Κατερίνα Γούλα.
Μεταξύ όλων των άλλων μπελάδων, οι Γάλλοι προσπαθούν να ορίσουν και το προφίλ του συγγραφέα στον 21ο αιώνα. Ποια είναι η θέση του στις πολιτισμικές παροχές του αιώνα μας; Η τεχνολογία είναι τελικά σύμμαχος ή εχθρός του; Έχει νόημα η προσαρμογή του στην ψηφιακή εποχή; Πότε επιτέλους θα αμείβεται τόσο ώστε να ζει από τη συγγραφή; Με τέτοια ερωτήματα καταπιάνεται ο Frédéric Martel, ερευνητής και δημοσιογράφος, σε μια έκθεση την οποία κατέθεσε στο Εθνικό κέντρο βιβλίου της Γαλλίας και η οποία συζητήθηκε σε συνέδριο που έγινε στις 19 Νοεμβρίου, με θέμα τη βιωσιμότητα του παραδοσιακού μοντέλου του συγγραφέα στην εποχή μας και τη θέση της πολιτισμικής κριτικής που δύναται να ασκήσει ο σημερινός κόσμος των γραμμάτων.
Ο Frédéric Martel αναρωτιέται λοιπόν κατά πόσο πρέπει να φοβόμαστε πραγματικά την εξαφάνιση του συγγραφέα, καθ’ ότι ο κόσμος του βιβλίου βρίσκεται αυτή τη στιγμή αντιμέτωπος με ένα δίλημμα: είτε θα προσαρμοστεί στην ψηφιακή εποχή, είτε αυτή θα περάσει σαν οδοστρωτήρας από πάνω του και σε λίγα χρόνια δεν θα το θυμόμαστε καν, όπως ακριβώς συνέβη και με τα βινύλια. Η έκθεση του Martel αντιμετωπίζει μεν κριτικά την έλευση της ψηφιακής εποχής αλλά θεωρεί βέβαιο ότι το οικονομικό μοντέλο της αλυσίδας του βιβλίου θα πρέπει να προσαρμοστεί στις επιταγές της αν θέλει να επιβιώσει —κι αυτό δεν αφορά μόνο τους εκδότες, αλλά και τα βιβλιοπωλεία, τις βιβλιοθήκες, την κριτική της λογοτεχνίας, και φυσικά τους ίδιους τους συγγραφείς.
Σύμφωνα με την έρευνά του, το βιβλίο, παρά την αντίσταση που προβάλλει ακόμη στη Γαλλία, σε σχέση τουλάχιστον με τις ΗΠΑ, θα αναγκαστεί να υποστεί τον βαθύ μετασχηματισμό που γνωρίζουν ήδη ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, τα βιντεοπαιχνίδια και η τηλεόραση στην ψηφιακή εποχή. Παραδέχεται ότι το βιβλίο βρίσκεται ακόμη σε καλή κατάσταση, με πωλήσεις 356 εκατομμύρια βιβλία και τζίρο 4 δις το 2013, ενώ η ψηφιακή επανάσταση στη Γαλλία μοιάζει ακόμη να «σέρνεται». Στις παρενέργειες της ψηφιοποίησης του βιβλίου συγκαταλέγει την επερχόμενη μάστιγα της πειρατείας, δεδομένου ότι ήδη το ένα τρίτο των βιβλίων που διαβάζονται σε ταμπλέτες ή smartphones προέρχονται από «πειρατικές» πηγές. Το μέλλον του βιβλίου θα καταβροχθιστεί σίγουρα, υποστηρίζει, από τη λογική του «all-you-can-eat» του απεριόριστου streaming, κάτι που θα θίξει ακόμη περισσότερο τα ήδη θιγμένα συγγραφικά δικαιώματα. Όλο αυτό θα έχει επιπτώσεις και στο έργο της κριτικης, η οποία, σε ένα κλίμα ψευδοεκδημοκρατισμού της ανάγνωσης, δεν θα έχει πλέον περιθώρια να είναι αυστηρή γιατί θα κινδυνεύει να θεωρηθεί ελιτίστικη.
Κι όμως, εδώ και 15 χρόνια, το προφίλ του συγγραφέα δεν έχει πάψει στιγμή να «προσαρμόζεται». Απεκδύθηκε όλη του τη μοναχικότητα, την παραξενιά και το μυστήριο για να μη χάσει ούτε ένα φεστιβάλ, ούτε μια λογοτεχνική συνάντηση, ούτε ένα σαλόνι βιβλίου, ούτε ένα ραδιοφωνικό αφιέρωμα, για να μη μιλήσουμε για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η απαίτηση πολλαπλασιαμού και διεύρυνσης των δραστηριοτήτων τους κάνει τους συγγραφείς να νιώθουν σαν μικρομεσαίες επιχειρήσεις, διαμαρτύρονται οι ίδιοι. Η αναγκαιότητα της κοινωνικής ορατότητας πνίγει τη δημιουργικότητα και υποχρεώνει τους συγγραφείς σε εργαλειακούς χειρισμούς μιας συμπαθητικής και προσιτής εικόνας του εαυτού τους αλλά και των αναγνωστών-πελατών του. Ελπίζουμε όλη αυτή η μελανή εικόνα και το καταστροφολογικό σενάριο του θανάτου του συγγραφέα όπως τον ξέρουμε να μην βρει όντως γόνιμο έδαφος ούτε στη Γαλλία ούτε αλλού!
