της Κυριακής Μπεϊόγλου
Κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό ένα από τα πιο πολυσυζητημένα βιβλία στην Αμερική. Και έγινε αμέσως και στη χώρα μας πολυσυζητημένο. Δικαίως. Είναι το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» από τις εκδόσεις Πόλις σε αξιέπαινη μετάφραση της Αθήνας Δημητριάδου. Και λέω αξιέπαινη γιατί ο Γουόρεν είναι ένας ποταμός λέξεων και νοημάτων. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1947 και πήρε το Πούλιτζερ μυθιστορήματος. Στις σελίδες του, η Αμερική αναγνώρισε τον καλό αλλά και τον κακό της εαυτό. Η βιομηχανία του κινηματογράφου και τότε και τώρα «μυρίστηκε» μια καταπληκτική ιστορία, πολύ κοντά στο υπό κατασκευήν αμερικανικό όνειρο του φτωχού και άσημου νέου πολιτικού που θέλει να ανεβεί στα ψηλότερα σκαλοπάτια της εξουσίας. Και έτσι, έχουμε δυο κινηματογραφικές μεταφορές του έργου, μια παλιότερη σε σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ρόσσεν που κέρδισε μάλιστα και το Όσκαρ καλύτερης ταινίας, και μια πιο πρόσφατη επίσης καλή. Ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν ήταν ο πρώτος που έλαβε το 1986 τον τίτλο του Δαφνοστεφούς Ποιητή των ΗΠΑ. Είναι σημαντική η πορεία που διέγραψε ως ακαδημαϊκός και άνθρωπος των αμερικανικών γραμμάτων.
Ας δούμε λοιπόν προσεκτικότερα την ιστορία του βιβλίου: Είναι μια μυθοπλασία που βασίζεται στη ζωή του Huey Long, κυβερνήτη της Λουιζιάνας στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Είναι η ιστορία ενός λαϊκιστή πολιτικού για κάποιους, οραματιστή για άλλους, και η άνοδος του σε ένα διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Και όπως τονίζει και ο τίτλος, είναι η ιστορία όλων εκείνων γύρω του που είτε τον βοηθούν, είτε εμποδίζουν την πρόοδο της καριέρας του.
Η ιστορία αφορά κυρίως τον αφηγητή, τον Τζακ Μπέρντεν, ο οποίος είναι ενας δημοσιογράφος που τελικά δέχεται να δουλέψει για τον πρωταγωνιστή, τον Γουίλι Σταρκ. Κατά την γνώμη μου η ιστορία αφορά περισσότερο το Μπέρντεν παρά τον Σταρκ. Ωστόσο, αυτό που με εντυπωσίασε, δεν είναι η ιστορία αλλά το σπουδαίο δείγμα γραφής του συγγραφέα. Είναι ένα από τα πιο γοητευτικά βιβλία που έχω διαβάσει.
Ο συγγραφέας σου ανοίγει την κουρτίνα και μπαίνεις στο θαυμάσιο μυαλό του Τζάκ Μπέρντεν καθώς βλέπει και σκέφτεται τα πράγματα και καθώς αφήνει το μυαλό του να περιβάλλει τυχαίες σκέψεις και αναμνήσεις και κυρίως αντιλήψεις για την Αμερική εκείνων των χρόνων. Και ναι, βρίσκεται στην υπηρεσία του Σταρκ, μιας αυξανόμενης πολιτικής δύναμης, του οποίου το υπόβαθρο δεν υπόσχεται έναν επιτυχημένο πολιτικό, αλλά που είναι έτοιμος να πολεμήσει τις πιθανότητες.
Είναι εκεί όχι λόγω των χρημάτων, όχι λόγω της δύναμης. Γιατί είναι ο Τζακ εκεί; Είναι μια περίπλοκη ερώτηση, που συνεχίζει να ξεπερνά το μυθιστόρημα, που απαντά πολλές φορές και παραμένει ανοιχτή σε ερμηνείες.
Ομολογώ πως συχνά αποσπάστηκα από την ομορφιά της γραφής του Γουόρεν ξεχνώντας την ιστορία αλλά η αλήθεια είναι πως και η πλοκή δεν ήταν λιγότερο αριστοτεχνική.
Ο Τ.Μπέρντεν είναι σίγουρα για μένα το πρόσωπο του βιβλίου. Οι σελίδες που περιγράφουν το κάπνισμα στο σκοτάδι και τους ανέμους που φτάνουν από τον Βορρά του Καναδά είναι καταπληκτικές. Φορτωμένος τόσο με το παρελθόν του όσο και με το μέλλον του, αποσπάστηκε συναισθηματικά από την κοινωνία με τρόπο που με έκανε να σκεφτώ τον Νικ από τον Υπέροχο Γκατσμπυ του Φιτζέραλντ. Ο Τζακ θέτει τη ζωή του σε αναμονή πιστεύοντας στο ανθρώπινο θαύμα και κάνει τα πάντα για τον άνθρωπο που το ενσαρκώνει. Είναι κυνικός, αλλά πολύ έξυπνος κυνικός και ειλικρινής. Θα μπορούσατε να πείτε ότι όλοι οι κυνικοί είναι ειλικρινείς, αλλά θα κάνατε λάθος γιατί δεν βασίζεται όλη η πικρία στην πραγματικότητα, και ακόμη και αν ο Τζακ είναι πικρός σαν δηλητήριο, μεταφέρει αυστηρά τα γεγονότα που διαδραματίζονται.
Πάνω απ όλα αναζητά την αλήθεια ακόμα κι αν δεν το ξέρει. Ο Τζακ είναι λάτρης της ιστορίας και υπάρχει πολλή Ιστορία σε αυτό το μυθιστόρημα. Υπάρχει όλη αυτή η παράλληλη ιστορία που συμβαίνει στο παρελθόν.Της μοιχείας, της σκληρότητας και της δουλείας, αυτή η τραγική αμερικανική ιστορία που ξεκίνησε ο Τζακ στο διδακτορικό του και την παράτησε επειδή δεν μπορούσε να την καταλάβει. Ή μήπως φοβόταν να καταλάβει;
Η σχέση του Τζακ με τη μητέρα του θα γινόταν οπωσδήποτε αντικείμενο μελέτης του Φρόυντ. Αλλάζει συνεχώς ερωτικούς συντρόφους και εκείνος την αντιμετωπίζει με ένα μείγμα θαυμασμού και ψυχρότητας. Ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται ο συγγραφέας τον Τζακ όταν παραιτείται από τη μόνη αληθινή πατρική φιγούρα που γνωρίζει ποτέ για χάρη του Σταρκ είναι μεγαλειώδης.
Καθώς το μυθιστόρημα εξελίσσεται, καταγράφονται τα προηγούμενα σημαντικά επεισόδια και μαθαίνουμε περισσότερα για την προσωπική ιστορία του Τζακ αλλά και για το πως σταδιακά αλλάζει ο Σταρκ. Γίνεται όλο και περισσότερο οπαδός του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Οι προηγούμενες εμπειρίες των χαρακτήρων αποκαλύπτονται συχνά σε θραύσματα και υπάρχει τόση δύναμη στη γραφή του Γουόρεν που δεν μπορείτε παρά να μπείτε στις τραγωδίες τους στο παρελθόν και το παρόν. Η αρχική συναισθηματική απόσπαση του Τζακ, η αίσθηση του ότι χάνεται στον κόσμο, η παθητικότητά του, η παρατήρησή του για την κοινωνία, και η συγκινητική ανάγκη του να έχει έναν φίλο πρότυπο θα σας συνεπάρουν. Και η επίγνωση του ότι μπορεί να υπάρχει βρομιά ακόμα και στους πιο έντιμους ανθρώπους της πολιτικής θα σας κάνει να προβληματιστείτε δίπλα στις επόμενες εκλογές.
Είναι λοιπόν αριστούργημα αυτό το τόσο πολυσυζητημένο βιβλίο; Σε όλους τους τόνους: ναι.
Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά, μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, Πόλις
Βρες το εδώ
