Νεκρολογία για την Άλκη Ζέη   (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Λογοτεχνικό Έτος Άλκη Ζέη 2023, σημαίνει γνωριμία με τη συγγραφέα, την πρέσβειρα της ελληνικής λογοτεχνίας, εκθέσεις, εκδόσεις, εκδηλώσεις, αναγνώσεις. Το εγχείρημα ανέλαβε να διεκπεραιώσει ο αρμόδιος φορέας, το ΥΠΠΟΑ, ορίζοντας επιμελήτρια της έκθεσης, η οποία παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη, την Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Γραμμάτων.

Σάββατο πρωί και στην αίθουσα της έκθεσης «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» άπνοια. Και εκκωφαντική ησυχία! Πρωτοφανές, ούτε παιδί για δείγμα να δώσει τον τόνο στον χώρο που φιλοξενεί την έκθεση για την κατεξοχήν συγγραφέα των παιδιών!

Η μεγάλη αίθουσα του μουσείου σχηματίζει ένα παραλληλόγραμμο και ένα δεύτερο στο εσωτερικό του.

Είσοδος από δεξιά. Ακολουθώ τον δεξιό τοίχο ντυμένο με ασπρόμαυρες φωτογραφίες και κείμενα από τη ζωή της. Τη βλέπω με σπουδαίους ανθρώπους- Ρίτσος, Πλωρίτης, Μελίνα, Κουν, Πατρίκιος, Ζωρζ Σαρρή-, τη βλέπω στην εξορία, στο Παρίσι, στη Μόσχα, στην Τασκένδη. Στο βάθος, σε μια γωνία, η τήβεννος που τιμητικά φόρεσε στέκεται κι αυτή ως τεκμήριο. Στο τέλος της φωτογραφικής βιογραφίας μια (αρ. 1) τεράστια φωτογραφία της Άλκης με μαθητές, το μοναδικό αποδεικτικό για τη σχέση της με τα παιδιά, το αναγνωστικό της κοινό.

Συνεχίζω τον περίπατο στις ελληνικές εκδόσεις της, χρονονολογικά βαλμένες. Πάνω από το καθεμιά ένα τεράστιο σεντόνι με κάποιο απόσπασμα. Στο πάτωμα μια επιδαπέδια γιρλάντα από ντεκουπαρισμένες εικονογραφήσεις των έργων της σε προχωράει παρακάτω επειδή πρέπει.

Στο εσωτερικό παραλληλόγραμμο, στη μια πλευρά 5-6 σύγχρονες έγχρωμες φωτογραφίες από θεατρικές παραστάσεις έργων της, μία από την παράσταση του ντε Φιλίππο στη Νάπολη (1952) ντυμένη αρχαία Ελληνίδα και κάνα δυο άλλες. Στρίβοντας αριστερά, ένα σεκρετέρ με διάφορα μικροπράγματα, κορνίζες με οικογενειακές φωτογραφίες, κ.ά. Στρίβω προς την αίθουσα προβολής του ντοκυμαντέρ και το παραλληλόγραμμο ολοκληρώνεται μ’ έναν τοίχο καλυμμένο με μεγεθυμένα τα εξώφυλλα των μεταφρασμένων βιβλίων της- εντυπωσιακή η ποικιλία τους! Μπροστά του δυο τραπέζια με άλλα βιβλία, ένα τμήμα χειρογράφου και δημοσιεύσεις της στη Νεανική Φωνή, παράσημα, διπλώματα, κλπ. και ένα μικρό κόκκινο αμφιθέατρο.

Από πρώτη άποψη η έκθεση εντυπωσιάζει. Η ζωή της Άλκης Ζέη ήταν πραγματικό μυθιστόρημα!

Σκέψεις και αμφιβολίες θα δημιουργηθούν όταν ξεπεράσεις την πρώτη εντύπωση.

Αφού λοιπόν έκανα τη βόλτα, αντιλήφθηκα το σκεπτικό που αναγράφεται στον ιστότοπο του μουσείου παρουσιάζοντας την Άλκη Ζέη σε μια έκθεση όπου…απεικονίζονται οι δεκαετίες της ζωής και του έργου της τιμώμενης συγγραφέως, αναδεικνύεται η σχέση της με τον δημόσιο βίο της χώρας και της εποχής και αποκαλύπτονται οι σχέσεις συνάφειας ανάμεσα στο έργο της και στη σύγχρονη Ιστορία. Αναμφίβολα, έτσι κινήθηκε στη ζωή της η Άλκη Ζέη. Ας τη γνωρίσουν όσοι ενήλικοι δεν την ξέρουν.

Αλλά και πάλι πρέσβειρα ποιας ελληνικής λογοτεχνίας ήταν, όπως διαβάσαμε; Απάντηση: Πρωτίστως της παιδικής λογοτεχνίας!

Η παιδική λογοτεχνία που υπηρέτησε με τόσο πάθος είναι παρούσα στα εξώφυλλα των βιβλίων, απούσα όμως επί της ουσίας αφού δεν υπάρχει τίποτα που να διεγείρει τους νεαρούς επισκέπτες, εκτός από τις εικόνες με QR Code στις κολόνες για να ακούσουν κάτι από τα μυθιστορήματα.

Τι θα καταλάβουν, ειδικά οι νεαροί, αναγνώστες για τη συγγραφέα τους; Θα διαβάσουν άραγε τα ατέλειωτα κατεβατά οι μαθητές που τη γνώρισαν; Και εκείνοι που δεν τη γνώρισαν πώς θα την πλησιάσουν και θα τους δημιουργηθεί ενδιαφέρον να τη διαβάσουν; Ε, δεν θα τους δημιουργηθεί! Θα βαρεθούν όπως μάλλον και οι συνοδοί τους!

****

Οι παιδαγωγοί κουράστηκαν να λένε ότι τα παιδιά καλλιεργούν τα ενδιαφέροντά τους και μαθαίνουν παίζοντας!

Ιδού ελάχιστα παραδείγματα δημιουργικής έκθεσης:

• Μπερντές και κούκλες κουκλοθέατρου- Μπάρμπα Μυτούσης- αν μη τι άλλο από κει ξεκίνησε τη συγγραφή η Ζέη.
• «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» ήταν περίπατος σε χώρες και ιστορικές περιόδους. Είδαμε μια υπερμεγέθη πινακίδα εν είδη χάρτη με τις πόλεις όπου έζησε ή απ’ όπου πέρασε. Πάντως χάρτης δεν είναι. Είναι μια μεγάλη ενιαία περιοχή της Ευρώπης χωρίς σύνορα. Αντ’ αυτού, ένας διαδραστικός χάρτης με

τις μετακινήσεις θα είχε οπωσδήποτε  μεγαλύτερο ενδιαφέρον ώστε οι επισκέπτες να κάνουν μια εικονική περιήγηση για το πότε πήγε  η Άλκη Ζέη πού.

• Λείπουν φωτογραφίες από τα γεγονότα που συνδέονται με τα έργα της.
• Εξίσου απαραίτητος ένας χάρτης  με τις χώρες όπου κυκλοφορούν τα βιβλία της για να καταλάβουμε το εύρος της διάδοσης του έργου της.
• Ένα σαφές ιστορικό διάγραμμα γεγονότων, ελληνικών και διεθνών, παράλληλων με τη ζωή της. Αμφιβάλω και αποκλείω να σχηματίσουν οι επισκέπτες, παιδιά και ενήλικοι, καθαρή ιδέα περπατώντας δίπλα στις τεράστιες φωτογραφίες με τους φίλους της και να καταλάβουν τι αναφέρεται σε τι, πότε έγινε τι και ποιες ήταν οι δραστηριότητες της Άλκης Ζέη κάθε περίοδο.
• «Η γωνιά των μυθιστορημάτων» με αντικείμενα που αναφέρονται στα έργα: παπούτσια ADIDAS («Τα παπούτσια του Αννίβα»), μια Μωβ ομπρέλα, ρούχα και αξεσουάρ από τις εποχές των βιβλίων, μια σχολική ποδιά, βελόνες πλεξίματος για κάλτσες όπως έπλεκαν για τους στρατιώτες το’40, τα βιβλία που διάβαζε ( «Άλλα παιδιά, άλλοι καιροί»)…
• Παιχνίδια: οι ήρωες και οι τίτλοι κρυμμένοι σε σταυρόλεξα, κρυπτόλεξα και αινίγματα, puzzle, κ.ά.
• Μικρό σημειωματάριο περιήγησης με «στάσεις» ώστε οι μικροί να εκφραστούν παρατηρώντας ώστε να τους μείνει κάτι χειροπιαστό από την επίσκεψη.
• Βιβλία για να ξεφυλλίσουν οι επισκέπτες, η καλή ιδέα που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα αναχωρήσεων του αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος όταν η Αθήνα ήταν Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου.
• Ήχος: η έκθεση είναι μουγκή. Όποιος δεν παρακολουθήσει το ντοκυμαντέρ που προβάλλεται δεν θα ακούσει τη χροιά της φωνής της.

Με λίγα λόγια:

• ΑΝ κάποιοι από την ομάδα είχαν διαβάσει σε βάθος τα βιβλία της Ζέη θα έβρισκαν χίλια δυο για να κινητοποιήσουν το κοινό!
• ΑΝ ξεκολλούσαν από την ακαδημαϊκή τυπολατρία που σκοτώνει την έμπνευση, τη φαντασία και την τόλμη, θα έφτιαχναν μια ζωντανή έκθεση η οποία θα προσέλκυε ενδεχομένως τα παιδιά που επισκέφτηκαν εκείνη για τα «Μπισκότα Παπαδοπούλου» ώστε να γνωρίσουν τη δική τους Άλκη, χωρίς να πάρουν τα φρεσκοψημένα μπισκότα που τους προσφέρονταν σ’ εκείνη την προηγούμενη!
• ΑΝ η επιμελήτρια, στην οποία έπεσε το βάρος και η ευθύνη για τη σύλληψη του συνολικού έργου και που καθοδήγησε την ομάδα της διοργάνωσης, είχε μελετήσει παλαιότερες θαυμάσιες εκθέσεις του Μουσείου Μπενάκη θα καταλάβαινε γιατί στα μουσεία και τις σύγχρονες εκθέσεις σκηνοθετούνται τα εκθέματα. Πρόσφατο παράδειγμα η έκθεση για τη Μικρασία όπου είχαν στηθεί ολόκληρα δωμάτια για να βάλουν στο κλίμα της εποχής και των ανθρώπων τους επισκέπτες. Ίσως τότε δεν θα τοποθετούσε μόνο κι έρημο στον μακρύ τοίχο το ομολογουμένως παλιό σεκρετέρ που ανήκε στη συγγραφέα! Αντ’ αυτού η αναπαράσταση ενός χώρου του σπιτιού της με τη βιβλιοθήκη και τα προσωπικά της αντικείμενα θα μας έδειχναν κάτι από την προσωπικότητά της Ζέη…
• ΑΝ ήταν γνώστρια του πώς στήνεται μια έκθεση -που δεν είναι η δουλειά της!- θα τολμούσε να συνεργαστεί με μουσειοπαιδαγωγό και να παίξει με το παιδικό κομμάτι της συγγραφέως…

Εν κατακλείδι, χωρίς να ανακαλύπτω την Αμερική, πιστεύω ότι και σε αυτή την έκθεση, όπως σε πολλές άλλες, καθετί «παιδικό» θεωρείται ότι κατεβάζει τη σοβαρότητα της παρουσίασης. Σ’ αντίθεση με τη σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική άποψη προσέγγισης του κοινού κάθε ηλικίας (και στο Μπενάκη ακολουθείται αυτή η πρακτική!) πολλά από τα εκθέματα τοποθετούνται σε ένα τρισδιάστατο περιβάλλον, ώστε στο μέτρο του δυνατού να τα οικειοποιηθούν οι επισκέπτες και να ξυπνήσει το ενδιαφέρον τους.

Εννοείται επίσης ότι παντού και πάντοτε προβλέπεται χώρος για εργαστήρια δημιουργικών δραστηριοτήτων.

Για να γίνει μια έκθεση ανάλογη με τη θέση της Άλκης Ζέη στην -παιδική- λογοτεχνία απαιτείται ΧΡΟΝΟΣ! χρήματα, χορηγοί και συνεργασίες! Εκτός από τους οικείους της, θα μπορούσε να υπάρξει συνεργασία με την Εταιρεία Συγγραφέων της οποίας ήταν ιδρυτικό μέλος, με τον εκδότη και την επιμελήτριά της, με μουσειοπαιδαγωγό όπως ανέφερα παραπάνω. Αν υπήρχαν εργαστήρια με εμψυχωτές- ας πούμε με φοιτητές παιδαγωγικών σχολών που θα έκαναν την πρακτική τους. Χώρια που για περισσότερη οικονομία και αυτενέργεια, γραπτές οδηγίες ή βιντεάκια σε τάμπλετ θα καθοδηγούσαν τους ενδιαφερόμενους…

Τελικά, Ο περίπατος της Άλκης ήταν τοσοδούλης!

ΥΓ. Ο αφιερωματικός τόμος δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει ενώ η έκθεση κατεβαίνει σε μια εβδομάδα!

INFO

Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης, Οργάνωση Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στο πλαίσιο του «Λογοτεχνικού Έτους 2023 Άλκη Ζέη», σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη.

Διάρκεια 15/3 – 30/4 2023.