Της Νίκης Κώτσιου.
H «Συλλογή των 49 στο Σφυρί» (εκδ. Gutenberg) είναι ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα ενός ζωντανού μύθου, του άκρως αινιγματικού Τόμας Πίντσον(γεν.1937),που αρνείται συστηματικά τη δημοσιότητα και τον τύπο χωρίς κανένας να ξέρει πού και πώς ζει. Σχετικά πιο βατό σε σχέση με τα υπόλοιπα, η Συλλογή των 49 περιέχει εν σπέρματι μεγάλο μέρος του προβληματισμού που θα ξετυλιχτεί στα επόμενα έργα του Πίντσον με τρόπο εκρηκτικό. Το βιβλίο πρωτομεταφράστηκε από τον Δημήτρη Δημηρούλη τριάντα χρόνια πριν(1986) για λογαριασμό των εκδόσεων Ύψιλον και η τωρινή μετάφραση αποτελεί ένα εντελώς καινούριο εγχείρημα προσαρμοσμένο στις ανάγκες του σημερινού αναγνώστη, που όμως υπογράφεται και πάλι από τον Δημηρούλη ο οποίος, εκτός των άλλων, είναι και χαλκέντερος μελετητής του πιντσονικού έργου στην ολότητά του.
Στη Συλλογή των 49 πρωταγωνιστεί μια γυναίκα. Η Οιδίπα Μαας θα συνέχιζε να είναι μια απλή, τυπική νοικοκυρά των αμερικάνικων προαστίων, αν δε συνέβαινε ο απρόσμενος θάνατος του πρώην εραστή της, Πιρς Ινβεράριτυ . Χρίζοντάς την εκτελέστρια της διαθήκης του, ο Πιρς την εμπλέκει άθελά του (ή μήπως εσκεμμένα;) σε μια σειρά από ανέλπιστες περιπέτειες που κομίζουν στην Οιδίπα ένα συνταρακτικό αίσθημα αυτογνωσίας. Άλλωστε το περίεργο όνομα «Οιδίπα» μας προϊδεάζει ήδη από την αρχή για κάποιου είδους ομοιότητα με τον σοφόκλειο ήρωα. Η Οιδίπα λειτουργεί σαν ντέτεκτιβ, από την αρχή μέχρι το τέλος της ιστορίας, προσπαθώντας να εξιχνιάσει μυστήρια και γρίφους, που την ξεπερνούν και τη στοιχειώνουν. Η ενδελεχής έρευνα που κάνει εξετάζοντας σχολαστικά τα σημάδια και τους πάσης φύσεως οιωνούς, που συναντά στο πέρασμά της, θυμίζουν την ιστορία του Οιδίποδα. Ο Οιδίπους διεξάγει μια εξαντλητική έρευνα, που οδηγεί τελικά στον ίδιο τον εαυτό του, αυτός είναι ο πρωταίτιος. Τηρουμένων των αναλογιών, κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με την Οιδίπα, πέρα από το δευτερεύον γεγονός ότι η ηρωίδα μας κάνει εντατική ψυχανάλυση με έναν φροϋδιστή θεραπευτή, που έχει αναλάβει να φωτίσει την ενδοψυχική της ζωή.
Η «Συλλογή των 49 στο σφυρί» αρχίζει με το θάνατο του Πιρς. Το πένθος της Οιδίπα, αν υπάρχει, εκδηλώνεται περίεργα, όχι με τον αναμενόμενο θρήνο και την επιθυμία για απόσυρση αλλά με το αντίθετο. Ο χαμός του Πιρς πυροδοτεί τη δίψα της Οιδίπα για ζωή και περιπέτεια, που είναι συγχρόνως και δίψα για γνώση και αυτογνωσία. Η ηρωίδα, που έχει οριστεί από τον Πιρς εκτελέστρια της διαθήκης του, μπλέκεται σε αναρίθμητες περιπέτειες και προσπαθεί να βρει την άκρη σε μια σειρά από βασανιστικά ερωτήματα κοινωνικά, υπαρξιακά, ακόμα και μεταφυσικά, αναζητώντας τον μίτο του νοήματος. Στο ταξίδι που κάνει, η Οιδίπα συναντά πολλά πρόσωπα που άλλοτε την μπερδεύουν και άλλοτε τη διαφωτίζουν. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες, επιστήμονες, σπουδαστές, παρανοϊκοί σπεύδουν να την βοηθήσουν ή να την αποπροσανατολίσουν άθελά τους ή εσκεμμένα μεταδίδοντάς της ο καθένας και από ένα κομμάτι της αλήθειας που (μάταια;) αναζητά. Κάποιοι απ’ αυτούς θα γίνουν φίλοι της, άλλοι θα χαθούν για πάντα. Μερικοί ενδεχομένως επανακάμψουν. Όλοι τους όμως θα έχουν προσφέρει κάτι στη διερεύνηση της αλήθειας.
Το τυχαίο παίζει σημαντικό ρόλο στη «Συλλογή των 48». Τα κορυφαία γεγονότα που δίνουν ώθηση στην πλοκή είναι συνήθως τυχαία. Συμβαίνουν απολύτως απρογραμμάτιστα και απροσδόκητα, άναρχα και αλλοπρόσαλλα καθώς η ζωή κυλάει με τον απρόβλεπτο χαρακτήρα της, αλλά οι συνέπειές τους μένουν ανεξίτηλες κι επηρεάζουν τις εξελίξεις με τρόπο αμετάκλητο. Τυχάρπαστα πρόσωπα που συναντά η Οιδίπα εδώ κι εκεί αναδεικνύονται σε πρόσωπα-κλειδιά που της αποκαλύπτουν μυστικά ή της προσφέρουν κώδικες για να αποκρυπτογραφήσει την πραγματικότητα. Γιατί η πραγματικότητα στη «Συλλογή των 49» μοιάζει με κρυπτογραφημένο μήνυμα, που μόνο μέσα από κώδικες μπορεί να ξεκλειδωθεί και να αναγνωσθεί σωστά και με την πρέπουσα ακρίβεια. Συχνά οι κώδικες αποδεικνύονται αναποτελεσματικοί και άχρηστοι, η ζωή ξετυλίγεται ορμητικά και άτσαλα προς κάθε κατεύθυνση, το νόημα της ζωής παραμένει άλυτος γρίφος, αίνιγμα απροσπέλαστο μέχρι το τέλος. Η Οιδίπα αφήνεται να στροβιλισθεί από το τυχαίο και να παρασυρθεί απ’ τις απιθανότητες του κόσμου, χωρίς να φοβάται την έκβαση. Παραδόξως, μέσα σε όλον αυτό το χαμό και την ιλιγγιώδη περιδίνηση, δεν παύει να αναζητά το νόημα με μια επιμονή λυσσαλέα.
Οι γρίφοι δίνουν και παίρνουν στη Συλλογή των 49. Μια αγνοημένη παμπάλαιη τραγωδία που ανεβαίνει στη σκηνή ενός ξεχασμένου θεάτρου, γίνεται η αφετηρία μιας φρενήρους «διαδρομής», την έκβαση της οποίας δεν μαθαίνουμε ποτέ. Ένα κρυφό ταχυδρομικό σύστημα που απευθύνεται σε παρίες και λειτουργεί παράλληλα με το επίσημο ταχυδρομικό δίκτυο οδηγεί σε ανύποπτες μυστικές ατραπούς, που το νόημά τους δεν ξεκαθαρίζεται ποτέ. Φιλοτελιστές, φιλόλογοι, σκηνοθέτες , φυσικοί επιστήμονες μπλέκονται στα γρανάζια ενός μηχανισμού που τελικά παραμένει απροσπέλαστος και αδιαφανής. Επικρατεί πανδαιμόνιο. Το μυθιστόρημα τελειώνει λίγο πριν γίνει η αποκάλυψη, λίγο πριν μάθουμε τι τελικά σημαίνουν όλα όσα παρακολουθήσαμε με κομμένη την ανάσα. Ο κόσμος παραμένει ανεπανόρθωτα μπερδεμένος, το μυστήριο δεν λύνεται ποτέ. Η Οιδίπα , λειτουργώντας και ως ντέτεκτιβ, φέρνει στην επιφάνεια κομμάτια μιας θρυμματισμένης αλήθεια, που, έτσι διαλυμένη καθώς είναι, ρίχνει πάνω στα πράγματα ένα εντελώς παραπλανητικό και διαθλασμένο φως . Τα περιγράμματα γίνονται ακόμα πιο ρευστά και ασαφή, οι όποιες βεβαιότητες κλυδωνίζονται κι αυτές αμετάκλητα. Τα σημεία, ολισθηρά όσο ποτέ, δεν οδηγούν πουθενά. Η Συλλογή των 49 είναι ένα τυπικά μεταμοντέρνο έργο, με τον πιο αντιπροσωπευτικό και γλαφυρό τρόπο.
Το χιούμορ αναδεικνύεται σε αναπόσπαστο στοιχείο του κειμένου. Η ποπ κουλτούρα παρωδείται ανελέητα ενώ υπάρχει διάχυτη μια καυστική σατιρική διάθεση που σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της. Ακόμη και οι χαρακτήρες ενεργούν ενίοτε τόσο αλλοπρόσαλλα και νευρικά που μοιάζουν με καρτούν περισσότερο παρά με ανθρώπους. Η μεταξύ τους επικοινωνία γίνεται συνήθως μετ’ εμποδίων καθώς υπάρχει πάντα πρόβλημα στην πρόσληψη των λεγομένων του ενός από τον άλλο. Η γλώσσα, αντί να διευκολύνει την ανθρώπινη επαφή, μοιάζει να προκαλεί ασυνεννοησία και ολοκληρωτική έκλειψη του νοήματος . Οι διάλογοι και τα όσα διαμείβονται στο βιβλίο αποτελούν σπαρταριστά παραδείγματα αποτυχίας του λόγου. Στο τέλος καθένας κλείνεται στον εαυτό του ή τρελαίνεται για να προστατευθεί από τη διάχυση του γενικευμένου παραλογισμού, που χαρακτηρίζει τα πάσης φύσεως ανθρώπινα συστήματα.
«Ένα από τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα του 20 ού αιώνα» σύμφωνα με το Time magazine, «μια συναρπαστική συνάντηση με την Αμερική» κατά τους New York Times. «Ένα εκρηκτικό μείγμα ποπ κουλτούρας και επιδεικτικής λογιοσύνης»,όπως τονίζει ο μεταφραστής Δημήτρης Δημηρούλης, «που προσφέρει μια διαφορετική σύλληψη του κόσμου, σ’ένα αφηγηματικό ιδίωμα που ανατρέπει τις συμβατικές παραστάσεις για την ιστορία, την κοινωνία, τον άνθρωπο και κυρίως τη λογοτεχνία».
info:Τόμας Πίντσον: Η συλλογή των 49 στο Σφυρί, μτφρ- εις: Δημήτρης Δημηρούλης, σελ. 281, εκδ. Gutenberg, 2017
Σημ: H φωτό είναι από το blog Pynchonikon https://pynchonikon.wordpress.com
