του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Γεώργιος Σκληρός ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες αριστερούς διανοούμενους του εικοστού αιώνα και θεωρείται ως ο πρώτος εισηγητής των μαρξιστικών ιδεών στην Ελλάδα. Στους κύκλους των Ελλήνων αριστερών έγινε γνωστός με τη μελέτη του Το Κοινωνικόν μας ζήτημα, το οποίο συνδέεται με την πορεία των εθνικών και κοινωνικών ελληνικών ζητημάτων. Στο βιβλίο Γεώργιος Σκληρός-Η Ελλάδα από την Ένωση των Επτανήσων έως τη Συνθήκη των Σεβρών (εκδ. Στοχαστής), ο ποιητής, δοκιμιογράφος και εκδότης Λουκάς Αξελός μιλάει γι’ αυτόν και αναφέρει τους κυριότερους σταθμούς της ζωής του. Ταυτόχρονα, καταγράφει τα σημαντικά πολιτικά γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια του βίου του.
Στην αρχή της μελέτης παρατίθεται η «Χρονογραφία Γεωργίου Σκληρού 1879-1919» που είναι καρπός πολύχρονης και επίμοχθης έρευνας. Σε αυτήν ο συγγραφέας αναφέρει επιγραμματικά τα σημαντικότερα στοιχεία τα οποία συνθέτουν την ζωή κι το έργο του Σκληρού αλλά και της εποχής του. Κρίνουμε σκόπιμο, επειδή ο Σκληρός είναι σχεδόν άγνωστος, ιδίως στους νεότερους, να καταγράψουμε ορισμένα βιογραφικά του στοιχεία.
Ο Γεώργιος Σκληρός γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1879 και ήταν γιος του λόγιου Ηλία Κωνσταντινίδη (το πραγματικό του επώνυμο), όπου συνδέθηκε με τους Κώστα Χατζόπουλο, Αλέξανδρο Δελμούζο, Δημήτρη Γληνό, Γεώργιο Παπανικολάου (τεστ Παπ), Μανώλη Τριανταφυλλίδη Χρύσανθο Φιλιππίδη (μητροπολίτη Τραπεζούντας) και άλλους. Το 1896 ο Γ. Σκληρός τελειώνει τις γυμνασιακές του σπουδές και ασχολείται στην Οδησσό με το εμπόριο. Το 1901 εγκαθίσταται στη Μόσχα. Εγγράφεται στην εκεί ιατρική σχολή και προσεγγίζει τις σοσιαλιστικές ιδέες. Το 1903 επισκέπτεται την Ελλάδα στα πλαίσιο φοιτητικής εκδρομής. Το 1905 είναι χρονιά σημαδιακή γι’ αυτόν, καθώς παρακολουθεί ενεργά τις επαναστατικές εξελίξεις στη Ρωσία. Πηγαίνει στη Γερμανία και εγγράφεται στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου της Ιένας.
Το 1907 ο Γ. Σκληρός εκδίδει στην Αθήνα το εμβληματικό του βιβλίο το Κοινωνικόν μας Ζήτημα και περατώνει τις σπουδές του στην Ιένα και εγκαθίσταται πάλι στη Ρωσία από την οποία φεύγει όμως οριστικά για να εγκατασταθεί στο Κάιρο, όπου εργάζεται ως γιατρός. Βασικά όμως συμμετέχει στην πνευματική ζωή του ελληνισμού της Αιγύπτου. Το 1914 παντρεύεται την Ευτέρπη Πηλείδου, η ζωή του όμως γίνεται δύσκολη λόγω των οικονομικών προβλημάτων και της ιδιαίτερα της εύθραυστης υγείας του (φυματίωση) που συνεχώς επιδεινώνεται. Εκεί εκδίδει την δεύτερη μελέτη του Η φιλοσοφία του πολέμου και της ειρήνης. Πεθαίνει τον Δεκέμβριο του 1919 έχοντας προλάβει ν δει τυπωμένο το τελευταίο του έργο Τα σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού.
Το βιβλίο του Λουκά Αξελού είναι ουσιαστικά χωρισμένο σε δύο μέρη.
Το πρώτο μέρος τιτλοφορείται «Η Ελλάδα, ο ελληνισμός στα χρόνια του Γεώργιου Σκληρού. (εισαγωγικές παρατηρήσεις)» και περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια:
Α) Το ελληνικό κράτος , ο Ελληνισμός και ο Ελληνικός κόσμος στα τέλη του 19ου αιώνα, Β) Ορισμένα στοιχεία για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα της περιόδου της βασιλείας του Γεώργιου Α’ και Γ) Το γενικότερο ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο, ο αλυτρωτισμός η Μεγάλη Ιδέα και τα πρώτα βήματα του νεαρού λαϊκού-εργατικού κινήματος.
Το δεύτερο μέρος τιτλοφορείται «Γεώργιος Σκληρός (Γεώργιος Κωνσταντινίδης). Η ζωή, το έργο και η εποχή του» και περιλαμβάνει τα κεφάλαια Δ) Από την Τραπεζούντα στην Οδησσό και Μόσχα και από το Ταρτού και την Ιένα στο Κάιρο Ε) Ο ιδεολογικός και πολιτικός κόσμος του Γεώργιου Σκληρού, ΣΤ) Το κοινωνικό μας ζήτημα-Ο δημοτικισμός και η πρώτη απόπειρα ερμηνείας και εκλαΐκευσης τους υπό το πρίσμα του μαρξικών αντιλήψεων, Ζ) Το ζήτημα της Ανατολής. Προσπάθειες γείωσης της πολιτικής θεωρίας με την γεωπολιτικής πραγματικότητα, Η) Η δράση στην Αίγυπτο. Παρεμβάσεις στον ανοιχτό δημόσιο διάλογο είτε μέσω των σωματείων (Εντευκτήριο του Καΐρου, Δημοτικιστική ομάδα Καίρου και Εκπαιδευτικός όμιλος Αιγύπτου) είτε μέσω των περιοδικών (Γράμματα και Νέα Ζωή). Η φιλοσοφία του πολέμου και της ειρήνης και Θ) Τα κατ’ εξακολούθησιν σύγχρονα προβλήματα του Ελληνισμού. Προσπάθεια ανανέωσης και εμπλουτισμού της θεωρητικής εργαλειοθήκης του και κριτική προσέγγιση της νεότερης ιστορίας μας και των πολιτικών δρώμενων τη εποχής του.
Ακολουθούν ο επίλογος, μια βιβλιογραφία εντυπωσιακή στην έκταση και τον πλούτο της και το απαραίτητο ευρετήριο ονομάτων.
Πρόκειται για μια συστηματική και ενδελεχή μελέτη που ολοκληρώνει το έργο που ο Λουκάς Αξελός ξεκίνησε για την αποκατάσταση του Γεώργιου Σκληρού, ήδη από την δεκαετία του 1970, εκδίδοντας το 1976 έναν ογκώδη τόμο με τον τίτλο Έργα που περιλάμβανε όλα τα κείμενα του σημαντικού αυτού διανοούμενου ως και ένα πρώτο δικό του δοκίμιο με τον τίτλο Γ. Σκληρός. Σταθμοί και όρια στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Λουκά Αξελό, ο Σκληρός σηματοδοτεί το τέλος του «ουτοπικού προμαρξικού σοσιαλισμού». Βασικός πάντως στόχος του παρόντος βιβλίου είναι η ανίχνευση, η μελέτη και εξαγωγή συμπερασμάτων για τον Γεώργιο Σκληρό και κυρίως για την εποχή του. Τα σημαντικό έργα του, Το Κοινωνικό μας ζήτημα και τα Σύγχρονα προβλήματα του ελληνισμού, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, συνδέονται με την πορεία των εθνικών και κοινωνικών ελληνικών ζητημάτων.
Θυμίζουμε πως ο Αξελός, εκτός από τον Γεώργιο Σκληρό, έχει ασχοληθεί με τον Ρήγα Φεραίο, όπως αποτυπώθηκε στο βιβλίο του Ρήγας Βελεστινλή, αλλά και με τους Σεραφείμ Μάξιμο στα βιβλία Κοινοβούλιο ή Δικτατορία; και Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού, καθώς και με τον Αντόνιο Γκράμσι στο βιβλίο του Ξαναδιαβάζοντας τον Γκράμσι. Και οι τρεις του έχουν δώσει την ευκαιρία να διατυπώσει τις προσωπικές του απόψεις για τα προεπαναστατικά χρόνια, την Επανάσταση του 1821, τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, αλλά και τις μαρξιστικές ιδέες, όπως αναπτύχτηκαν πριν και μετά την ίδρυση του ΚΚΕ.
Λουκάς Αξελός, Γεώργιος Σκληρός-Η Ελλάδα από την Ένωση των Επτανήσων έως τη Συνθήκη των Σεβρών, Εκδόσεις Στοχαστής, 2023
