Του Φίλιππου Φιλίππου.
Κάθε χρόνο, στην περίοδο των Χριστουγέννων, εκδίδονται επίκαιρα εορταστικά βιβλία με διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ή παρόμοιες ανθολογίες ξένων συγγραφέων. Πρωτοτυπώντας, οι εκδόσεις Νάρκισσος κυκλοφόρησαν πέρυσι μια διαφορετική ανθολογία με διηγήματα ελλήνων συγγραφέων τεθνεώτων αλλά και ζώντων με τίτλο Χριστούγεννα και χιονιάς. Την επιλογή των κειμένων έκανε ο Φίλιππος Πυκνής. Εκτός από τους κλασικούς πλέον Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη, στον τόμο περιλαμβάνονται διηγήματα των Λασκαράτου, Τραυλαντώνη, Καρκαβίτσα, Βάρναλη, Τσίρκα, Ιορδανίδου και άλλων που δεν ζουν ανάμεσά μας, αλλά και των νεότερων Παναγιώτη Τέτση, Κώστα Γεωργουσόπουλου, Περικλής Σφυρίδη, Βασίλη Γκουρογιάννη, Χρήστου Μπουλώτη, Θωμά Κοροβίνη, Κικής Δημουλά, Σωτηρίας Σταυρακοπούλου και Αντώνη Σουρουνη. Πρόκειται για ιστορίες χριστουγεννιάτικες και πρωτοχρονιάτικες που έχουν δημοσιευτεί από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα έως τις μέρες μας και τιτλοφορήθηκαν έτσι από τη φράση του Φώτη Κόντογλου «Χριστούγεννα και χιονιάς πάνε μαζί» που υπάρχει στο διήγημα «Χριστούγεννα στη σπηλιά».
Όπως υπογραμμίζει στην εισαγωγή του ο Χρήστος Μπουλώτης, παρόμοια κείμενα μας έρχονται από άλλες εποχές, «όταν το θρησκευτικό αίσθημα διαπότιζε εντονότερα τις ψυχές κι ο εθιμικός βίος ήταν ακόμη παλλόμενα μεστός, πριν τον αλλοιώσουν η αλματώδης τεχνολογία, η παγκοσμιοποίηση και ο άκρατος καταναλωτισμός, αμβλύνοντας τα όρια ανάμεσα στο καθημερινό και το γιορτινό».
Δεν είναι όλοι οι συγγραφείς του τόμου θρησκευόμενοι, όπως ο Παπαδιαμάντης που ήταν σταθερά προσηλωμένος στην ορθόδοξη παράδοση. Αλλά κι αυτός δεν δογματίζει, δεν προπαγανδίζει τη θρησκευτικότητά του, απλώς αφηγείται πραγματικά γεγονότα που υποβάλλουν ένα κλίμα αγιότητας, πολύ συνηθισμένο στον καιρό του. Συνήθως, οι παλιοί συγγραφείς αφηγούνται ιστορίες σε νησιά (ο Παπαδιαμάντης στη Σκιάθο), και σε χωριά, τονίζοντας ενίοτε τη νοσταλγία των ηρώων τους για τον γενέθλιο τόπο τους, σε μια εποχή που οι άντρες ξενιτεύονταν ή μπαρκάριζαν στα καράβια για να επιβιώσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους.
Στο εορταστικό «σύμπαν Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς», γράφει ο Μπουλώτης, ζυμώνονται χριστόψωμα και βασιλόπιτες, στρώνονται ευωχικά τραπέζιο, τα εδέσματα είναι πλούσια, το κρασί άφθονο, οι συνδαιτυμόνες στα τραπέζια ενώνονται μέσω της γιορτής, όπως στις παλιές τελετές μύησης. Ο ίδιος σημειώνει πως παρά τις μεγάλες αλλαγές που έχουν γίνει στη ζωή των Ελλήνων, αρκετές από τις παραδόσεις τηρούνται ακόμα και σήμερα, και στην πρωτεύουσα και στην επαρχία. Μπορεί να είναι ξεχασμένοι οι καλικάντζαροι, μπορεί οι καμπάνες να μη σημαίνουν με το ανθρώπινο χέρι και στις πόλεις να έχουν σιγήσει, μπορεί τα μηνύματα της φάτνης να έχουν πνιγεί στη θάλασσα των διαφημίσεων αλλά επιβιώνουν τα τρίγωνα των παιδιών που λένε τα κάλαντα, ενώ οι κοινωνικές ευαισθησίες για τους πάσχοντας και τους ενδεείς αυτές τις μέρες εκδηλώνονται παντοιοτρόπως.
Αναφορικά με τα διηγήματα των σύγχρονων συγγραφέων, τώρα. Ο Παναγιώτης Τέτσης θυμάται την παιδική του ηλικία στην Ύδρα και νοσταλγώντας της λυπάται που δεν είπε ποτέ τα κάλαντα, επειδή όταν του δόθηκε η ευκαιρία, δεν μπόρεσε να το κάνει γιατί είχε πυρετό 38,8 βαθμών. Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος θυμάται τα χρόνια της Κατοχής, τη μεγάλη πείνα, σε μια πόλη της Στερεάς Ελλάδας, και τα Χριστούγεννα που πέρασε μαζί με ένα άλογο, τον Ντορή, που δεν έπρεπε να μείνει στο δρόμο γιατί θα ψοφούσε. Ο Περικλή Σφυρίδης μιλάει για κάποια Χριστούγεννα στο Πήλιο, εποχή που το ΠΑΣΟΚ κατευθυνόταν ολοταχώς για την εξουσία, εποχή που άρχιζε η ανέγερση σπιτιών και καταστημάτων για να υποδεχθούν τους τουρίστες. Ο Βασίλης Γκουρογιάννης θυμάται τους Ολυμπιακούς του 2004 και διηγείται το πώς κατάφερε να βγει από τον λαβύρινθο του υπόγειου του μετρό στην Ομόνοια, παρέα με μια άγνωστη κυρία. Ο Χρίστος Μπουλώτης ανατρέχει επίσης στην παιδική του ηλικία και αναφέρεται σε μια Πρωτοχρονιά στη Λήμνο, παρέα μ’ ένα χάρτινο Αϊ Βασίλη. Ο Θωμάς Κοροβίνης επιστρέφει στην Πρωτοχρονιά του 1988, όταν ζούσε στην Κωνσταντινούπολη, τότε που βρέθηκε με μια πολυεθνική παρέα σ’ ένα κουτούκι, κάτω από τη γέφυρα του Γαλατά. Η Κική Δημουλά διηγείται μια νύχτα με παιδικά κάλαντα σε μια αδιευκρίνιστη εποχή. Η Σωτηρία Σταυρακοπούλου βάζει την ηρωίδα της να θυμάται μια παραμονή Πρωτοχρονιάς στη Θεσσαλονίκη, νύχτα που ήταν μόνη μαζί με άλλους μοναχικούς ανθρώπους σ’ ένα μαγαζί της πόλης. Τέλος, ο Αντώνης Σουρούνης βάζει τον δικό του ήρωα στην Φρανκφούρτη, σ’ ένα καζίνο, χωρίς τη γυναίκα του, αλλά με μια άλλη γυναίκα. Στον επίλογο, υπάρχουν κείμενα για τη σημερινή εποχή της κρίσης. Ο Γιώργος Λακόπουλος σημειώνει πως «τα Χριστούγεννα δεν είναι γιορτή γα όλους», ενώ η παράθεση διαφόρων μενού των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς του 2012, όπως τα διαφήμιζαν τότε πολυτελή εστιατόρια και ξενοδοχεία της Αθήνας, γίνεται για τις απαραίτητες συγκρίσεις με την ανέχεια που έχει θρονιαστεί για τα καλά στα ελληνικά σπίτια.
INFO: Χριστούγεννα και χιονιάς
Ανθολογία
Εισαγωγή Χρήστος Μπουλώτης,
Εκδόσεις Νάρκισσος, 2013, σελ. 568, τιμή 20,80 ευρώ
