του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Τι μπορεί να λέει ο Ρίτσος στους σημερινούς εφήβους; H εξορία, το τραύμα, ο έρωτας σε δύσκολες εποχές, το ρεαλιστικό και το υπερρεαλιστικό στοιχείο σε έναν ποιητή που γέμισε τις καρδιές πριν την δικτατορία και γνώρισε την αποθέωση στη μεταπολίτευση μέσω της μελοποίησης από τον Μίκη Θεοδωράκη; Σήμερα τι είναι ο Ρίτσος για τα παιδιά 15-17 ετών;
Αυτά ήταν μερικά ερωτήματα που είχαμε πριν φτάσουμε στην Κωνσταντινούπολη την προηγούμενη εβδομάδα για ένα τετραήμερο μαθητικό συνέδριο αφιερωμένο στον ποιητή που το προσωνύμιο «ποιητής της Ρωμιοσύνης» κρύβει το πολύπλοκο έργο του. Τα σχολεία Ζωγράφειο της Κωνσταντινούπολης και Ε. Μανδουλίδη της Θεσσαλονίκης οργάνωσαν για 8η χρονιά συνέδριο αφιερωμένο σε ένα μεγάλο λογοτέχνη από την Ελλάδα. Τα χρόνια του κόβιντ είχαν ματαιώσει τις διοργανώνεις αυτές στην Κωνσταντινούπολη, μεσολάβησαν μια διαδικτυακή και μία εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, αλλά φέτος οι συναντήσεις επανήλθαν στο συνηθισμένο τους χώρο.
Το κυρίως πρόγραμμα του συνεδρίου χωρισμένο σε θεματικές κατηγορίες προ(σ)καλούσε τους μαθητές να δώσουν τη δική τους οπτική. Τα θέματα : μύθοι και ιστορία στην ποίηση του Ρίτσου, Τα ερωτικά, Η Ρωμιοσύνη, Η ποιητική της Εξορίας, Βίωμα και Τέχνη. Σε αυτά προστέθηκαν αρκετά δρώμενα εμπνευσμένα από την ποίηση του Ρίτσου με την Σονάτα του Σεληνόφωτος να κερδίζει την αγάπη των μαθητών καθώς παρουσιάστηκε σε πολλές μουσικο-θεατρικές παραλλαγές. Συμπληρωματικές ήταν ομιλίες ανθρώπων που γνώρισαν τον ποιητή και έκπληξη πως ανάμεσα τους ήρθαν δύο Τούρκοι ποιητές, ο Χαιντάρ Ερκιουλέν και ο Τουργκάι Φισεκσί που όχι μόνο τον γνώριζαν και συνομιλούσαν συχνά με αυτόν ενώ δήλωσαν ότι έχουν επηρεαστεί από το έργο τους. Εκεί κάπου σκεφτήκαμε ότι για τη σύγχρονη τέχνη στην Τουρκία γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα και ίσως θα χρειαζόταν να στηθεί μια γέφυρα σύγχρονου πολιτισμού μεταξύ των δύο χωρών.
Παρατήρησα πως αρκετοί μαθητές ξεπέρασαν την απλή τυποποιημένη αναφορά στα ποιήματα του Ρίτσου δίνοντας πολλαπλές παραλλαγές. Για παράδειγμα μία μαθήτρια παρουσίασε ποίημα γραμμένο στο Chat GPT στο ύφος του Ρίτσου με παράλληλη αναφορά σε ένα παρόμοιο ποίημα του ποιητή. Άλλη μαθήτρια παρουσίασε εικαστικά τη διαφορά του νέου με τον ώριμο Ρίτσο. Κάποιοι μαθητές ενδιαφέρθηκαν για το πως εμφανίζονται τα υλικά πράγματα ή η φύση στο έργο του ποιητή. Η μνήμη και ο ρόλος της ή η αναφορά των πολλών και διαφόρων μύθων στο έργο του προξένησε επίσης το ενδιαφέρον των μαθητών.
Οι μαθητές συνομιλούσαν οργανωμένοι σε ομάδες με καλεσμένους συγγραφείς και πανεπιστημιακούς γνώστες και μελετητές του έργου του Ρίτσου. Παρά το ότι ο χρόνος πολλές φορές πίεζε αυτές τις ανταλλαγές απόψεων παρουσιάστηκαν πολλές πλευρές του έργου του ποιητή και η σημερινή επίδρασή του στη σκέψη και την ευαισθησία νέων ανθρώπων.
Το πρόγραμμα περιλάμβανε και επίσκεψη στη Σχολή της Χάλκης και την γνωριμία με την Πρίγκηπο, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία σε όσους δεν είχαν ξαναπάει να δουν δύο από τα πιο όμορφα και καλοδιατηρημένα νησιά με μεγάλο ρόλο στην παράδοση των Ρωμιών της Πόλης. Στο πρόγραμμα ακόμα μια performance της Ρένης Πιττακή για τη “Σονάτα του Σεληνόφωτος” και μια καταληκτική συναυλία του Γιώργου Νταλάρα σε κεντρική αίθουσα της Κωνσταντινούπολης.
Φυσικά μεταξύ των καλεσμένων καθηγητών, συγγραφέων και δημοσιογράφων συζητήθηκε πολλαπλώς το πως διαρθρώνεται ένα τέτοιο φιλόδοξο συνέδριο, ποια η επιρροή της σχολικής ύλης στη λογοτεχνική κουλτούρα των μαθητών, το αν οι εξωλογοτεχνικές δραστηριότητες μπορούν να αντικαταστήσουν τις ελλείψεις των σχολικών προγραμμάτων, ποια είναι η σκευή των φιλολόγων που διδάσκουν στα ελληνικά σχολεία, τι διαβάζουν σήμερα οι μαθητές, πώς μπορεί να βλέπουν εμάς τους παλιότερους που μεγαλώσαμε σε μια άλλη, ίσως πιο έντονη, λογοτεχνικά εποχή, αν τα μεγάλα, σημαντικά («βαριά», όπως λένε κάποιοι) ονόματα λογοτεχνών έχουν την ίδια επίδραση σήμερα και άλλα ανάλογα θέματα που έκαναν τη διαμονή μας πλούσια σε σκέψεις.
Δεν θα πω κάτι για την άψογη φιλοξενία- αυτά τα είπαμε προφορικά στους διοργανωτές (Γ.Δερμιτζόγλου, Άσπα Χασιώτη)με θερμά λόγια λίγο πριν την αναχώρησή μας.
