Ξένη Δ.Μπαλωτή.
Το «Mein Kampf» είναι πράγματι «Ο Αγών μου» για όποιον αποτολμήσει να το διαβάσει. Η ημιτελής γνώση της γερμανικής γλώσσας από τον Α.Χίτλερ προσφέρει ένα κείμενο τόσο κακογραμμένο που ο χαρακτηρισμός του Klaus Mann περί «κορακίστικων γερμανικών» είναι περισσότερο από ακριβής!
Άλλωστε, ούτε ο Joseph Goebbels μπόρεσε να παραβλέψει τις εγγενείς αδυναμίες του συγγραφέα και τον Μάιο του 1931 σημείωσε στο «Ημερολόγιο» του: « … Το βιβλίο είναι ειλικρινές και θαρραλέο. Μόνο το ύφος είναι ενίοτε ανυπόφορο. Πρέπει να διαθέτεις ανοχή. Γράφει όπως μιλάει. Δείχνει μεν άμεσο, αλλά είναι συχνά ακατανόητο.»
Ωστόσο, είναι ακατανόητο μόνο λόγω γλώσσας ή γιατί ο συγγραφέας του Mein Kampf, αν και αρεσκόταν να προβάλλει την «αυτοδημιούργητη» πνευματική του καλλιέργεια, τελικά η πνευματική του ένδεια το μόνο που του επέτρεψε να προσφέρει ήταν έναν «αχταρμά» απόψεων, διαπιστώσεων και προτάσεων χωρίς συνειρμική συνέχεια με επίφαση «την ικανότητά του ότι μόνο αυτός μπορεί να φωτίσει το σκοτεινό πεπρωμένο της χώρας του»;
Εξάλλου, θα ήταν μεροληπτικό να χαρακτηρισθεί ο συγγραφέας εντελώς αγράμματος, αν και εγκατέλειψε νωρίς το σχολείο! Διέθετε κάποιες γνώσεις και αυτές αποδεικνύονται από τον κατάλογο των 16.000 βιβλίων της προσωπικής του βιβλιοθήκης, τα περισσότερα από τα οποία είχε σχολαστικά διαβάσει και υποσημειώσει.[1] Προκύπτει λοιπόν πως ο Α.Χίτλερ είχε εξονυχιστικά εντρυφήσει στον μυστικισμό, που με αυτοπεποίθηση αξιοποίησε στην πολιτική του πορεία, ώστε να αναγάγει τον εαυτό του και το κίνημά του σε δώρο του πεπρωμένου προς τον γερμανικό λαό!
Μετά απ’αυτή την εισαγωγή, είναι εύλογο το ερώτημα «και γιατί ασχολούμαστε μαζί του;» Μα! γιατί ο Χίτλερ πουλάει και μάλιστα επικίνδυνα! Ας μείνουμε σε τρεις μόνο περιπτώσεις, ξεκινώντας από το τελευταίο «επεισόδιο» της ιταλικής εφημερίδας “Il Giornale”[2] που προσέφερε στους αναγνώστες της το Mein Kampf με το επιχείρημα ότι «είναι το αντίδοτο στις τοξίνες του εθνικοσοσιαλισμού», επιχείρημα που ακυρώνεται από το γεγονός ότι επιλέχθηκε η ιταλική έκδοση του 1937, τότε που ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ ήταν στην παντοδυναμία τους και άρα κάθε κριτική προσέγγιση του περιεχομένου του αδιανόητη! Νωρίτερα, κατά τη διάρκεια του 2015, ο διεθνής τύπος ασχολιόταν, για προφανείς λόγους, με το «πότε ακριβώς θα βρεθεί εκτός πνευματικών δικαιωμάτων το Mein Kampf;», ενώ από το 2013 το βιβλίο του Timur Vermes «Κοίτα ποιός ήρθε πάλι»[3] και η θεατρική εκδοχή του, από το 2014, σπάνε τα ταμεία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες…γιατί «ο Χίτλερ κάνει τον κόσμο να γελάσει» μέσω της χλεύης του!
Αλήθεια, είναι δυνατόν να γελάσει κάποιος με τον Χίτλερ;
Και γιατί πουλάει λοιπόν; Εδώ οι απαντήσεις ποικίλλουν. Μία πρώτη απλουστευτική απάντηση είναι πως το marketing κάνει καλά τη δουλειά του! Μία άλλη, γιατί οι γενιές που βίωσαν τα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος έχουν σχεδόν αποχωρήσει και συνεπώς η βιωματική ιστορία αφήνει τη θέση της στην ακαδημαϊκή, μία τρίτη γιατί η ιστορική έρευνα συνεχίζεται και φέρνει στην επιφάνεια όχι μόνο νέα δεδομένα αλλά και νέες προσεγγίσεις (το βιβλίο του Richard Evans «The Third Reich in History and Memory», Oxford University Press, είναι μία πολύ καλή εισαγωγή σ’αυτήν την εκδοχή), μία τέταρτη γιατί ο πολιτικός εξτρεμισμός στη διεθνή κοινότητα καθιερώνεται και η αναφορά των νέο-ναζιστικών μορφωμάτων στον Χίτλερ προσφέρει «ιδεολογικό» άλλοθι, κά.
Το βιβλίο είναι ειλικρινές και θαρραλέο. Μόνο το ύφος είναι ενίοτε ανυπόφορο. Πρέπει να διαθέτεις ανοχή. Γράφει όπως μιλάει. Δείχνει μεν άμεσο, αλλά είναι συχνά ακατανόητο
Ωστόσο, ανεξάρτητα από τις καλές ή κακές προθέσεις της εμπορευματοποίησης του Α.Χίτλερ, το γεγονός ότι την 1η Ιανουαρίου 2016, 70 χρόνια μετά την αυτοκτονία του (30.4.1945), έπαυαν να υπάρχουν συγγραφικά δικαιώματα για το Mein Kampf, ήταν αδιαμφισβήτητο. Συνεπώς, καθώς η επανέκδοση του βιβλίου στη Γερμανία, απαγορευμένη διαδικασία από το 1945, δεν θα μπορούσε να αποφευχθεί, το ζητούμενο ήταν πλέον να προσδιοριστούν οι όροι και οι προϋποθέσεις της επανακυκλοφορίας του.
Έτσι, προέκυψε η «Κριτική έκδοση του Mein Kampf» από το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου, σε 2 τόμους μεγέθους Α4, συνολικά 1966 σελίδων εκ των οποίων 122 σελίδες είναι πηγές και έντυπη βιβλιογραφία, 15 σελίδες βιογραφικά σημειώματα, 15 index ονομάτων, 3 index τοποθεσιών και 38 αλφαβητικό ευρετήριο. Αυτή η έκδοση που ο πλήρης τίτλος της είναι «Mein Kampf : eine kritische Edition» («Ο Αγών μου : μία κριτική έκδοση») ορίστηκε ως η μοναδική επιτρεπόμενη κυκλοφορία ενός κειμένου που συνεχίζει να είναι η επιτομή του μίσους, η παρότρυνση στο έγκλημα και στην φυλετική διάκριση, καθώς εκεί περιγράφονταν η απολυταρχία που θα επέβαλε το Εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, η εξόντωση των εβραίων ως στρατηγική επιλογή αλλά και οι επεκτατικοί του πόλεμοι συνέπεια της υιοθέτησης του δόγματος του «ζωτικού χώρου» από τον Α.Χίτίλερ.
Στόχος του κριτικού σχολιασμού του κειμένου είναι η παιδαγωγική αξιοποίησή του ακόμη και εντός του επίσημου γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Ξεκινώντας από το δεδομένο ότι «η ύπαρξη αυτού του βιβλίου δεν μπορεί να αγνοηθεί» καθώς κυκλοφορεί ελεύθερα σε όλο τον κόσμο[4], η 8μελής ομάδα εργασίας του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας του Μονάχου ανέλαβε να διευκρινίσει τα σκοτεινά σημεία του κειμένου του Mein Kampf και να αντικρούσει με επιστημονικά επιχειρήματα τις έμμονες ιδέες του συγγραφέα του.
Πώς προέκυψε το Mein Kampf ; Από μία ήττα! Τον Ιούνιο του 1924, ο Α.Χίτλερ μετά από το αποτυχημένο του «Πραξικόπημα της Μπυραρίας» στο Μόναχο (Νοέμβριος 1923), κατέληξε στη φυλακή του Landsberg am Lech, στη Βαυαρία. Τότε, πολλοί πίστεψαν ότι η εμφάνιση του «Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος» (NSDAP) ήταν πρόσκαιρη και πως σύντομα θα χάνονταν και οι τελευταίοι οπαδοί του.
Όμως, ο Α.Χίτλερ δεν έκανε την ίδια εκτίμηση και αποφάσισε μέσω του Mein Kampf να διατυπώσει την «κοσμοθεωρία» του, όπως την αποκαλούσε και μέσω των προσωπικών του βιωμάτων να αποδείξει την ορθότητά της, με στόχο να δώσει ώθηση σ’ένα κίνημα που θα είχε αυτόν και τις ιδέες του ως μοναδικό τους Führer, δηλ. καθοδηγητή, ώστε να πετύχει αυτό που είπε στον Rudolf Hess : «όταν θα βγω από εδώ, θα χρειαστώ 5 χρόνια έως ότου βάλω την ιστορία σε τροχιά.»
Αρχικά, το βιβλίο του κυκλοφόρησε σε 2 ξεχωριστούς τόμους, αντίστοιχα το 1925 και 1926. Ο 1ος τόμος ήταν ο αυτοβιογραφικός «Απολογισμός» του και ο 2ος επικεντρώθηκε στο «Εθνικοσοσιαλιστικό κίνημα». Στην συνέχεια τα δύο κείμενα κυκλοφόρησαν σ’έναν τόμο αποφέροντας στον Α.Χίτερ σημαντικά έσοδα και το μωρολόγημα ότι «το Landsberg ήταν το πανεπιστήμιο μου με έξοδα του κράτους.»
Η «Κριτική Έκδοση» συνοδεύεται από 14 εισαγωγικά κείμενα (έκτασης 84 σελίδων) όπου οι συντελεστές της: α) αναλύουν εκτεταμένα τα πρόσωπα και τα γεγονότα που παρουσιάζονται από τον Α.Χίτλερ στο Mein Kampf, β) ερμηνεύουν με τρόπο εστιασμένο τις ιδεολογικές έννοιες που καταγράφονται, γ) προσεγγίζουν τις πηγές από τις οποίες άντλησε ο Α.Χίτλερ τις ιδέες του, δ) εξηγούν τις ιστορικές ρίζες των ιδεών του, ε) επικαιροποιούν τον αντίκτυπο των απόψεών του, στ) διορθώνουν λάθη και γεγονότα μέσα από τη διασταύρωση πηγών, ζ) εξετάζουν τις επιπτώσεις που έχουν στα νοήματα οι λεκτικές αδυναμίες του συγγραφέα και η) συμβάλουν στην σύγχρονη ιστοριογραφία του θέματος.
Κάθε ένα από τα 15 κεφάλαια του Mein Kampf συνοδεύεται από εκτενείς επιστημονικούς σχολιασμούς (συνολικά 3700) που αποδομούν το αρχικό κείμενο και αποδεικνύουν την κενότητά του ή αλλιώς αυτό που από το 1919 επιθυμούσε να πετύχει ο Α.Χίτλερ, δηλ. να καθιερωθεί ως ιδανικός αντισημίτης και λαοπλάνος ρήτορας.
Επομένως, η «Κριτική Έκδοση του Mein Kampf» ανάγεται σε σημαντικό εργαλείο-ανάλυσης του ρόλου της προσωπικότητας στη διαμόρφωση της ιστορίας και σωστά επισημαίνεται στο εισαγωγικό της κείμενο πως «γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι το Εθνικοσοσιαλιστικό Καθεστώς δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την προσωπικότητα του Χίτλερ, αλλά χωρίς τον Χίτλερ, έτσι όπως αποκαλύπτεται στο Mein Kampf, το καθεστώς δεν θα ήταν από μόνο του κτηνώδες.»
Επίσης, διαθέτουμε την εκτενέστερη και πλέον σίγουρη προσωπική μαρτυρία ενός δικτάτορα που με την πολιτική του και τα εγκλήματά της άλλαξε τελείως τον κόσμο, με συνέπειες αισθητές ακόμη και στις ημέρες μας. Σύμφωνα δε με τον I.Kershaw το Mein Kampf «ήταν η σαφέστερη και διεξοδικότερη παρουσίαση του από αυτές που ο Χίτλερ είχε σκεφτεί και σχεδιάσει!… Εκεί παρουσιάζει εκτενώς τις σκέψεις του και την «κοσμοθεωρία» του, αλλά και περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κείμενο του «εκτίθεται προσωπικά», αποτυγχάνοντας για μία φορά να κρυφτεί από τους αναγνώστες του.» Ενώ, ο Eberhard Jäckel έχει παρατηρήσει πως «σπάνια, ίσως και ποτέ, δεν συνέβη στην ιστορία, ένας ηγεμόνας πριν ανέλθει στην εξουσία να έχει περιγράψει γραπτά όσα θα κάνει στην συνέχεια, όσο ο Α.Χίτλερ. Μόνο γι’αυτό θα άξιζε την προσοχή το προσχέδιό του. Η δε πραγματοποίησή τους επιβάλλει την παρουσία αυτού του βιβλίου μεταξύ των ιστορικών πηγών.»
Τέλος, η δημοσίευση της «Κριτικής Έκδοσης» προσφέρει ιστοριογραφική επικαιροποίηση και ανοίγει το δρόμο για νέες έρευνες και νέες επιστημονικές συζητήσεις.
Ο Α.Χίτλερ είχε γράψει στην εισαγωγή του Mein Kampf : «Ξέρω πολύ καλά ότι με το λόγο και όχι με τα βιβλία κερδίζεις τους ανθρώπους. Όλα τα μεγάλα κινήματα της ιστορίας οφείλονται σε ρήτορες και όχι σε συγγραφείς.»
Αυτή η αντίφασή του όμως είναι το δικό μας μάθημα: με τις ομιλίες του απευθυνόταν στο παράλογο, με το Mein Kampf στην λογική. Όποιος είχε καταφέρει να το διαβάσει, είχε καταλάβει την εγκληματική φύση της πολιτικής του, αλλά και τις συνέπειες που αυτή εγκυμονούσε αν ετίθετο σε εφαρμογή.
Για μία φορά ένας δικτάτορας έγραψε αυτά που θα κάνει, αλλά αυτοί που τα διάβασαν δεν τα πίστεψαν! Τόσο τρελά τους φάνηκαν!
———-
Εφόσον ο T.Vermes «εισήγαγε» το δικαίωμα να επιτρέπεται να γελάμε με τον Αδόλφο, ας αποτολμήσουμε ένα μικρό μειδίαμα με την περιγραφή της συγγραφής του Mein Kampf που κάνει ο πρώτος βιογράφος του Α.Χίτλερ, Konrad Heiden, στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε μόλις το 1936, με τον τίτλο «Das Zeitalter der Verantwortungslosigkeit – Ein Mann gegen Europa. Eine Biografie» :
«…Ο Χίτλερ, όταν βρέθηκε στο Landsberg, είχε μαζί του το χειρόγραφο του βιβλίου που είχε ξεκινήσει και υπαγόρευε την συνέχεια στον σύντροφο του Emil Maurice. Στο ισόγειο, ο θορυβώδης κομματικός σύντροφος Heines διοργάνωνε με συντρόφους «κρυφτό οπισθίων» και άλλα παιχνίδια. Σε γυμναστική επίδειξη των κρατουμένων, ο νευρώδης και «πεταχτούλης» φίλος Rudolf Hess κέρδισε το πρώτο βραβείο. Εν τω μεταξύ, με μεγάλα βιαστικά βήμα κατά μήκος του δωματίου, πότε διακοπτόμενα, πότε ρυθμικά, ο Χίτλερ υπαγόρευε στον υπάκουο Maurice, ο οποίος στα διαλείμματα, γεμάτος λαχτάρα, ατένιζε από το παράθυρο τα μαύρα σγουρά μαλλιά που ανήκαν στην κόρη ενός υπαλλήλου.
Με αυτές τις υπαγορεύσεις του ο Χίτλερ άλλαζε την αντίληψη του κόσμου….»
info: Χίτλερ, «Ο Αγών μου : μία κριτική έκδοση», Τίτλος πρωτοτύπου : Hitler, Mein Kampf : eine kritische Edition, Έκδοση: Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας, Μόναχο-Βερολίνο 2016
[1] βλ. το βιβλίο του Timothy Ryback «Η βιβλιοθήκη του Χίτλερ. Τα βιβλία που επηρέασαν τη ζωή του», εκδ.Πατάκη
[2] http://www.ilgiornale.it/news/cultura/mein-kampf-edicola-tutto-che-non-sapete-1270279.html
[3] https://www.youtube.com/watch?v=LFVXUZDFU6s Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος».
[4] Αν παραβλέψουμε την περίοδο 1925-1945, όπου μόνο στη Γερμανία πουλήθηκαν 12.450.000 αντίτυπα, το Mein Kampf γνώρισε 1122 επανεκδόσεις και μεταφράστηκε σε τουλάχιστον 17 γλώσσες. Το περιεχομένου του βρίσκεται πανεύκολα είτε στο διαδίκτυο είτε στα παλαιοβιβλιοπωλεία, ενώ η εκδοχή e-book στοίχιζε τον Ιανουάριο του 2014 μόλις 99 cent! – Τα στοιχεία προέρχονται από ην εισαγωγή της «Κριτικής έκδοσης».
