της Κυριακής Μπεϊόγλου
Δεν μπορώ να βρω πιο κατάλληλο επίθετο από το «απολαυστικά» για τα απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη που κυκλοφόρησαν πρόσφατα σε μια νέα εμπλουτισμένη έκδοση με τα χαμένα χειρόγραφά του από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη και η δουλειά του επιμελητή της έκδοσης Γιάννη Κόκκωνα για την εισαγωγή καθώς και για επεξηγηματικά σχόλια που διατρέχουν όλο τον τόμο.
Το όνομα Σπαθάρης είναι συνυφασμένο με το λαϊκό θέατρο σκιών όμως ο Σωτήρης Σπαθάρης ήταν κάτι περισσότερο από ένας απλός καραγκιοζοπαίχτης. Θα πρέπει κανείς να δει την πορεία της ζωής του από το 1894 τότε που ο Δημήτρης, ένα ορφανό δυόμιση ετών ήταν στο «Νηπιακόν Ορφανοτροφείο» της Σαντορίνης. Ο Ευγένιος και η Μαριέττα Σπαθάρη, ένα φτωχό ζευγάρι που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά, τον υιοθέτησαν. Όμως τα πράγματα ήταν δύσκολα για την οικογένεια και σε λίγα χρόνια πατέρας και γιος βρέθηκαν να ζητιανεύουν στις γειτονιές και στα περίχωρα της Αθήνας.
Μόνιμα πεινασμένος, βρόμικος, ασθενικός, και ξυπόλυτος ο μικρός Σωτήρης άκουγε τα παιδιά να τον φωνάζουν μπάσταρδο και τις μητέρες του να τα μαλώνουν γιατί τον πλησίαζαν. Η ικανότητα του στο πετροπόλεμο όμως τον έκανε σημαντικό σύμμαχο με τον Πέτρο Κυριακό, τον πρώτο παιδικό του φίλο και μετέπειτα συνεργάτη του στις πρώτες παραστάσεις. Ο Κυριακός έγινε αργότερα ένας διάσημος ηθοποιός της επιθεώρησης. Ο Πέτρος Κυριακός τον πίεζε να μάθει γράμματα: “Για να γίνεις καραγκιοζοπαίχτης, πρέπει να ξέρεις ολίγα γράμματα”. Αφού με έμαθε να ψευτοσυλλαβίζω, εγώ έκανα προπόνηση εις τους σταυρούς του Β’ Νεκροταφείου. Μου άρεσαν τα γράμματα, αλλά ο πατέρας μου με πήρε από το σχολείον, γιατί ήτο τυφλός και ήθελε να τον παγαίνω εις τα σπίτια να ζητούμε ελεημοσύνη, για να ζήσουμε τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας μας”. Ο Σωτήρης έμαθε την τέχνη δίπλα στον Θεοδωρέλο, μαθητή του περίφημου Μίμαρου.
Δεν μπορεί κανείς να μην σκεφτεί τι αντιμετώπιζαν τα παιδιά του δρόμου εκείνη την εποχή. Πόση δύναμη και πείσμα είχαν για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και να κατακτήσουν την δική τους θέση στον ήλιο. Ο Σπαθάρης τα κατάφερε και το όνομα του έμεινε στην ιστορία του τόπου ως ανεξίτηλο σύμβολο της λαϊκής κουλτούρας μας. Τον φαντάζομαι αργότερα όταν έβγαλε κάποια χρήματα να κρατά στα χέρια του τον νεογέννητο γιο του Ευγένιο, στην Κηφισιά. Εκεί ήρθε κοντά με διανοούμενους και καλλιτέχνες, εκεί πρωτοσυναντήθηκε και με τον Τσαρούχη. Μια συνάντηση ορόσημο για τον Σπαθάρη αφού ο Τσαρούχης έγινε ο σύνδεσμός του με τον λεγόμενο τότε καλό κόσμο των Αθηνών.
Ίδρυσε την Λαϊκή Σκηνή με τον Διονύση Δέβαρη και τον Κάρολο Κουν, που διαλύθηκε το 1936. Αλλά ο Τσαρούχης συνέχισε να επισκέπτεται τον Σπαθάρη τον ενέπνεε και εμπνεόταν κι ο ίδιος. Έρχεται η σκληρή κατοχή, στην οποία επιβιώνει με δυσκολίες. Ο Άγγελος Σικελιανός γνωρίζει τον Σπαθάρη και αποθεώνει τη τέχνη του.Το 1947 , ο Σπαθάρης με βοηθό τον γιο του Ευγένιο και με το άγρυπνο μάτι του Τσαρούχη δίνει το περίφημο «Ο Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι». Παπανούτσος και Δημαράς είναι οι πρώτοι λόγιοι που επαινούν το έργο του. Ήρθε η επιτυχία και όλος ο κόσμος γνωρίζει τον «Καραγκιοζοπαίχτη του Σικελιανού». Ο ποιητής μαγεμένος από την τέχνη του καραγκιοζοπαίχτη προσπαθεί από τότε να εκδοθούν τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη. Πολιτικοί και επιχειρηματικοί κύκλοι παρακολουθούσαν τις παραστάσεις του. Πεθαίνει το 1974, καμαρώνοντας τον γιο του να συνεχίζει επάξια το έργο του.
Αυτή είναι μια πολύ μικρή γεύση από τη ζωή του. Στα «Απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη» όμως θα ανακαλύψετε ένα μεγάλο χάρισμα του: την απολαυστική ικανότητα να διηγείται ιστορίες. Ομολογώ, πως αν και με είχαν προϊδεάσει, δεν φανταζόμουν πως θα ανακάλυπτα έναν τόσο ικανό αφηγητή. Ζωντανός , ουσιαστικός και δομημένος λόγος που αναζωπυρώνει μια Ελλάδα που έχουμε ξεχάσει. Κάθε κεφάλαιο και ένα σπαρταριστό διήγημα. Θα αδικούσα τα υπόλοιπα αν αναφερόμουν σε κάποιο. Όλα είναι φτιαγμένα και διαποτισμένα από το συναίσθημα του συγγραφέα. Το συναίσθημα του ανθρώπου που έχει αποφασίσει πως η ζωή τού ανήκει, και παρά την φτωχή καταγωγή και την άσχημη παιδική του ηλικία εκείνος θα τα καταφέρει. Κύριε Σπαθάρη, όπως θα έλεγε κι ο σύντροφος σας Καραγκιόζης βγείτε από τη σκηνή σας, γιατί όλος αυτός ο κόσμος που διαβάζει τα απομνημονεύματά σας χειροκροτεί, γι αυτό που ήασασταν και γι αυτό που καταφέρατε.
Σημειωτέον ότι τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη εκδίδονται για πρώτη φορά χωρίς περικοπές και γλωσσικές επεμβάσεις. Προσπάθησε ο ίδιος να τα εκδώσει άλλες δυο φορές με συμβούλους περιστασιακούς φίλους του (Καρτσωνάκης, Χρονόπουλος), οι οποίοι όμως ήθελαν να “τροποποιήσουν” προς μια λόγια κατεύθυνση τα κείμενα αφαιρώντας την αυθεντικότητά τους. Ο Γιάννης Κόκκωνας βρήκε τα χειρόγραφα στα παλιατζίδικα και κατάλαβε ότι έχει στα χέρια τους έναν μοναδικό θησαυρό, ότι αποτελούν σημαντικότατο μνημείο λόγου, από τα ελάχιστα που διαθέτουμε προρχόμενα από φορείς της προφορικής παράδοσης . Το βιβλίο είναι σχεδόν χειροποίητο, καθώς ο Γ. Κόκκωνας το εχει φιλοτεχνήσει μόνος του: σελιδοποίηση, στήσιμο, εικονογράφηση, εξώφυλλο. Όλο μόνος του πλην της τυπογραφίας που ανέλαβαν οι ΠΕΚ.
Σωτήρης Σπαθάρης, Τα απομνημονεύματά μου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Βρες το εδώ
Για τον Σπαθάρη.Αξιέπαινη προσπάθεια των πανεπιστημιακών εκδόσεων Κρήτης.Πρωτοείδα κουκλοθεατρο(Φασουλή)στον μικρασιατικό σύλλογο Αλεξανδρείας Αιγύπτου 1955.Υπέροχα,μαγευτικά.Ας προσφέρουν βήμα τα κανάλια,σε καρακιοζοπαίκτες αντί των υποβαμησμένων προγραμμάτων που μας σερβίρουν.Μπορεί κ το ραδιόφωνο να δώση βήμα στον καραγκιόζη σε μια αναθέρμανση του θεάτρου σκιων