Της Έλενας Χατζηγιωργάκη.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο εξελιγμένο βιολογικό όργανο στη φύση. Προικισμένος καταρχήν με την ικανότητα της αυτοσυνειδησίας, έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να επικρατήσει των άλλων ειδών. Δεν πρέπει όμως να συγχέεται με το νου, δηλαδή τις πνευματικές ιδιότητες του ανθρώπου που τον βοηθούν να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα και να επεξεργάζεται τα δεδομένα της. Ο Deepak Chopra (γιατρός και διάσημος συγγραφέας) και ο Rudolph E. Tanzi (καθηγητής Νευρολογίας, Πανεπιστήμιο Harvard, διευθυντής Γονιδιακού Προγράμματος για το Αλτσχάιμερ) στο βιβλίο με τίτλο “Super Brain – Απελευθερώνοντας την εκρηκτική δύναμη του νου), έπειτά από πολυετείς μελέτες, εξερευνούν και καταγράφουν τις εκπληκτικές δυνατότητες του ανθρωπίνου νου.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιλαμβάνει περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα (νευρώνες), που σχηματίζουν από ένα τρισεκατομμύριο έως και ένα τετράκις εκατομμύριο συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, τις λεγόμενες συνάψεις. Τα νευρικά κύτταρα όπως και οι συνάψεις διαρκώς ανανεώνονται, συνεπώς ο εγκέφαλος αποτελεί ένα ευέλικτο, διαρκώς ευεπίφορο στην αλλαγή και δυνητικά «εύπλαστο» δυναμικό σύστημα. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου, πέρα από τους βιολογικούς παράγοντες, αυτό που καθιστά εύπλαστο τον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι οι εκπληκτικές δυνατότητες του νου. Αυτές οι δυνατοτήτες μας καθιστούν μοναδικούς και «ευθύνονται» για τις εμφανείς διαφορόποιησεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Ευθύνονται όμως ουσιαστικά και για τη συναισθηματική κατάσταση των ανθρώπων καθώς και για κάποιες διαταραχές που επηρεάζουν σημαντικά τις ζωές μας.
Έτσι λοιπόν οι συγγραφείς οραματίζονται ένα ιδεατό –πλυν όμως εφικτό- πρότυπο εγκεφάλου, το οποίο διαχωρίζουν από τον «Βασικό Εγκέφαλο» και το ονομάζουν «Υπερεγκέφαλο». Στα κεφάλαια του βιβλίου ο Βασικός Εγκέφαλος και ο Υπερεγκέφαλος αντιπαραβάλλονται μέσα από τις απλές καθημερινές (συμβατικές και ιδανικές) εκφάνσεις τους.
Όσο περισσότερα μαθαίνουν οι νευροεπιστήμονες, τόσο πιο πολύ φαίνεται ότι ο εγκέφαλος έχει κρυμμένες δυνάμεις γεγονός το οποίο καταρρίπτει γνωστές θεωρίες για τη λειτουργία του. Έχει αποδειχτεί ότι πέντε συγκεκριμένοι μύθοι περιορίζουν και εμποδίζουν την αλλαγή. Όλοι θεωρούνταν δεδομένοι, ακόμα και πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια.
- Ο τραυματισμένος εγκέφαλος δεν αυτοθεραπεύεται. Τα νέα δεδομένα καταδεικνύουν πώς ο εγκέφαλος έχει τρομερές δυνατότητες αυτοθεραπείας, που ούτε καν τις υποψιαζόμασταν στο παρελθόν.
- Ο σκληρός πυρήνας του εγκεφάλου δεν αλλάζει. Στην πραγματικότητα το όριο ανάμεσα στον σκληρό πυρήνα και στην περιφέρεια μετατοπίζεται συνέχεια, και η ικανότητά μας να ανακαλωδιώνουμε τον εγκέφαλό μας παραμένει ανέπαφη από τη γέννηση μέχρι το τέλος της ζωής.
- Η γήρανση του εγκεφάλου είναι αναπόφευκτη και αμετάκλητη. Καθημερινά παρουσιάζονται νέες τεχνικές που διατηρούν τον εγκέφαλο νέο και εξασφαλίζουν την οξύνοια.
- Ο εγκέφαλος χάνει εκατομμύρια κύτταρα καθημερινά και τα χαμένα κύτταρα δεν αντικαθίστανται. Στην πραγματικότητα ο εγκέφαλος περιέχει βλαστοκύτταρα που μπορούν να εξελιχθούν σε νέα εγκεφαλικά κύτταρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
- Οι πρωτόγονες αντιδράσεις (φόβος, θυμός, ζήλεια, επιθετικότητα) κυριαρχούν στον ανώτερο εγκέφαλο. Στην πραγματικότητα ο εγκέφαλος εξελίσσεται συνέχεια, και έχουμε αποκτήσει την δυνατότητα να ελέγχουμε τον κατώτερο εγκέφαλο με την επιλογή και την ελεύθερη βούληση.
Ποιες ενδείξεις έχουμε όμως για το ότι ο νους υπερέχει του εγκεφάλου; Η πιο μελετημένη τεχνική για τη θεραπεία του συστήματος νους-σώμα είναι η επίδραση του εικονικού φαρμάκου placebo (στα λατινικά «να ευχαριστήσω»). Φαινομενικά ο γιατρός δίνει στον ασθενή ένα ισχυρό φάρμακο με τη βεβαιότητα ότι θα ανακουφίσει τα συμπτώματά του. Με τη σειρά του ο ασθενής, πεπεισμένος για την αποτελεσματικότητα του χορηγηθέντος φαρμάκου, πράγματι ανακουφίζεται. Στην πραγματικότητα όμως ο γιατρός έχει χορηγήσει ένα αθώο γλυκό χάπι το οποίο δεν έχει καμία ευεγερτική επίδραση στα παθολογικά συμπτώματα του ασθενούς. Η ανακούφιση λοιπόν του ασθενούς δεν προέκυψε από τις θεραπευτικές ιδιότητες του φαρμάκου, αλλά από τη δύναμη του νου που «έδωσε εντολή» στο σώμα να γίνει καλά. Το γεγονός λοιπόν ότι σε κάποιους ασθενείς τα παθολογικά συμπτώματα υποχωρούν όταν τους χορηγηθεί ένα γλυκό χάπι υποδηλώνει εμφατικά ότι η πρόθεση κάνει τη διαφορά στη θεραπεία.
Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι ο νους μπορεί να ελέγξει τις λειτουργίες του εγκεφάλου. Ο νους –σύμφωνα με τους συγγραφείς- μπορεί να βρίσκεται σε τρεις μόνο καταστάσεις: ασύνειδος, συνειδητός και αυτοσυνείδητος. Ο ασύνειδος νους προσλαμβάνει παθητικά τη διαρκή ροή εισερχόμενων δεδομένων με ελάχιστες αντιδράσεις και καθόλου ενεργητική δράση. Ο συνειδητός νους καταγράφει την ροή των εισερχομένων δεδομένων, επιλέγει, διαχωρίζει, σκέφτεται και αποφασίζει, διαλέγοντας τί θα αποδεχτεί και τι θα απορρίψει. Ο αυτοσυνείδητος νους (ο οποίος καθορίζει το ιδεατό πρότυπο του υπερεγκεφάλου) επαναφέρει μια δεδομένη, τετελεσμένη κατάσταση αναζητώντας μια αιτιακή σχέση ανάμεσα στην ίδια την κατάσταση και τις εμφανείς συνέπειές της.
Είναι καλό να είναι κανείς συνειδητός, αλλά ακόμα καλύτερο να είναι αυτοσυνείδητος. Επί παραδείγματι, σε μια δεδομένη κατάσταση θυμού ο συνειδητός νους επαρκεί ώστε να ελέγξει κανείς το θυμό του. Το να ξέρει όμως κανείς από πού προέρχεται ο θυμός προσθέτει την ιδεατή συνιστώσα της αυτοσυνειδησίας. Ο νους χωρίζεται σε ένστικτο, συναίσθημα και διάνοια και όπως υποστήριζε ο Freud, ο πολιτισμός βασίζεται στην υπερπήδηση των πρωτόγονων ορμών (ενστίκτων) προκειμένου να επικρατήσουν οι ανώτερες αξίες (διάνοια). Ο Franklin D. Roosevelt είχε πει ότι «το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος». Η ρήση αυτή υπονοεί ότι πρέπει να φοβόμαστε το ίδιο το συναίσθημα και όχι (απαραίτητα) τα πραγματικά αίτια μιας κατάστασης που προκαλούν φόβο. Ο Einstein ανέπτυξε τρεις δυνάμεις (απελευθέρωση, ευκαμψία, χαλαρότητα) και απέφυγε τρία εμπόδια (συνήθειες, εξαρτημένη συμπεριφορά, κολλήματα). Συνεπώς ο αυτοσυνείδητος νους πέρα από το ότι δυνητικά μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ξεπεράσει συνήθεις προβληματικές καταστάσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η απώλεια μνήμης και η παχυσαρκία, μπορεί να «ξεκλειδώσει» ανώτερες νοητικές διεργασίες οι οποίες απαλάσσουν τον άνθρωπο από φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια και τον οδηγούν στην ευδαιμονία και την ευτυχία.
Στόχος λοιπόν των συγγραφέων είναι μέσα από πρακτικές συμβουλές, που μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινότητα ενός ανθρώπου, να καθοδηγήσουν τον αναγνώστη στο μονοπάτι της αυτοσυνειδησίας, του φωτισμένου εγκεφάλου: ένα μονοπάτι που οδηγεί στην πνευματική ελευθερία και στη μακαριότητα.
Για χρόνια επικρατούσε η θεωρία ότι «η διάνοια επιβάλλεται στην ύλη». Οι νέες έρευνες και ανακαλύψεις περί νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου αποδεικνύουν ότι οι ίδίες οι σκέψεις δημιουργούν νευρωνικές επεκτάσεις. Εν κατακλείδι προκύπτει ένα εκπληκτικό συμπέρασμα: ο νους όχι μόνο επιβάλλεται στην ύλη, αλλά δημιουργεί ύλη.
ΙΝFO:
Deepak Chopra και Rudolph E. Tanzi:“Super Brain – Απελευθερώνοντας την εκρηκτική δύναμη του νου),μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος, εκδόσεις Πατάκη.
