της Μαριαλένας Σπυροπούλου
Από την ώρα που γεννιόμαστε έχουμε σημάδια, γράφει η Εύη Γεροκώστα στο ιδιαίτερο αφήγημά της, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, μια μύηση στον κόσμο του σωματικού μας χάρτη. Είναι σημαντικό να ανοίγουμε τη συζήτηση για τα σημάδια, τα ίχνη, τις ουλές, τα τραύματα.
Από τον καιρό του Κοντορεβυθούλη του Σαρλ Περώ, που αφήνει ψίχουλα και βοτσαλάκια στο δρόμο του στο δάσος για την επιστροφή του στο σπίτι, μέχρι τους σημερινούς εφήβους και νέους που κάνουν τατουάζ και αυτοτραυματίζονται, η ανάγκη εύρεσης ενός χάρτη είναι επιτακτική. All we need is love, λέει ο ποιητής, και η ιστορία πάντα έχει στην καρδιά την αγάπη. Στην εκδοχή της Γεροκώστα, η γνωριμία γίνεται ομαλά, ήπια, διόλου τρομακτικά. Έχουμε όλοι σημεία, ίχνη, σημάδια στο δέρμα μας, γράφει. Σημάδια που φαίνονται, μια ελιά ή ένα κόκκινο ίχνος από τη γέννησή μας, σημάδια από φιλιά των αγαπημένων μας που ταξίδεψαν στον άνεμο, σημάδια από χτυπήματα, σημάδια από γρατζουνιές, από παιχνίδια και αγάπες. Το ίδιο μας το δέρμα, το μεγαλύτερο ανθρώπινο όργανο είναι ένα σημάδι. Ένα σημείο που ορίζει το κέλυφος προστασίας, η μεμβράνη ανάμεσα στο ψυχικό και στο σωματικό. Το δέρμα είναι ένα ζωντανό ίχνος της δυνατότητάς μας να επιβιώσουμε αρχικά και τελικά να ταξιδέψουμε.
Σημεία και «Τέρατα»
Το παραμύθι της Γεροκώστα, που δεν ακουμπά ακριβώς στους κανόνες της παραμυθίας, είναι περισσότερο στα δικά μου μάτια ένας οδηγός. Μια γνωριμία, ένα εισαγωγικό κεφάλαιο σε κάτι εξαιρετικά σημαντικό αλλά και δύσκολο. Εκείνη τονίζει ότι πρόθεσή της -το αναφέρει στο πίσω μέρος του βιβλίου- ήταν να μιλήσει για το δέρμα και στον χάρτη του. Όμως πώς να μιλήσεις μόνο για το δέρμα αν δεν μιλήσεις και για την ψυχή. Ο Θανάσης Αλεξανδρίδης, στο βιβλίο του «Το παιδικό ψυχόσωμα», που επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, μετά την επιτυχημένη πορεία του στις εκδόσεις Γαβριηλίδης («Γραφές της Ψυχανάλυσης», επ. υπεύθυνος Θανάσης Χατζόπουλος), προτείνει τη λέξη «ψυχόσωμα». Για να μιλήσει ακριβώς για αυτό που ακουμπά η Γεροκώστα. Όποια σημάδια υπαρκτά και φαντασιακά υπάρχουν στην ανθρώπινη ύπαρξη έχουν πάντα προέλευση το ψυχικό τους αποτύπωμα. Η ανάγκη μας να βλέπουμε, να συνδεόμαστε με το σώμα μας, να το ακουμπάμε, να το προστατεύουμε, να το μυρίζουμε, και να μετράμε τις «εμπειρίες» μας μέσω των ιχνών τους που αποτυπώνονται, είναι πάντα μια ολόκληρη εμπειρία, μια ψυχοσωματική εμπειρία. Το σημάδι, όπως μια μεγάλη ελιά για παράδειγμα, μπορεί να γίνει ένα στολίδι αλλά μπορεί να γίνει και ένα στίγμα, ανάλογα την ψυχική υποδοχή του περιβάλλοντος. Αυτό ισχύει από το πιο απλό επιφανειακό σημάδι, μέχρι σημάδια που μας διαφοροποιούν, μας κάνουν αλλόκοτους ή και περίεργους στο βλέμμα του άλλου.
Ποιος είναι αυτός ο άλλος;
Διάγουμε εποχές όπου μιλάμε πιο ανοιχτά για πολλά πράγματα. Πολλά απενοχοποιούνται μέσα από την έκθεση και την ομολογία. Η ανάγκη να μην κρίνουμε είναι μια επιβεβλημένη ανάγκη, για να προχωρήσει ο κόσμος μέσα σε μια κατανόηση. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν οφείλουμε να θέτουμε ερωτήματα. Το καλό με αναγνώσματα όπως αυτό της Γεροκώστα είναι ότι απευθύνεται όχι τόσο στα παιδιά όσο στους ενήλικες. Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι όσο και αν παλεύουμε να ξεπεράσουμε τις σκιές του παρελθόντος, έναν άλλον κόσμο που έβλεπε μονοσήμαντα τα πράγματα, εντούτοις έχουμε εμποτιστεί από ήδη οργανωμένους χάρτες. Το βλέμμα μας δεν είναι αθώο. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να μιλάμε ανοιχτά για τα σημάδια, τα τραύματα όμως είναι δύσκολο να αναπαρασταθούν μέσω της ομιλίας, ή μέσω αναγνωσμάτων ή μέσα από μια κουλτούρα πολιτικής ορθότητας. Χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο. Το δέρμα, το σώμα είναι ο φορέας της διατήρησης και του ελέγχου της ψυχικής έντασης και οι εποχές που ζούμε, μέσα από την κλινική παρατήρηση, φέρνουν στην επιφάνεια απομονωμένους ανθρώπους, που ζουν μέσα σε δίπολα (ψυχή-σώμα) αδυνατώντας σε μεγάλο βαθμό να ελέγξουν τις ψυχικές ώσεις, μέσω αναπαραστάσεων. Πολύ φοβάμαι ότι μέσα σε αυτήν τη γενικευμένη κουλτούρα της ανάδειξης του σωματικού, του δέρματος, απομονώνουμε το ψυχικό που εκεί βρίσκονται οι ρυθμιστικοί παράγοντες και οι ανθρώπινες (ίσως και τραυματικές) ιστορίες. Ένα δέρμα από μόνο του δεν λέει και πολλά, αν δεν μαζευτεί γύρω από το τραπέζι το ψυχικό όργανο του ανθρώπου και μαζί και των οικείων του. Η υπερεπένδυση σε ένα δέρμα ή σε ένα σώμα οδηγεί σε φετιχοποίηση ενός ευαίσθητου μεγάλου ελέφαντα τον οποίο όμως θέλουμε κοιμισμένο ή και νεκρό. Αυτό που θέλω να πω, και ευτυχώς δίνεται σημαντική αφορμή με το βιβλίο Σημάδια της Εύης Γεροκώστα και της Ντανιέλα Σταματιάδη (εκδόσεις Μεταίχμιο) είναι ότι οι άνθρωποι είμαστε ένα σημάδι. Ένα ίχνος, μια κραυγή σωματοψυχικής επιθυμίας και μιας ανάγκης να ελέγξουμε τις τρομακτικές αυτές πιέσεις, είτε είναι επιφανειακές είτε είναι άρρητες. Το ερώτημα είναι πού θα ρίξουμε το βάρος της αναζήτησης; Σε ένα δέρμα; Ή σε ένα ψυχόσωμα που μας ανήκει αλλά και την ίδια στιγμή από την πρώτη στιγμή που μετεωριζόμαστε ως ιδέα στη σκέψη των γεννητόρων μας μέχρι και τα βαθιά μας γεράματα, δεν μας ανήκει κιόλας.
Για να γνωρίσουμε και για να αγαπήσουμε τα σημάδια μας, οφείλουμε να βιώσουμε την ιστορία μας. Ολοκληρωμένα, σε συνέχεια, και συχνά επώδυνα.
Εύη Γεροκώστα- Ντανιέλα Σταματιάδη, Σημάδια, Εκδ. Μεταίχμιο, 2023.
