της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Τα νεανικά μυθιστορήματα της λογοτεχνίας του φανταστικού έχουν κατακλύσει τα ράφια των βιβλιοπωλείων και μάλλον τις καρδιές των εκδοτών και των αναγνωστών. Αρκετά απ’ αυτά τα μυθιστορήματα είναι και δεν είναι αυτοτελή, καθώς ακολουθούν τη λογική των ‘σειρών’ για μικρά παιδιά, με τρεις, τέσσερις ακόμα και πέντε τόμους, ενώ σε κάθε τόμο προστίθενται νέα επεισόδια που προχωρούν την υπόθεση. Απευθύνονται στο νεανικό κοινό και συχνά είναι πάνω από 500 σελίδες το καθένα!
Κανένας δεν αμφισβήτησε ποτέ τον Λουκιανό και το Αληθινό ταξίδι, τα έργα του Βέρν, του Πόε, της Σέλλεϋ, του Τόλκιν και του Κ. Σ. Λιούις για τις μικρότερες ηλικίες. Και ας μην ξεχνάμε τη φανταστική νουβέλα για παιδιά Ένας χαμένος κόσμος (1943) του Μ. Καραγάτση που επανέκδωσε η Εστία το 2012. Τα κλασικά μυθιστορήματα αυτής της θεματολογίας κάνουν συνεχώς επανεκδόσεις, διασκευάζονται στοχεύοντας σε μικρότερες ηλικίες. Και εξακολουθούν να χαίρουν εκτίμησης από τους μελετητές της λογοτεχνίας.
Ο Χάρι Πότερ, με τη μαγεία και το υπερφυσικό να γίνονται τα κύρια συστατικά της υπόθεσης, και το ρεκόρ πωλήσεων, αναβίωσαν τις κριτικές και τα σχόλια του κατά πόσον τέτοια μυθιστορήματα αφήνουν κάτι στους αναγνώστες και δεν τους παρασύρουν σε εύκολες αναγνώσεις. Όσοι υποστήριζαν τέτοιες απόψεις ξεχνούσαν μία από τις δυνάμεις της λογοτεχνίας: την ψυχαγωγία, την τέρψη να διαβάζεις όμορφες περιπετειώδεις ιστορίες ή δεν διέκριναν τις αλληγορίες μέσω των οποίων οι συγγραφείς έκφραζαν απόψεις για το δικό μας κόσμο. Ενώ λοιπόν αποδέχονταν τους κλασικούς του φανταστικού, δίσταζαν μέχρι πολύ πρόσφατα μπροστά στα δεκάδες βιβλία που κυκλοφορούν εδώ και αρκετά χρόνια με θέμα τους παράλληλους κόσμους ή και την ανάμιξη του πραγματικού με το υπερφυσικό και το φανταστικό.
Η έκδοση μυθιστορημάτων του φανταστικού ξεκίνησε στην Ελλάδα με μεταφράσεις αγγλοσαξονικών κυρίως έργων. Σήμερα λίγοι Έλληνες συγγραφείς δοκιμάζονται σ’ αυτή θεματολογία. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι εκδίδουν τα βιβλία τους πολλά ‘νέα ταλέντα’, πρωτοεμφανιζόμενοι και νεαροί σε ηλικία (20+) συγγραφείς. Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι οι πρωτοεμφανιζόμενοι ρίχνονται στο στίβο άφοβα – θυμίζουμε το πολύ επιτυχημένο Έραγκον (εκδ. Πατάκη) του Αμερικανού Κρίστοφερ Παολίνι (1983), ο οποίος άρχισε να το γράφει όταν ήταν 15 ετών, ενώ κάποιοι ήδη φτασμένοι δεν δημιουργούν κλεισμένοι στις αγκυλώσεις μιας προηγούμενης φήμης η οποία τους σπρώχνει να γράφουν στο είδος το οποίο ξέρουν.
Η γκάμα των μυθιστορημάτων του φανταστικού, όπως ακούσαμε στην εκδήλωση του Αναγνώστη (3 Απριλίου 2015, Μέγαρο Μουσικής), περιλαμβάνει πολλά υποείδη. Στο χώρο του νεανικού/παιδικού βιβλίου η σύλληψη των Ελλήνων συγγραφέων περιορίζεται σε ηρωικές ιστορίες, αφού τα περισσότερα έργα τους ακολουθούν αυτά τα ξένα πρότυπα. Έτσι δεν έχουμε μυθιστορήματα με νεκροζώντανους, βρικόλακες και άλλα θέματα που αγγίζουν το παραφυσικό.
Πρόκειται για νέα τάση; Έχουν επηρεαστεί οι νέοι συγγραφείς από τα video games; Γράφουν ηρωικά παραμύθια για τους νέους του καιρού μας; Θα λέγαμε πως ναι. Μοιάζουν μεταξύ τους; Και πάλι θα λέγαμε πως ναι.Προφανώς, όλα αυτά τα μυθιστορήματα δεν έχουν την ίδια ποιότητα, ούτε και το ενδιαφέρον. Τα περισσότερα δημιουργούν ένα μυθοπλαστικό κόσμο, μία άλλη πραγματικότητα αντανάκλαση της δικής μας, με ήρωες που δρουν σ’ ένα πλαίσιο πολύ κοντινό προς την ανθρώπινη ψυχολογία. Οι χαρακτήρες χτίζονται πάνω στα αντίθετα ζεύγη καλό/κακό, δικαιοσύνη/αδικία, εντιμότητα/ανεντιμότητα, φιλία/προδοσία. Παράλληλα, η παρουσία γυναικείων μορφών και γενικότερα νεαρών ατόμων κατέχει πρωτεύουσα θέση.
Τοποθετούνται σε μία εποχή εκτός ανθρώπινης Ιστορίας, ακολουθώντας ένα δικό τους ‘τοπικό’ ημερολόγιο ή ακόμα και ιδιαίτερη διάλεκτο. Ωστόσο η Ιστορία των πολιτισμών είναι παρούσα σε κάθε γραμμή αφού τα τροφοδοτεί με πραγματολογικά στοιχεία και βοηθά στην ονοματοδοσία των πρόσωπων. Τα μοτίβα αυτών των ηρωικών επών με τους αιματηρούς πόλεμους, τον αγώνα για τη διαδοχή στο θρόνο, τις δολοπλοκίες, τις προδοσίες, τα ταξίδια, όλα, έχουν άρωμα μεσαίωνα, ή χρόνων σκοτεινών κατά τη λαϊκή αντίληψη, εποχή φόβου και αντιξοοτήτων που οφείλουν να υπερνικήσουν οι ήρωες. Διαθέτουν σοφούς και βασιλιάδες, στρατούς εξοπλισμένους με σπαθιά, δόρατα και πολιορκητικές μηχανές, κάστρα και μπουντρούμια, δεσποσύνες, μητριές και πανούργους μάγους, αερόπλοια και απλές βάρκες, δέντρα που ζωντανεύουν, ομιλούντα ζώα…Η φύση παρουσιάζεται ως επί το πλείστον αφάνταστα εχθρική προς τους ανθρώπους. Το φυσικό περιβάλλον, τα φαράγγια, τα απόκρημνα βουνά, οι άγριες θάλασσες, τα σπήλαια, η οργιώδης βλάστηση, συμμετέχουν εξίσου ενεργά με τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές, όπως επίσης και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι πλημμύρες, οι κατακλυσμοί, το δριμύ ψύχος, ο παγετός που πολλαπλασιάζουν τις δυσκολίες και βάζουν εμπόδια στην επίτευξη των στόχων των ηρώων.
Σε όλα τα μυθιστορήματα δευτεραγωνιστές είναι τα εξωπραγματικά όντα, άγρια ή φιλικά όμως πάντα υπάκουα προς τον αφέντη τους, οι θεότητες και φυσικά η μαγεία η οποία κατέχει τη θέση της ‘τεχνολογίας’ σε καθέναν από αυτούς τους κόσμους. Συμπληρώνουμε ακόμα τις πάμπολλες αναφορές σε παραδόσεις και μύθους, τις ανατροπές και τις αναπροσαρμογές τους. Συχνά, το κλειδί που ανοίγει την είσοδο στο φανταστικό κόσμο είναι τα όνειρα με το γοητευτικό δυσεξήγητο και το παράδοξο, τα βιβλία με τον πλούτο των ιδεών ή και τίποτα από τα δύο.
Οι όποιες διαφοροποιήσεις αφορούν:
- Την τέχνη της/του συγγραφέα να οργανώσει ένα πλήρες σύστημα, μία φανταστική κοινωνία με αξίες, κοινωνικές τάξεις, ιερατείο, δοξασίες, θρησκεία, επαγγέλματα, πολεοδομία, έθιμα και συνήθειες, τέχνη και τεχνολογία, καθετί που χαρακτηρίζει τον ανθρώπινο πολιτισμό που γνωρίζουμε, αλλά που στα μυθιστορήματα του φανταστικού έχει μεταφερθεί σε άλλη διάσταση.
- Την επινοητικότητα στη μαγεία που κατασκευάζει κάθε συγγραφέας, είτε πρόκειται για ανθρώπινα όντα που την ασκούν, είτε υλικά που την περιέχουν, είτε εξωπραγματικά πλάσματα.
- Τη στιβαρότητα της πλοκής και τη σύνθεση, κατά πόσο δηλαδή δεν υποφέρουν από επαναλήψεις οι οποίες εντάσσονται οργανικά στην πλοκή και δεν καταντούν δειγματολόγιο των δυνατοτήτων του γράφοντος.
- Τελευταίο και σημαντικότερο το κατά πόσο διαθέτουν χαρακτήρες με όγκο και δεν μένουν στην επιφανειακή περιγραφή/σκιαγράφησή τους σαν να είναι επίπεδες φιγούρες αποτυπωμένες σε σελιλόιντ.
Τα παρακάτω μυθιστορήματα, παρά τις όποιες συνάφειες μεταξύ τους, είναι χάρη στην αφηγηματική δεινότητα των δημιουργών τους εξαιρετικά και ιδιαίτερα!
Γιώργος Παναγιωτάκης, Αλάστρα, Πατάκης, 2015: Με τη δύναμη ενός πανάρχαιου βιβλίου και μιας παράξενης γιαγιάς, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι αλλάζουν τους γνωστούς στερεοτυπικούς έμφυλους ρόλους τους, παίρνουν τη θέση δυο παιδιών που ζουν στον κόσμο της περιπέτειάς τους και μεταφέρονται από τα μεσοαστικά προάστια και το σήμερα σ’ έναν κόσμο καθρέφτη του δικού μας. Ευρηματικό στη λύση της υπόθεσης, με τη συνάντηση των δύο κόσμων, χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία να παρεμβαίνει υπέρ των ηρώων ενόσω βρίσκονται στον τόπο της φαντασίας.
Μαριανίνα Ζώτου, Το πέρασμα στη Ναβίντια, Ιστορίες του Έθενγκαρ, Βιβλίο 1ο, Καστανιώτης, 2015: Ένας πριγκιπικός γάμος, με σκοπό τη σύναψη συμμαχίας μεταξύ δύο βασιλείων, γίνεται αφορμή για να αποκαλυφθούν οι δολοπλοκίες για το σφετερισμό της εξουσίας. Το ίδιο το πέρασμα από τη μια χώρα στην άλλη, από την Ουθέρια στη Ναβίντια, είναι ένας άθλος από μόνος του για τους ήρωες και αποδεικνύει τη γόνιμη φαντασία της συγγραφέως.
Γιώργος Τυρίκος –Εργάς, Η καινούρια διαθήκη του Σμου, Πατάκης 2011: Το πιο χιουμοριστικό από τα μυθιστορήματα που διαβάσαμε και ταυτόχρονα αυτό που κάνει έξυπνη και υπόγεια κριτική στα κακώς κείμενα του δικού μας κόσμου, όπως για παράδειγμα στους θρησκευτικούς λειτουργούς και τη διαπλοκή τους με την εξουσία!
Κατερίνα Γυφτάκη-Μπεκ, Αργκάνταελ, Παπαδόπουλος, 2013: Μια νεαρή ηρωίδα με σκοτεινό παρελθόν, ανοίγει την πύλη που οδηγεί σε άγνωστους κόσμους. Ένας νεαρός που τη λατρεύει θα κάνει ένα επικίνδυνο ταξίδι στην Άλλη Γη για να ξεδιαλύνει τα μυστήρια. Μαζί θα τα καταφέρουν! Καλογραμμένο, περιπετειώδες παραμύθι αγάπης με φόντο τους θρύλους της Ιρλανδίας.
Αγνή Σιούλα, Έρχονται με την ομίχλη, Πατάκης, 2013: Το Τραγούδι του νεκρού αδελφού έδωσε το έναυσμα στη συγγραφέα για να ξεδιπλώσει με μαεστρία το μοναδικό ελληνικό νεανικό μυθιστόρημα με παραφυσικές προεκτάσεις. Ένα όνειρο που είναι αληθινό, ο νεκρός αδελφός που εισβάλει στην πραγματική ζωή, προειδοποιήσεις για εκείνους που έρχονται με την ομίχλη και θέλουν να τραβήξουν τη δεκαεξάχρονη έφηβη σε έναν εφιαλτικό κόσμο.