγικός ήρωας που έχει κληρονομήσει μία κατάρα. Tον υποσυνείδητο φόβο της επιμειξίας και της έλλειψης εμπιστοσύνης που μαστίζει την κοινωνία της εποχής, για να καταλήξει πως όταν υπάρχει ενοχή και αθλιότητα στην ανθρώπινη ψυχή, η μόνη δυνατή θεραπεία είναι ο εξοβελισμός τους. «Κι αυτό», συμπληρώνει, «είναι κάτι που οι Χριστιανοί το γνωρίζουν καλά».
Κι ο Φώκνερ, ίσως, καλύτερα όταν επιμένει στα χρόνια της διαμόρφωσης του Κρίσμας στο ορφανοτροφείο και λέει: «Η μνήμη καταγράφει εικόνες πριν η γνώση αρχίσει να θυμάται. Πιστεύει πράγματα για χρόνους που δεν ανακαλεί, για χρόνους που πάνε πιο πίσω απ’ όσο η γνώση φτάνει έστω να ψάξει». Γνωρίζει, θυμάται, πιστεύει: ένας διάδρομος, σ’ ένα μεγάλο μακρύ κτίριο, κρύο, γεμάτο αντηχήσεις».
Βιβλίο συνταρακτικό, γραφή που συγκλονίζει κι οδηγεί στο ατέλειωτο κυνηγητό του καλού και του κακού. Σκοτάδι και φως τον Αύγουστο από έναν κοσμογονικό συγγραφέα που έχρισε την Αμερικανική λογοτεχνία κλασσική. Στο επόμενο HerStory ολοκληρώνουμε το μικρό αφιέρωμα της στήλης και διαβάζουμε το δημοφιλέστερο έργο του Φώκνερ «Η βουή και η μανία». Σημείο εστίασης: η χαμένη κόρη.
————————-
