του Φίλιππου Φιλίππου
Ένα σπάνιο έργο ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, ή οδοιπορικού ή αφηγήματος εξερεύνησης, εκδόθηκε πρόσφατα από την Άγρα. Πρόκειται για το Ταξίδι στην Εσπερία, δηλαδή την τριλογία Αποδημίες που έγραψε ο Κερκυραίος Νίκανδρος Νούκιος και εκδόθηκε στην Αγγλία. Ένα μέρος του εκδόθηκε στην Κέρκυρα τον 19ο αιώνα από τον Ανδρέα Μουστοξύδη, ωστόσο μέχρι σήμερα ήταν σχεδόν άγνωστο, μολονότι το 1965 ο Ζ.-Α. ντε Φουκό παρουσίασε μιαν έκδοση την οποία θεωρούσε κριτική. Παρόλο που ο Γιώργος Σεφέρης το 1952 στις Δοκιμές του έγραψε για τον Νούκιο και το σύγγραμμά του, ελάχιστοι Έλληνες γνώριζαν την ύπαρξή του, καθώς κανένας μεταφραστής ή εκδότης δεν ενδιαφέρθηκε γι’ αυτό.
Ο Νίκανδρος έφυγε από το γενέθλιο νησί του λίγο μετά την καταστροφή του από τους Τούρκους κι έφθασε στη Βενετία, όπου ασχολήθηκε επαγγελματικά με την αντιγραφή κειμένων αρχαίων συγγραφέων. Για αδιευκρίνιστους λόγους εγκατέλειψε την πόλη των Δόγηδων και ακολούθησε έναν από τους ισχυρούς άντρες της εποχής, τον πρεσβευτή Γεράρδου φον Βέλτγουικ, απεσταλμένο του αυτοκράτορα Καρόλου του Ε΄ στην αυλή του σουλτάνου Σουλεϊμάν.
Επισκέφτηκε τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Φλάνδρα, τη, Γαλλία, την Αγγλία, όπου ήταν βασιλιάς ο Ερρίκος ο Η΄. Ύστερα από το τέλος του πολέμου ανάμεσα στον Κάρολο τον Ε΄ και τον Φραγκίσκο τον Α΄, τον βασιλιά της Γαλλίας, ο Νίκανδρος επέστρεψε στην Ιταλία, όπου άρχισε να γράφει για τις περιπλανήσεις του. Ωστόσο, δεν κατάφερε να εκδώσει το έργο του, μόνο κάποιες αποσπασματικές περιγραφές δημοσιεύτηκαν. Ελάχιστοι Έλληνες της διασποράς –απασχολημένοι με τα δικά τους προβλήματα– ενδιαφέρθηκαν να διαβάσουν τα κείμενά του και να τα κατανοήσουν, ενώ οι Δυτικοί, τους οποίους αφορούσαν τα αγνόησαν. Έτσι, αυτό το σημαντικό έργο έπεσε στη λήθη.
Τρεις αιώνες αργότερα, ο Άγγλος Γκ. Α. Κράμερ εξέδωσε το δεύτερο βιβλίο, το οποίο αναφέρεται στην Αγγλία. Σήμερα, έρχεται ο Πάολο Οντόρικο να το παρουσιάσει, σημειώνοντας στα Προλεγόμενά του ότι στόχος του δεν είναι απλώς η συνάντησή μας με έναν συγγραφέα άδικα λησμονημένο, αλλά για να ανακαλύψουμε μια «ατομική και συλλογική μαρτυρία». Επίσης, τονίζει πως μεταξύ βιώματος και λογοτεχνίας, το βιβλίο αυτό μας οδηγεί στο να εννοήσουμε με διαφορετικό τρόπο τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας, την εποχή που «η Ευρώπη ανοιγόταν σε καινούργιους ορίζοντες».
Ο ίδιος, στην Εισαγωγή του μας γνωστοποιεί ότι το πραγματικό όνομα του συγγραφέα ήταν Ανδρόνικος Νούκιος ή Nuccio – o πατέρας του λεγόταν Γεώργιος. Γεννήθηκε την πρώτη δεκαετία του 16ου αιώνα , όταν η Κέρκυρα βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας. Το νησί λεηλατήθηκε από τους Τούρκους το 1537, οπότε εκείνος με την οικογένειά του, μαζί με άλλες εύπορες οικογένειες, κατέφυγαν στη Βενετία. Τα πρώτα ίχνη του Ανδρόνικου τα βρίσκουμε εκεί το 1540, όταν εργαζόταν ως αντιγραφέας χειρογράφων στην υπηρεσία ενός Ισπανού ευγενούς, μαζί με άλλους Έλληνες που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη των Δόγηδων.
Τα πρώτα χρόνια του Ανδρόνικου στη Βενετία δεν ήταν εύκολα μολονότι διέθετε καλή εκπαίδευση και χρήματα. Εκτός από την εργασία του ήταν υπεύθυνος των ελληνικών εκδόσεων ενός εκδοτικού οίκου και γραμματέας της ελληνικής αδελφότητας της Βενετίας. Το 1545 γνωρίζει τον ανθρωπιστή Γεράρδο, όπως είπαμε, τον οποίο ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε΄ είχε αποστείλει ως πρέσβη στην αυλή του σουλτάνου Σουλεϊμάν. Γίνεται γραμματέας του ή διερμηνέας. Πηγαίνουν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά δεν μένουν πολύ. Επιστρέφουν στη Βενετία και μετά επισκέπτονται τη Γερμανία, όπου συναντούν τον Κάρολο τον Ε΄. Τότε ο Ανδρόνικος γίνεται Νίκανδρος και αρχίζει να καταγράφει τα ταξίδια του, θέλοντας να μιμηθεί τους συγγραφείς της αρχαιότητας.
Μολονότι όσα σημειώνει είναι σχεδόν όλα γνωστά από άλλες πηγές, η αξία του χρονικού του βρίσκεται στην προσωπική του μαρτυρία, την λογοτεχνική ευρηματικότητα και την ειλικρινή έκφραση των συναισθημάτων του. Ήταν ένας άνθρωπος της Αναγέννησης, αλλά και Έλληνας και λόγιος και πρόσφυγας.
Το Ταξίδι στην Εσπερία αναφέρεται στην πορεία που διήνυσε ο Νίκανδρος μέσω της Ιταλίας στην χριστιανική Ευρώπη. Ο συγγραφέας περιγράφει προσεκτικά τις πόλεις που επισκέφτηκε, δίνοντας αρχικά γεωγραφικές πληροφορίες. Μιλάει για τους ποταμούς, τα βουνά, τις παλίρροιες, τις θερμάστρες στα ξύλινα σπίτια, την μπίρα, τις δοξασίες για τα πνεύματα –τις περιγελάει– αλλά και τους άντρες που φιλούν τις γυναίκες στο στόμα.
Όμως, το ταξίδι του γίνεται και ταξίδι πνευματικό. Χάρη στην ανθρωπιστική του παιδεία, τα έργα του Καίσαρα, του Στράβωνα, του Πλούταρχου, επιχειρεί να αναγνώσει την πραγματικότητα. Βλέπει τις θρησκευτικές διαφορές και τις έριδες, τον φανατισμό των ιερωμένων, καταγράφει και κατανοεί. Γράφει υπέρ του Κάρολου του Ε΄, ο οποίος είναι ο μοναδικός χριστιανός ηγεμόνας που πολέμησε μαζί με τη Βενετία εναντίον των Τούρκων. Κάποια στιγμή, εγκαταλείπει τον αυτοκράτορα και ενώνεται με τους Έλληνες μισθοφόρους στην υπηρεσία του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Η΄, ο οποίος τους χρησιμοποιεί εναντίον των Γάλλων του βασιλιά Φραγκίσκου Α’.
Πρέπει να σημειώσουμε πως στο παρόν βιβλίο με τις εξαιρετικές Εισαγωγές υπάρχει το πρωτότυπο κείμενο του Νίκανδρου και η μετάφρασή του μαζί με πλείστες χρήσιμες σημειώσεις. Επομένως, οφείλουμε ευχαριστίες στον βυζαντινολόγο Πάολο Οντορίκο, πρώην διευθυντή σπουδών στην Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού, και τον Ζοέλ Σναππ, ερευνητή του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών της Φλωρεντίας, για τις πληροφορίες που μας παρέχουν σχετικά με τον συγγραφέα και την εποχή του.
Νίκανδρος Νούκιος, Ο Κερκυραίος, Ταξίδι στην Εσπερία,Μετάφραση-Εισαγωγή-Επιμέλεια Paolo Odorico,Εισαγωγή Β΄-Σημειώσεις-Joel Schnapp,Επιλεγόμενα Υves Hersant, Μετάφραση Σμαράγδα Τσοχανταρίδου,ΑΓΡΑ
