της Άννας Λυδάκη (*)
«Είναι εντυπωσιακή η άρνησή σας να ομολογήσετε ότι εμείς οι εθελοντές σύντροφοι είμαστε στα σπίτια σας για να καλύψουμε πολύ πραγματικές σας ανάγκες… Το μόνο σας αφήγημα είναι ότι μας σώζετε από τα κλουβιά… Όμως μυριάδες ιστορίες σκύλων με τους ανθρώπους τους φανερώνουν ότι είναι δύσκολο να κρίνει κανείς ποιος θεραπεύει ποιον, ποιος φροντίζει ποιον. Η σχέση είναι αμφίδρομη. Συχνά, η παρουσία μας, ημών των σκύλων, θεωρείται δεδομένη και γι’ αυτό η προσφορά μας σπάνια αξιολογείται. Ευτυχώς τα πράγματα αλλάζουν και αρχίζει να αναγνωρίζεται η αξία μας» δηλώνει ο Ίων ο κύων, ένα ημίαιμο λαμπραντόρ.
Ο σκυλάκος αυτός είναι τυχερός. Ναι μεν έχασε την οικογένειά του πολύ νωρίς, αλλά συνάντησε τον Άμου, τον Άνθρωπό του, αγαπήθηκαν πολύ και μια ζωή γεμάτη ωραίες περιπέτειες, βόλτες και ταξίδια άρχισε για τον Ίωνα.
Όμως, ο Ίων δεν αρκείται στην καλοπέρασή του. Είναι διανοούμενος, περίεργος και φιλομαθής, συλλέγει πληροφορίες για το είδος του, νιώθει σεβασμό για τους άγριους προγόνους του και τους συγγενείς του, τον ενδιαφέρει η επιστήμη και διαβάζει λογοτεχνία! Κυρίως, βέβαια, έργα που αφορούν το είδος του. Είναι προφανές ότι έχει αδυναμία στον Τζακ Λόντον και στους ήρωές του Μπακ και Ασπροδόντη, στον Φλας, τον σκύλο της Ελίζαμπεθ Μπράουνινγκ για τον οποίο έγραψε αργότερα η Βιρτζίνια Γουλφ, τον Μάγκα της Πηνελόπης Δέλτα που, ενώ είναι Άγγλος, αγαπάει την Ελλάδα.
Τις σκέψεις και τις απόψεις του τις «υπαγορεύει», τρόπον τινά, στη Στέλλα Παναγιωτοπούλου και εκείνη τις καταγράφει. Έτσι έχουμε ένα ωραίο βιβλίο, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο στο οποίο «ακούμε» τη φωνή του Ίωνα του σκύλου.
Η σχέση του ανθρώπου με τον σκύλο άρχισε χιλιάδες χρόνια πριν και μάλιστα στο σημερινό Ισραήλ αρχαιολόγοι ανακάλυψαν νεκροταφείο σκύλων του 5ου π.Χ. αιώνα. Στον Κεραμικό ένας μαρμάρινος μολοσσός φυλάει τον τάφο του Λυσιμαχίδη από τις Αχαρνές που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ., γράφει η Παναγιωτοπούλου που αναφέρεται επίσης στον Άργο, τον σκύλο του Οδυσσέα και σχολιάζει τις περιγραφές του Ηροδότου, του Ξενοφώντα, του Αριστοτέλη και άλλων που έγραψαν για σκύλους.
Από τον 17ο αιώνα έχουμε το λογοτεχνικό είδος των επιτάφιων για σκύλους και από τον 19ο αιώνα άρχισε και η ανέγερση επιτύμβιων μνημείων, όπως εκείνο που ανέγειρε ο Λόρδος Μπάυρον το 1808 για τον σκύλο του που είχε «όλες τις Αρετές του Ανθρώπου χωρίς τα Ελαττώματά του». Το 1881 δημιουργήθηκε νεκροταφείο για τα κατοικίδια στο Χάυντ Πάρκ και το 1899 άνοιξε το μεγαλοπρεπές «Νεκροταφείο σκύλων και άλλων κατοικίδιων ζώων» στο Παρίσι.
Όμως, σιγά σιγά άρχισαν και οι ανισότητες στις κοινωνίες των σκύλων και οι καθαρόαιμοι θεωρούνται λόρδοι του είδους. Ο Ίων, που πιστεύει στα ίσα δικαιώματα όλων των σκύλων, σχολιάζει: «Υπάρχουμε και εμείς οι άλλοι, το πάλαι ποτέ μπάσταρδοι και νυν ημίαιμοι, που θεωρούμαστε εξ ορισμού αδέσποτοι και προς υιοθεσία και στείρωση… Προτιμώ να με υιοθετούν παρά να με αγοράζουν, γιατί έτσι αισθάνομαι πραγματικά μέλος της οικογένειας… Άλλωστε, η συνεχής ενδογαμία των καθαρόαιμων ανακυκλώνει και οξύνει υπάρχοντα προβλήματα υγείας, κάτι που δεν συμβαίνει με εμάς τους απογόνους του ελεύθερου έρωτα!»
Ο Ίων διαμαρτύρεται για τις κυνομαχίες που άρχισαν κατά τον Μεσαίωνα και δυστυχώς συνεχίζονται ακόμη παρά τις απαγορεύσεις. Η εποχή του Διαφωτισμού είναι πολύ σκληρή για τα ζώα διότι τότε αρχίζουν πειράματα πάνω τους και ζωοτομές που προκαλούν τις αντιδράσεις του J. Bentham και τη συνηγορία των Ch. Dickens, L. Tolstoy, L. Carroll, M. Twain, G.B. Shaw, οι οποίοι πιστεύουν ότι ο άνθρωπος δεν δικαιούται να υποβάλλει σε πόνο άλλα πλάσματα.
Κατά το τέλος του 19ου αιώνα η Anna Sewell γράφει τη Μαύρη Καλλονή και το 1900 η Margaret Marshall τον Ωραίο Τζο, με στόχο να ευαισθητοποιηθούν οι άνθρωποι στα ζητήματα που αφορούν τα ζώα, χωρίς ιδιαίτερα αποτελέσματα. Στις μέρες μας τα κινήματα υπέρ των ζώων απλώνονται παντού και φαίνεται ότι οι σχέσεις ανθρώπινων και μη ανθρώπινων μπαίνουν σε άλλες βάσεις.
«Έχω γίνει ωτακουστής», δηλώνει ο Ίων που καταλαβαίνει τη γλώσσα των ανθρώπων αλλά, ευτυχώς γι’ αυτούς, δεν μιλά και δεν βγάζει τα άπλυτά τους στη φόρα. Ο ίδιος εκτιμά ιδιαίτερα τον Δαρβίνο διότι στο έργο του η Καταγωγή του ανθρώπου, μίλησε για τις ομοιότητες ανάμεσα στα ζώα σε ό,τι αφορά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και για την ευχαρίστηση ή τον πόνο που νιώθουν όλα τα πλάσματα. «Και οι σκύλοι βλέπουν όνειρα‧ το ξέρει πολύ καλά όποιος ζει με σκύλο», υπογραμμίζει ο Ίων που συμπληρώνει ότι: «εμείς οι σκύλοι έχουμε χιούμορ και με τη συμβίωσή μας μαζί σας έχουμε αναπτύξει ηθικά προσόντα, όπως στοργή, αξιοπιστία και καλό χαρακτήρα».
Ο Ίων συμπαθεί, επίσης, τον Φρόιντ γιατί αγαπούσε πολύ τα σκυλιά, κατανόησε την κοινωνικότητα και τους δεσμούς τους με άλλα είδη και μελέτησε τα μυστικά της συναισθηματικής ζωής, που κρύβονται στον εγκέφαλο, και μάλιστα στο πιο παλιό του κομμάτι από πλευράς εξέλιξης, στον πρωτόγονο οσφρητικό εγκέφαλο.
Με αφορμή το Πλάσμα του Φρανκενστάιν θίγεται το θέμα της μοναξιάς και της έλλειψης αγάπης που αντιμετωπίζουν συχνά άνθρωποι και ζώα. Το ανθρωπόμορφο, αλλά αποκρουστικό Πλάσμα, καταδικασμένο εξαρχής, δεν πήρε από πουθενά αγάπη και δεν ήξερε τι είναι, ποιος είναι, πώς και γιατί ήρθε στη ζωή.
Ο Ίων ξέρει ότι οι έρωτές του είναι ανεκπλήρωτοι, όμως η έλλειψη σεξ στη ζωή του αντικαθίσταται από τη συντροφική σχέση που έχει με τον άνθρωπό του. Του αρκεί που υπάρχει κάποιος που τον κοιτάζει επίμονα και τρυφερά και εκείνος ανταποκρίνεται.
Στο βιβλίο σχολιάζονται, επίσης, ζητήματα όπως η ευθανασία, ο έλεγχος του πληθυσμού και η χορτοφαγία. Η Παναγιωτοπούλου «ακούει» προσεκτικά τις ιστορίες που, ευφυώς και με χιούμορ (καμιά φορά και με πικρία), «αφηγείται» ο Ίων, τις καταγράφει και το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο πρωτότυπο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για όλους και όχι μόνο για τους ανθρώπους των σκύλων.
(*) Η Άννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Στέλλα Παναγιωτοπούλου, Ίων, ο Κύων. Περί συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων, Ίκαρος, Αθήνα 2023.
