Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.
Από τα αναρίθμητα αφιερώματα τα οποία κατέκλυσαν το μάλλον πληκτικό περσινό έτος Καβάφη, ξεχωρίζω το πιο πρόσφατο: τον «Καβάφη του Τσίρκα», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύγχρονα Θέματα με επιμέλεια των Γιάννη Παπαθεοδώρου και Μίλτου Πεχλιβάνου. Το αφιερωματικό τεύχος των Σύγχρονων Θεμάτων κυκλοφόρησε στα τέλη της περασμένης χρονιάς, δίνοντας την ευκαιρία στον επετειακό Καβάφη να κάνει κάποια βήματα και μέσα στο 2014. Και να αίφνης που οι φιλολογικές επέτειοι δεν είναι υποχρεωτικό να διακατέχονται από στενόκαρδο και διεκπεραιωτικό πνεύμα. Τα καβαφικά ημερολόγια του Τσίρκα, όπως κι ένα μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας του με τον Μ. Μ. Παπαϊωάννου, ρίχνουν αποκαλυπτικό φως στο εργαστήριο του κριτικού, στο εσωτερικό του οποίου θα προετοιμαστεί όχι μόνο μια άλλη, εντελώς πρωτότυπη για την εποχή της προσέγγιση της καλλιτεχνικής προσωπικότητας και της πολιτικής συνείδησης του Αλεξανδρινού, αλλά και μια μυθιστορηματική τριλογία που θα προκαλέσει πολλαπλά ρήγματα στο μέτωπο των αντιλήψεων της Αριστεράς περί λογοτεχνίας.
Προχωρώντας από τον Καβάφη και την εποχή του (1958) στις Ακυβέρνητες πολιτείες (1960-1965) και από κει στον Πολιτικό Καβάφη (1971), ο Τσίρκας θα εναντιωθεί, τόσο με τον κριτικό όσο και με τον μυθιστορηματικό του λόγο, στην ιδέα του προσωποπαγούς και παρακμιακού Καβάφη, ιδέα την οποία η Αριστερά δεν θα διστάσει να μοιραστεί με τον Τίμο Μαλάνο, για να βάλει στη θέση της την εικόνα ενός αστού ο οποίος έχει στερηθεί την αστική του τάξη, αλλά και ενός διασπορικού πολίτη ο οποίος θέλει να αντισταθεί στον ξένο κυρίαρχο του τόπου διαμονής του.
Κανένας, βεβαίως, δεν πιστεύει στις ημέρες μας σ’ έναν αντιαποικιακό Καβάφη και η κριτική του Τσίρκα (αποτυπωμένη, κατά το αναμενόμενο, λιγότερο σχηματικά στη μυθιστοριογραφία του) έχει από αυτή την άποψη οπωσδήποτε κλείσει τον κύκλο της. Ο Τσίρκας, εντούτοις, θα προλάβει, όπως θα τονίσουν πολλοί συνεργάτες του αφιερώματος, να προαναγγείλει την προβληματική των μετααποικιακών σπουδών ή των σπουδών φύλου, που δέσποσαν τις τελευταίες δεκαετίες στη θεωρία και την κριτική της λογοτεχνίας σε διεθνές επίπεδο. Και κάτι τέτοιο σίγουρα κινητοποιεί τον ιστορικό μας αναστοχασμό, όπως παρατηρούν ο Παπαθεοδώρου και ο Πεχλιβάνος, χωρίς να μας δεσμεύει κατά το παραμικρό ως προς την παραγωγή νέων κριτικών προσεγγίσεων.
Συνεργάτες του φακέλου «Ο Καβάφης του Τσίρκα» είναι οι Βουβούλα Σκούρα, Χρύσα Προκοπάκη, Δημήτρης Αγγελής, Χρήστος Χατζηϊωσήφ, Αλέξανδρος Καζαμίας, Μαρία Ιατρού, Ούλριχ Μένιγκ και Μαρία Τοπάλη. Στο μεταξύ μαθαίνω ότι το τεύχος των Σύγχρονων Θεμάτων τείνει να εξαντληθεί (να τι σημαίνει ένας επί της ουσίας επετειακός εορτασμός) ενώ παράλληλα ετοιμάζεται η έκδοση των κειμένων σε ξεχωριστό τόμο.
