Ο μυθικός κόσμος της Ιωάννας Μπουραζοπούλου (γράφει η Κυριακή Μπεϊόγλου)

της Κυριακής Μπεϊόγλου

Η ιδιαίτερη περίπτωση της Ιωάννας Μπουραζοπούλου απαιτεί από τον κριτικό λογοτεχνίας να ενσκύψει με προσοχή πάνω στο έργο της. Από το πρώτο της βιβλίο «Το μπουντουάρ του Ναδίρ»(Καστανιώτης)  που κυκλοφόρησε το 2003 καταλάβαμε πως έχουμε να κάνουμε με μια συγγραφέα που δεν ήρθε μόνο για να μείνει αλλά και για να χαράξει μια καινούργια γραμμή στην ελληνική λογοτεχνία. Ειδικότερα στον όχι και τόσο διαδεδομένο κόσμο του φανταστικού. Έναν τομέα που ξεκάθαρα δείχνει πως οι Έλληνες αναγνώστες προτιμούν ξένους συγγραφείς.

Και να που ξαφνικά «σκάει» μια συγγραφέας που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αυτούς. Κατακερματίζει τον χρόνο της Βαλκανικής χερσονήσου και με κέντρο ένα νυχτερινό κέντρο όπου κυκλοφορούν αλλόκοτα και απόκοσμα πλάσματα σε βάζει στα σύγχρονα πολιτικά και ιστορικά θέματα.

Έπειτα ήρθε «Το μυστικό νερό» και κύλισε σαν νεράκι κατά την ανάγνωση. Με στοιχεία νουαρ. Το  πρώτο δείγμα πως  το στοιχείο του νερού είναι για την συγγραφέα ένας ανεξερεύνητος κόσμος που θα μας περιγράψει στα βιβλία που θα ακολουθήσουν.

Το 2007 έρχεται το «Τι είδε η γυναίκα του Λωτ;», το επόμενο βιβλίο της, και εκεί την μαθαίνει – και δικαίως- ένα ευρύτερο κοινό. Είναι το βιβλίο που σκέφτηκα αμέσως μόλις είδα τις φετινές εικόνες της Βενετίας που ένα μέρος της καταβυθίστηκε από τις τελευταίες πλημμύρες. Η συγγραφέας μας λέει ουσιαστικά αυτό που μπορεί πολλοί από εμάς να έχουμε σκεφτεί: «Ίσως η πραγματικότητα να μην είναι παρά μια ομαδική παραίσθηση». Αριστοτεχνικά  ξετυλίγει τις παράλληλες ιστορίες ενός συναρπαστικού συρταρωτού μυθιστορήματος που ειλικρινά ήταν σπαζοκεφαλιά για μένα μέχρι το τέλος. Δικαίως το 2013 η αγγλική εφημερίδα Guardian το κατέταξε στα καλύτερα βιβλία επιστημονικής φαντασίας της χρονιάς και ήταν υποψήφιο για το British Science Fiction Association Award της ίδιας χρονιάς.

Το 2009 γράφει για παιδιά. Το πιο δύσκολο πράγμα. Και γράφει καλά. Ο Ντο, ο Ρε, η Μι, ο Φα, ο Σολ, η Λα και ο Σι είναι επτά ζωηρά τρολ με αχτένιστα μαλλιά και λυμένα κορδόνια, που μένουν στην ήσυχη πόλη Αρμονία, πλήττουν αφόρητα και αναστατώνουν τους πάντες με τις σκανταλιές τους.

Το 2011 έρχεται «Η ενοχή της αθωότητας», κατά τη γνώμη μου το πιο δύσκολο από όλα τα βιβλία της.  Ένα βιβλίο με στοιχεία μυθιστορήματος δρόμου, πολιτικού θρίλερ και γοτθικού παραμυθιού. Ένα ταξίδι στην κόψη των εννοιών με αλλεπάλληλες ανατροπές. Ένα συναρπαστικό οδοιπορικό, που μας φέρνει μπροστά σε δύο μεγάλα ερωτήματα: πόσο επικίνδυνες μπορούν να γίνουν οι βεβαιότητες των «ευνομούμενων» δημοκρατιών και πού βρίσκεται η ουσία της πολιτικής αθωότητας ή ενοχής;

Θα πρέπει ο αναγνώστης να έχει όλη την προσοχή του εκεί για να ακολουθήσει τις αλλεπάλληλες αναγωγές από το φανταστικό στο ρεαλιστικό. Αυτό είναι το στοιχείο που το κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρον. Και εύχομαι ειλικρινά- αν ο η φανταστική λογοτεχνική ιδιοφυΐα του Όργουελ εκπληρώθηκε- να μην εκπληρωθεί ποτέ ο φανταστικός κόσμος της Μπουραζοπούλου. Δύσκολο βιβλίο όπως είπα αλλά συναρπαστικό.

Το 2014 αρχίζει το μεγάλο στοίχημα για τη συγγραφέα.  Φέτος, ήρθε το δεύτερο. Μπαίνουν οι «δράκοι» της λοιπόν στη ζωή μας.

Η τριλογία του Δράκου της Πρέσπας αφηγείται από τρεις διαφορετικές οπτικές την εμφάνιση ενός τέρατος στη Μεγάλη Πρέσπα. Τη λίμνη που μοιράζονται τρεις μικρές χώρες ευάλωτες σε δαιμόνια και κακοδαιμονίες: η Ελλάδα, η Βόρεια Μακεδονία και η Αλβανία. Η επέλαση του θηρίου είναι σαρωτική. Κάθε χώρα ερμηνεύει διαφορετικά τις προθέσεις του μυστηριώδους εισβολέα και αναπτύσσει τη δική της “δρακολογική” πολιτική.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με το ο Δράκος της Πρέσπας Ι-Η κοιλάδα της Λάσπης.

Αν έχετε πάει στις Πρέσπες, και στη λίμνη που βρέχει τρία κράτη, και ξαναπάτε αφού έχετε διαβάσει το βιβλίο αυτό της Μπουραζοπούλου δεν πρόκειται να την ξαναδείτε απλά σαν μια όμορφη λίμνη πάρα μόνο σαν έναν τόπο που κρύβει μυστικά, πολιτική διπλωματία, και ανθρώπινα άγρια ένστικτα. Η ιστορία με λίγα λόγια έχει ως εξής:

«Μια λίμνη στα σύνορα τριών χωρών, η Πρέσπα, θα βρεθεί ξαφνικά στο επίκεντρο της δημοσιότητας όταν αποκαλύπτεται ότι την κατοικεί ένας δράκος. Το τέρας γίνεται το μήλον της έριδος μεταξύ των τριών χωρών, που ιδρύουν ερευνητικές κοινότητες στις όχθες και συναγωνίζονται σε θεωρίες και ευρήματα. Κάθε όχθη –νότια, ανατολική και δυτική– ζει το δικό της “δρακολογικό” όνειρο και εφιάλτη.

«Κοιλάδα της Λάσπης» ονομάζεται η νότια όχθη, γιατί σ’ αυτήν βρέχει ακατάπαυστα, υποχρεώνοντας τους ερευνητές να ζουν μέσα στη λάσπη. Πανούργοι ή ονειροπόλοι, καιροσκόποι ή ιδεαλιστές, μελετούν είκοσι χρόνια το αίνιγμα της λίμνης χωρίς ποτέ να το λύνουν. Ανεξήγητα φυσικά φαινόμενα, βίαια εγκλήματα και μυστηριώδεις επισκέπτες δοκιμάζουν την αντοχή των “δρακολογικών” θεωριών και τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών, ενώ στο περιθώριο της δράσης, ένας Αλχημιστής με τον βοηθό του πειραματίζονται στην κατασκευή του ελιξήριου της αυτογνωσίας.

Οικονομίες καταρρέουν, χωριά ερημώνουν, λαοί συγκρούονται, αλλά ο δράκος –μυθικό τέρας, συλλογικό φαντασιακό ή προϊόν ενός αλχημιστικού εργαστηρίου;–είναι ο μόνος που δείχνει να μην απειλείται.

Δικαίως με αυτό το βιβλίο η Ιωάννα Μπουραζοπούλου παραλαμβάνει το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και το βραβείο του περιοδικού Κλεψύδρα. Θα σας πω  πως όποτε με πέταγε έξω από τον φανταστικό κόσμο της με σύγχρονες αναφορές στην ελληνική πραγματικότητα «κλότσαγα» σαν παιδί που του παίρνουν κάτι μαγικό και απολαυστικό.

Το 2019 έρχεται το Ο Δράκος της Πρέσπας II – Κεχριμπαρένια Έρημος. Το περιμέναμε με ανυπομονησία. Ας δούμε τι διηγείται εδώ η συγγραφέας:

«Στην Κεχριμπαρένια Έρημο η αφήγηση μας μεταφέρει στην πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας. Εκεί ο δράκος εμφανίζεται ως απόκοσμη άμμος που μετατρέπει τη λίμνη σε αδιάβατη έρημο. Οραματιστές και τυχοδιώκτες, δημαγωγοί και εγκληματίες, φιλόσοφοι και έμποροι συναγωνίζονται και συνωμοτούν στη φωλιά του. Απατηλός και απρόβλεπτος, ο δράκος προκαλεί τους ερευνητές που τον μελετούν, την αγορά που τον ορέγεται και την κοινωνία που τον ανέχεται, τον συντηρεί και τον φαντασιώνεται, αλλά ο μύθος του αρχίζει να κλονίζεται».

Το δεύτερο βιβλίο επιβεβαιώνει την αξία του πρώτου. Έχουμε μια συγγραφέα που στέκεται ισάξια ανάμεσα στους καλύτερους Ευρωπαίους και Αμερικανούς συγγραφείς. Οι σελίδες της βρίθουν συμβολισμών, έχουν βαθιά πολιτική σκέψη για όσα συμβαίνουν γύρω μας και προσφέρουν ένα πραγματικό αναγνωστικό ταξίδι. Εύχομαι πραγματικά να μην αργήσει να μας δώσει και το τρίτο βιβλίο. Η Ιωάννα Μπουραζοπούλου αποτελεί πλέον μια κατηγορία από μόνη της στα ελληνικά γράμματα. Τελειώνοντας το κείμενο αυτό, σας αφήνω εδώ ένα μικρό κείμενο από την «Κεχριμπαρένια Έρημο»: Όταν το πλήρωμα επιλέγει καπετάνιο, επιλέγει πεπρωμένο. Μετά τη γαλάζια γραμμή ο λόγος του είναι νόμος. Η έρημος είναι τόσο απρόβλεπτη, που η παραμικρή καθυστέρηση αντίδρασης μπορεί να στοιχίσει τη ζωή όσων δουλεύουν στο εργοτάξιο. Στις καλύβες, στα λουτρά, στην υπαίθρια τραπεζαρία, το πλήρωμα μπορεί να αστειευτεί με τον καπετάνιο ή να του εκφράσει τις διαφωνίες του, στα ανοιχτά της ερήμου όμως, όπως σε πλοίο που αρμενίζει μεσοπέλαγα, δεν υπάρχουν περιθώρια για αντιρρήσεις και διαπραγματεύσεις, μόνο για εντολές και τυφλή υπακοή. Οι παραπάνω διαχωρισμοί έγιναν κανονισμοί όταν αποδείχτηκε ότι ο δράκος συμπεριφέρεται διαφορετικά στην αλλοτινή «λίμνη» και στην αλλοτινή «όχθη». Μετά τη γαλάζια γραμμή είναι επιθετικός, φονικός, οργισμένος, οι δράκο λόγοι αισθάνονται τα νύχια και τα δόντια του•στην όχθη φτάνει μόνον ο βρυχηθμός του…»

Εργογραφία (όλα από τις εκδόσεις Καστανιώτη)

Ο Δράκος της Πρέσπας II – Κεχριμπαρένια Έρημος, 2019

Ο δράκος της Πρέσπας Ι – Η Κοιλάδα της Λάσπης, 2014

Η ενοχή της αθωότητας, 2011

Το ταξίδι των τρολ, 2009

Τι είδε η γυναίκα του Λωτ;, 2007

Το Μυστικό Νερό, 2005

Το Μπουντουάρ του Ναδίρ, 2003