του Θανάση Αγάθου (*)
Ο Ιπποκράτης της Μαρίλειας Γιαλούρη είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, μια έντιμη προσπάθεια να δοθεί το περίγραμμα του βίου και του έργου του Ιπποκράτη, του πατέρα της κλινικής ιατρικής και κορυφαίου εκπροσώπου της ιατρικής σχολής της Κω, μιας θρυλικής προσωπικότητας που σημαδεύει την κλασική εποχή. Το αποτέλεσμα, προϊόν αγάπης και εξαντλητικής έρευνας της συγγραφέως και απότοκο της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας της (με θέμα σχετικό με τον Ιπποκράτη και την Ιπποκρατική συλλογή και επόπτη τον καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρη Καραδήμα), δικαιώνει τον μόχθο της: το βιβλίο της διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον από λάτρεις του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, φιλολόγους, ιστορικούς και όσους ενδιαφέρονται για την ιατρική.
Όλος ο βίος του Ιπποκράτη αποδίδεται από τη συγγραφέα με μυθιστορηματικό τρόπο, αν και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστεί ο άνθρωπος από τον γιατρό. Πτυχές της προσωπικής ζωής του Ιπποκράτη όπως η σχέση με τους γιούς του, Δράκοντα και Θεσσαλό, καθώς και τον μαθητή του και γαμπρό του Πόλυβο, είναι ιδωμένες μέσα από την ιατρική ιδιότητα του κεντρικού χαρακτήρα, η οποία υπερκαλύπτει όλες τις άλλες. Ακόμη και το –μυθοπλαστικής εμπνεύσεως– ειδύλλιό του με την Πολυάκεια, την κόρη του Ύμνιδος, σημαδεύεται από το γεγονός ότι η νεαρή γυναίκα πάσχει από την ιερή νόσο, με αποτέλεσμα ο ίδιος να εγκαταλείψει την ιδέα του γάμου μαζί της και να χάσει την αυτοεκτίμησή του για την εντιμότητά του ως άντρα.
Το μυθιστόρημα σκιαγραφεί με έντονα χρώματα το πορτραίτο ενός δυναμικού και αενάως μαχόμενου Ιπποκράτη, ο οποίος οραματίζεται τον εξορθολογισμό της ιατρικής, παλεύει με την άγνοια και την προκατάληψη, υπερασπίζεται με σθεναρή επιχειρηματολογία την ιατρική έναντι των αδαών ή των φύσει αντιρρησιών, θεωρεί ότι «γιατρός δεν είναι αυτός που έχει την ευθύνη για την αρρώστια, αλλά αυτός που αναλαμβάνει την ευθύνη για την ίαση» (σ. 47), καταγράφει συστηματικά την κλινική κατάσταση των ασθενών του, συνδέει τις ασθένειες με τις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες και τον προσανατολισμό μιας πόλης και διδάσκει στους μαθητές του τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του γιατρού, που, κατά την άποψή του, πρέπει να χαρακτηρίζει τη σχολή της Κω. Πάνω από όλα, από τις σελίδες του μυθιστορήματος προβάλλει το παράδειγμα ενός γιατρού ιδεολόγου, ο οποίος πιστεύει ότι η ιατρική οφείλει να προσηλωθεί στις ανθρωπιστικές αξίες, να μην υποδουλωθεί στην ανθρώπινη ματαιοδοξία και να μείνει ανεξάρτητη από μικροπρεπή συμφέροντα και παιχνίδια εξουσίας.
Ο αναγνώστης του μυθιστορήματος έρχεται σε επαφή με την ιατρική θεωρία και πρακτική του Ιπποκράτη· παρακολουθεί την άοκνη προσπάθειά του να αντιμετωπίσει ασθένειες όπως η επιληψία, η φθίση, η παρωτίτιδα, η παραπληγία και η επιδημία καύσου· θαυμάζει τη συστηματικότητα με την οποία προβαίνει σε παρατήρηση των εκκρίσεων του ανθρώπινου σώματος, τον αγώνα του να επιτύχει την ισορροπία ανάμεσα στη διατροφή και την άσκηση, αλλά και το πάθος με το οποίο διατυπώνει, υπερασπίζεται και εξελίσσει τη θεωρία των τεσσάρων χυμών του ανθρώπινου σώματος (δηλαδή του αίματος, του φλέγματος, της κίτρινης χολής και της μέλαινας χολής).
Η Γιαλούρη δίνει μεγάλη έμφαση στα ταξίδια του Ιπποκράτη, που διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στη διαμόρφωσή του. Με αρκετές λεπτομέρειες περιγράφεται το μακρόχρονο ταξίδι που πραγματοποιεί ο Ιπποκράτης στην Ελλάδα, μαζί με τον γιο του Θεσσαλό και τον φίλο του Ευρυφώντα, ηγετική μορφή της σχολής της Κνίδου· ταξίδι με σημαντικούς σταθμούς τον Πειραιά, τα Μέγαρα, τους Δελφούς, τη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Θάσο και τη Θεσσαλία, ταξίδι που δίνει την ευκαιρία στους τρεις άντρες να κάνουν παρατηρήσεις και να προβούν σε συμπεράσματα χρήσιμα για την ιατρική επιστήμη, αλλά και να έρθουν σε επαφή με σημαντικούς ανθρώπους, όπως ο Θουκυδίδης, ο οποίος τους παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τον λοιμό που μαστίζει την Αθήνα κατά τα πρώτα έτη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Επιπρόσθετα, σημαντικές είναι οι αναφορές στα ταξίδια του Ιπποκράτη σε μεγάλη πλέον ηλικία, στη Λάρισα, όπου ο γιατρός παρακολουθεί τις διαλέξεις του Γοργία, στα Άβδηρα, όπου συναναστρέφεται τον Δημόκριτο, αλλά και στην Αθήνα, όπου οι δρόμοι του θα διασταυρωθούν με αυτούς του Ισοκράτη και του Πλάτωνα.
Χάρη στην εξέχουσα θέση των ταξιδιών στην αφήγηση, η Γιαλούρη επιτυγχάνει όχι μόνο να υποβάλει την ιδέα ότι ολόκληρη η πορεία του Ιπποκράτη αποτελεί ένα ταξίδι προς την αυτογνωσία και την κατάκτηση της επιστημονικής πληρότητας αλλά και να εξέλθει, σε αρκετά σημεία, από το αυστηρά ιατρικό πεδίο και να δώσει μια πανοραμική εικόνα μιας ολόκληρης εποχής, με πλήθος στοιχείων εθνογραφικού, φιλοσοφικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος.
Η συγγραφέας διαπλέκει με αφηγηματική ευχέρεια την ιστορία και τον μύθο, την πραγματικότητα και τη φαντασία, τη λογική και τη διαίσθηση, για να δώσει ένα ελκυστικό ανάγνωσμα, που δίνει στον σύγχρονο αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει μια μορφή που είναι συνώνυμη της αυθεντίας στην ιατρική επιστήμη και να έρθει πιο κοντά στη διανοητική ατμόσφαιρα της κλασικής αρχαιότητας.
Η εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση (24γράμματα) συμπληρώνεται με έναν πολύ βοηθητικό κατάλογο ιστορικών προσώπων που αναφέρονται στο κείμενο, ενδεικτική βιβλιογραφία και υποσελίδιες σημειώσεις, όπου κρίνεται απαραίτητο.
(*) Ο Θανάσης Αγάθος είναι Επίκουρος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Μαρίλεια Γιαλούρη, Ιπποκράτης, 24γράμματα, Αθήνα 2021, σ. 486.
Βρες το εδώ
