της Τασούλας Τσιλιμένη.
Faire bien l’homme et dûment (να φτιάξεις καλά τον άνθρωπο και όπως πρέπει) σημειώνει ο Michel Montaigne, για να σκέφτεται και να ζει καλύτερα. Και ζω καλύτερα σημαίνει να μαθαίνω να θέτω προβληματισμό και να στοχάζομαι. Και πώς εκπαιδεύεται να στοχάζεται ο άνθρωπος και δη ένα παιδί; Για να βρουν το μονοπάτι του νοήματος και για να εισαχθούν στη… φιλοσοφία πρέπει να τους προσφέρονται ερεθίσματα και αφορμές. Γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να αισθανθούν, να προβληματιστούν, να επιχειρηματολογήσουν και να μάθουν να στοχάζονται για την ουσία την οποία έχει ανάγκη ο άνθρωπος. Η οικοδόμηση της προσωπικότητας του παιδιού απαιτεί την μύηση και εκπαίδευση στην αναστοχαστικότητα. Μα είναι ικανά τα μικρά παιδιά να σκέφτονται και να στοχάζονται; Ο φιλόσοφος και παιδαγωγός Matthew Lipman απαντά πειστικά με θετικό τρόπο στο ερώτημα αυτό. Τα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία σίγουρα αποτελούν ένα ιδανικό υποστηρικτικό μέσο για να αναπτυχθεί η φιλοσοφική σκέψη των παιδιών.
Δυο βιβλία που θέτουν ζητήματα αναστοχασμού παρουσιάζονται στη συνέχεια.
«Θα περάσεις τη γραμμή αν το θέλεις πάρα πολύ». Σε αυτή την πρόταση εστιάζει η συγγραφέας και επιχειρεί με την αφήγησή της να επαναπροσδιορίσει το θέμα της φιλίας και της αγάπης και κυρίως της προσπάθειας για την υπέρβαση κάθε εμποδίου, προκειμένου να συναντηθούν τα όνειρα δυο παιδιών, της Ερασμίας και του ‘Εραλντ. Η Ερασμία πάει κόντρα στο ρεύμα του ποταμού και φτάνει εκεί που δεν έχει πια ποτάμι αλλά μια λίμνη. Στην απέναντι όχθη ο Έραλντ, καβάλα σε ένα κριάρι, την προσκαλεί να παίξουν. Τα δυο παιδιά ανεβασμένα στην πλάτη του ταξιδεύουν στην ελευθερία, στη χαρά του παιχνιδιού, στην ευτυχία. Αυτό επαναλαμβάνεται καθημερινά και είναι ο παράδεισός τους. «Όμως επειδή τίποτα δεν κρατάει για πάντα», πόσο μάλλον η ευτυχία και η ανεμελιά, και επειδή η ζωή έχει και τα «πάνω» και τα «κάτω», έρχονται δύσκολοι καιροί και μια μέρα ένας χρυσοκάνθαρος κρατώντας ένα κοντάρι τραβάει μια γραμμή στο χώμα και απαγορεύει την Ερασμία να περάσει και να πάει προς τα πάνω. Κείμενο γεμάτο νοήματα για σύνορα και όρια εσωτερικά και εξωτερικά που θέτουν τρίτοι ή ο ίδιος ο εαυτός και βασανίζουν τον άνθρωπο. «Πως γίνεται μια γραμμή να χωρίζει το ποτάμι απ’ την πηγή;» αναρωτιέται ο Έραλντ. Ποτάμια και πηγές, το ένα αλληλένδετα συνδεδεμένα με το άλλο, και κάποιοι δημιουργούν «φράγματα», θέτουν εμπόδια. Εκεί που ορθώνονται «απαγορεύεται», αυτός που θέλει δεν παραιτείται. Έτσι τα δυο παιδιά ανακαλύπτουν την γλώσσα της σιωπής και ο ένας απέναντι στον άλλο μιλούν με μάτια και νοήματα, ώσπου να βρουν τρόπο να λύσουν το πρόβλημα. Η Αναστασοπούλου χρησιμοποιώντας στοιχεία του παραμυθιού όπως η μεταμόρφωση, θα δώσει τη λύση. Παιχνίδια κυριολεξίας και μεταφοράς, εσωτερική και εξωτερική μεταμόρφωση. Το νερό ως στοιχείο βασικό της φύσης καταλύει τα εμπόδια. Ο Έραλντ εύχεται να γίνει κριάρι και η Ερασμία ακούει τη φωνή από ένα σφεντάμι και εύχεται να γίνει πέστροφα και πάει κόντρα στα νερά για να συναντήσει την αγάπη. Κόντρα, σύνορα, όρια, αγάπη, φιλία, εμπόδια, αγώνας, επιμονή, λέξεις και έννοιες που δίνουν νόημα στη ζωή διαπραγματεύεται το βιβλίο αυτό. Η συγγραφέας με θητεία πολύχρονη και πολύπλευρη στο χώρο της προσχολικής εκπαίδευσης, κατέχει τις γνώσεις της παιδικής ψυχής και τις ανάγκες της εκπαίδευσης και με ωραίο αφηγηματικό λόγο, που κουβαλά κάτι από τα παραμύθια, ταξιδεύει τον αναγνώστη και τον κάνει να σταθεί κριτικά σε αξίες ζωής και να θέτει στόχους. Η εικονογράφηση της Μιμηλάκη επιτείνει το ονειρικό ύφος του κειμένου και με τα διάφανα χρώματα αναδεικνύει το παιχνίδι του φανταστικού με το πραγματικό. Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά από 5 χρονών και πάνω.
Μια χελώνα, ένας σκίουρος, ένας λαγός, ένας σκαντζόχοιρος, ένα αηδόνι και ο ήλιος είναι οι πρωταγωνιστές αυτής της ιστορίας που διαπραγματεύεται το θέμα της αυτοεκτίμησης και της χαράς της ζωής. Στην ολοφώτεινη και χαρούμενη καλημέρα του ήλιου, κάθε ένας από αυτούς απαντά γκρινιάζοντας για κάποιο ελάττωμα που θεωρούν ότι έχουν και που τους είναι εμπόδιο να είναι χαρούμενοι και να απολαύσουν τη μέρα τους. Η χελώνα θέλει να απαλλαγεί από το καβούκι που την βαραίνει στην προπόνηση για τον αγώνα δρόμου της επόμενης μέρας, ο σκίουρος είναι αγανακτισμένος με την ατίθαση ουρά του και επιθυμεί μια ουρά αλεπούς, αφού εξ αιτίας της φοβάται ότι θα χάσει στο διαγωνισμό ομορφιάς, ο λαγός είναι δυστυχισμένος και ζηλεύει τον κήπο του γείτονά του που έχει περισσότερα καρότα από τον δικό του, το αηδόνι τραγουδά λυπημένα γιατί ντρέπεται για τα φτερά του και επιθυμεί να είχε τα φτερά του παγωνιού, όταν βγαίνει στη σκηνή να τραγουδήσει και ο σκαντζόχοιρος είναι αγανακτισμένος με τόσα αγκάθια του. «Στο δάσος μας δε βλέπουμε χαρά!» λέει λυπημένος στον ήλιο. «Αν δεν βλέπετε τη χαρά… ψάξτε γύρω σας και θα τη βρείτε!» τους λέει ο ήλιος. Αλλά κανείς δεν δίνει σημασία στα λόγια του. Τότε η φύση φέρνει την καταιγίδα, με λυσσασμένο αέρα που γύρευε να ξεριζώσει δέντρα και να σπάσει κλαριά. Τα ζώα σαστισμένα έψαχναν για καταφύγιο. Κι όταν κόπασε η καταιγίδα καθένα μετρούσε τις πληγές του. Η χελώνα είχε πληγωμένο πόδι ο λαγός έχασε όλα τα καρότα αφού πλημμύρισε το χωράφι του, το αηδόνι τουρτούριζε βραχνιασμένο, η ουρά του σκίουρου είχε μπλεχτεί σε ένα φράχτη… Αποκαμωμένα τα ζώα συναντήθηκαν κάτω από την καρυδιά και αφού περιποιηθεί ο ένας τα «τραύματα» του άλλου, θα θυμηθούν τα λόγια του ήλιου και θα αναρωτηθούν «Mα πού κρύβεται η χαρά;». Ένα καρύδι που θα πέσει από ψηλά θα τους παρασύρει σε ένα απίθανο παιχνίδι φιλίας και έτσι θα ανακαλύψουν τη χαρά. Πλούσιο κείμενο σε νοήματα για τη φιλία, την αυτάρκεια, που θα δώσει την αφορμή να αναπτυχθεί διάλογος μεταξύ ενήλικα και παιδιού για την αυτοεκτίμηση και τις πληρέστερες στιγμές στη ζωή. Η Λήδα Βαρβαρούση με τον γνωστό της ευφάνταστο τρόπο θα ζωντανέψει την ιστορία με χρώματα ευεξίας και αισιοδοξίας.
(*)Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Ελένη Αναστασοπούλου
Το μυστικό της Ερασμίας και του Έραλντ
Εικονογράφηση: Θέντα Μιμηλάκη
Εκδόσεις: Διάπλους, Θεσσαλονίκη 2014
Μαριλένα Καββαδά
Το κρυφτό της χαράς
Εικονογράφηση: Λήδα Βαρβαρούση
Εκδόσεις: Διάπλους, Θεσσαλονίκη 2014
