Μυστήρια και φάουλ στα μυαλά των συγγραφέων (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

781

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Μία από τις σταθερές της παιδαγωγικής είναι η ενεργητική μάθηση, δηλ. ο προσανατολισμός των παιδιών στην έρευνα. Ένα από τα δέλεαρ των εκπαιδευτικών πρακτικών είναι οι «ασκήσεις» που περιλαμβάνουν γρίφους και μυστήρια. Το κάνει και η λογοτεχνία με τον τρόπο της ώστε να ερεθίσει την έμφυτη περιέργεια των παιδιών.

Το μυθιστόρημα της Κατερίνας Λαγού, Ιωάννης Κ., Το χρονικό ενός μυστηρίου είναι το καλύτερο πρόσφατο παράδειγμα. Η αφήγηση πλέκεται γύρω από τις συνθήκες της δολοφονίας του Καποδίστρια: οι Μαυρομιχαλαίοι έδρασαν μόνοι τους; Συντάχτηκαν με τους πολιτικούς αντιπάλους του κυβερνήτη; Υπήρξε δάκτυλος των Μεγάλων Δυνάμεων; Ποιος όπλισε τελικά τα χέρια των συνωμοτών;

Η συγγραφέας στήνει ένα πρωτότυπο παιχνίδι λογικών υποθέσεων και συλλογισμών όπου ιστορικές πηγές, συζητήσεις με καποδιστριολόγους και νεότερες μελέτες συνδιαλέγονται με τον νεαρό πρωταγωνιστή Ιάσονα ο οποίος λατρεύει την κλασική αστυνομική λογοτεχνία.

Ο Ιάσονας αντιπροσωπεύει το ζωηρό φιλέρευνο παιδί με την αχαλίνωτη περιέργεια. Έτσι, χρησιμοποιεί όσα έχει αποκομίσει από τις μεθόδους των αγαπημένων του ντετέκτιβ και οργανώνει στα μέτρα του, με επιμονή και σύστημα, τα δεδομένα (τα οποία καμιά φορά τον ξεπερνούν αφού δεν έχει το κατάλληλο υπόβαθρο) και προχωράει βήμα βήμα προς τη λύση του μυστηρίου Δολοφονία Καποδίστρια, η οποία φυσικά δεν υπάρχει!

Η συγγραφέας δεν συνθέτει μια ιστορική φαντασία η οποία θα φαλκίδευε την ιστορική έρευνα, αλλά δείχνει τις δυσκολίες, τις παραμέτρους και τα ζητούμενα που ορίζουν τη δουλειά των ιστορικών. Ο ήρωας το αντιλαμβάνεται στο τέλος, όπως ελπίζω και οι αναγνώστες. Σημειώνω επίσης ότι για να είναι πιστευτό το μυστήριο, έπρεπε η τρομερά συναρπαστική μεγάλη Ιστορία να εγγράφεται στο σώμα του κειμένου. Η συγγραφέας κεντάει πάνω της χωρίς ουδεμία διδακτική χροιά. Το απόλαυσα!

*****

Η απόλαυση εξαφανίστηκε όταν διάβασα το Φαντάσματα στο Γάτερβιλ, της δημοσιογράφου Ειρήνης Μητροπούλου η οποία άνοιξε συγγραφικά πανιά γράφοντας αστυνομικά για παιδιά στη σειρά Νιαρ Νουάρ των εκδ. Ίκαρος (Η παράξενη διαθήκη του Ιερόθεου Νιαρ, Μυστήριο στο Γατονήσι, Υπερκατάσκοπος των δύο ηπείρων οι υπόλοιποι τίτλοι).

Η υπόθεση

Η χαρούμενη γιορτή των χιονισμένων Χριστουγέννων στον πύργο των Γάτερβιλ, στη Σκωτία, εξελίσσεται σε εφιάλτη. Φαντάσματα, το ένα μάλιστα με λευκό νυφικό, και γριφώδη στιχάκια τρομοκρατούν τη λαίδη Μαίρη Γάτερβιλ. Ποιος από τους εφτά προσκεκλημένους ευελπιστεί μ’ αυτό τον τρόπο να βάλει στο χέρι την περιουσία της; Ποιος θέλησε να κάνει κακό στον εφημέριο της οικογένειας; Τι εννοούν οι στίχοι 25-39 από το μεσαιωνικό Τραγούδι των Γάτερβιλ; Θα γίνει φονικό;

Η εξυπνάδα και η παρατηρητικότητα του Αθηναίου ντετέκτιβ Γατιάδη και η συνεργασία του με τον σοβαρό και καλοφαγά Εγγλέζο επιθεωρητή Γάτινγκτον θα αποκαλύψουν τη σκευωρία.

Οι χαρακτήρες

Λαίδη Γάτερβιλ, καλή, φιλόξενη, ευαίσθητη, αξιαγάπητη και φυσικά πλούσια- όπως επιβάλλεται στο είδος της.

Τζινέβρα Μακ Γατ, καλλονή ηθοποιός – κι αυτή σαν πολλές του επαγγέλματος.

Σκοτ Μακ Γατ, ο συμβίος της, αλκοολικός σκηνοθέτης που πίνει το ένα κοκτέιλ πάνω στ’ άλλο -κάτι συνηθισμένο στον χώρο του θεάματος. Σταμάτα (Σκοτ) να λες βλακείες και άφησε επιτέλους το μπουκάλι, ωρύεται η Τζινέβρα.

Ματθαίος Γατιάδης διάσημος Έλλην ντετέκτιβ.

Βεατρίκη Γκουρμέ, η φιλενάδα του και συμμαθήτρια της λαίδης στο σχολείο(!)

Σερ Ρίτσαρντ, μέλος της οικογένειας Γάτερβιλ και γνωστός της Βεατρίκης… Πάντα έλεγα ότι θα γινόσουν κούκλα. Τέτοια πράσινα μάτια, τέτοιες υπέροχες γκρίζες ραβδώσεις στη γούνα! Βεατρίκη, πάω στοίχημα ότι έχεις κάψει καρδιές στην Αθήνα, είπε ο σερ Ρίτσαρντ κοιτάζοντας πονηρά τον Ματθαίο…

Νιάουρσον, πιστός εφημέριος της οικογένειας.

Τζον Γάτφορντ, χρεωκοπημένος ιστορικός. Ισχυρίζεται ότι θέλει να μελετήσει τη βιβλιοθήκη του πύργου.

Τζέφρι Γάτινγκτον, αστυνομικός επιθεωρητής που καλείται να βοηθήσει την κατάσταση.

Τελευταίος, χωρίς ιδιαίτερο ρόλο στην υπόθεση, ο μπάτλερ. Είναι αυτός που μας βάζει στο κλίμα της καθημερινότητας του πύργου. Γνώρισα τον σωσία του στους Κρώλεϊ του Νταόυντον Άμπεϊ. Τον ξαναβρίσκω στο Γάτερβιλ να χτυπάει ως είθισται το γκονγκ στα γεύματα, και όταν η λαίδη τον καλεί με το ασημένιο κουδουνάκι της, να σερβίρει λαμπρές σπεσιαλιτέ, όπως πατέ ποντικού και καπνιστό σολομό και για γλυκό μια αξεπέραστη συνταγή του Οίκου των Γάτερβιλ…

Όλοι, εκτός από τους Γατιάδη, Βεατρίκη, Γάτινγκτον έχουν λόγους να είναι ύποπτοι.

Το μυθιστόρημα περιέχει τα συστατικά για να στηθεί ένα αξιοπρεπές μυστήριο τύπου Άγκαθα Κρίστι: ένα κλειστό απομονωμένο περιβάλλον, παρεκκλήσι, κρύπτη, σοφίτα, τρομοκρατημένη καμαριέρα, αυτοκτονία, οικογενειακά μυστικά. Το συγγραφικό εύρημα, δεν είναι το πιο πρωτότυπο, αλλά μια υπόθεση μυστηρίου σε επίπεδο γάτων ή άλλων ζώων (μου έρχεται στο μυαλό η αξεπέραστη Ντόροθι Σνοτ, του Πέτρου Χατζόπουλου) οπωσδήποτε στέκει. Ομολογουμένως σε επίπεδο πλοκής, η συγγραφέας το κάνει καλά.

Στη συνέχεια, όλα κρίνονται στις λεπτομέρειες!

Στα Φαντάσματα του Γάτερβιλ, το ελληνοεγγλέζικο μυστήριο εκτυλίσσεται- δεν υπάρχει πιο κλασικό- σ’ έναν στερεοτυπικό κόσμο αριστοκρατών, ο οποίος επιβιώνει δημιουργώντας φαντασιώσεις μεγαλείου και συμπόνιας μέσα σ’ ένα ιδεολογικό πλαίσιο ψευτοαριστοκρατικού μικροαστισμού (τον οποίο, σημειωτέον, απολαμβάνουν ο ταπεινός Γατιάδης και η γκουρμέ Βεατρίκη).

Κάποια στιγμή μοιραία αναρωτήθηκα αν διάβαζα παιδικό βιβλίο ή βρέθηκα ξαφνικά σε κάποια αίθουσα αναμονής ξεφυλλίζοντας το ΟΚ! Έλεος! Ας τις γράψουν οι Άγγλοι τέτοιες ιστορίες, είναι η παράδοσή τους και φυσικά μπορούν να την αναπαράγουν ή και να τη σχολιάσουν!

Τα φαντάσματα του Γάτερβιλ δεν είναι του γούστου μου! Συν το γεγονός ότι κάνουν σκόνη τα κριτικά ερωτήματα που θέτει η Ελένη Γεωργοστάθη στο άρθρο της Μυστήρια παντός καιρού και πάσης εποχής (https://www.oanagnostis.gr/mystiria-pantos-kairoy-kai-pasis-epochis-tis-elenis-georgostathi/).

Παραθέτω:

(…) Σειρές, φυσικά, περιπέτειας και μυστηρίου κυκλοφορούν πολλές και ποικίλες, με το ερώτημα που τέθηκε εξαρχής να παραμένει: Έχουν κάποιες από αυτές κάτι καινούργιο ή διαφορετικό να πουν στον αναγνώστη; Κρίνοντας από τα βιβλία που εξετάσαμε εδώ (εμφανίζονται στο άρθρο), θα λέγαμε πως μάλλον ναι, αν αναλογιστεί κανείς ότι (…) συναντάμε ιστορίες μυστηρίου και περιπέτειας στις οποίες οι διακειμενικές αναφορές η απόπειρα διαμόρφωσης πιο σφαιρικών χαρακτήρων, η κατάρριψη έμφυλων και άλλων στερεοτύπων και η, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αποτύπωση της ιστορικοκοινωνικής πραγματικότητας (…) δείχνουν μια διάθεση από την πλευρά των συγγραφέων τους για τη δημιουργία πιο πολυεπίπεδων και σύνθετων αφηγήσεων, δοσμένων μέσα από μια σύγχρονη οπτική, με τη φιλοδοξία να εγείρουν πολλαπλά το ενδιαφέρον των αναγνωστών τους.

Δεν διαπίστωσα καμιά τέτοια διάθεση… Εν κατακλείδι, η Μητροπούλου έκανε το πλέον σοβαρό ατόπημα ως συγγραφέας παιδικών βιβλίων: στο μυθιστόρημά της δεν υπάρχει τίποτα, μα εντελώς τίποτα παιδικό!

Φαντάζομαι ότι τα παιδιά, από 9+ όπως προτείνεται, δεν θα ασχοληθούν με τις απόψεις μου και θα το διαβάσουν.

Πολύ φοβάμαι όμως ότι αν συνεχίσουν με τέτοιες αναγνώσεις, μάλλον θα αποκτήσουν εντελώς λάθος ιδέα για το τι είναι λογοτεχνικό βιβλίο! Θα νομίζουν ότι η λογοτεχνία είναι αυτό που διάβασαν, το ίδιο και εκείνοι που τους το χάρισαν!

*****

Αποζημιώθηκα διαβάζοντας το Αυτή η ιστορία δεν είναι αληθινή, της Μιράντας Βατικιώτη, συγγραφέα αστυνομικών για ενηλίκους. Επαγγελματικά η συγγραφέας ασχολείται με παιδιά, τα ξέρει καλά κι έτσι με φυσικότητα πέρασε στο παιδικό με τρία βιβλία μυστηρίου (Η πιο ωραία ιστορία, Ο Βαγγέλης ζει, Αυτή η ιστορία δεν είναι αληθινή). Τίτλος της σειράς Η Συμμορία με τις Μπλε Κάλτσες (μια παρέα που δεν φορούσε μπλε κάλτσες, αλλά της άρεσε αυτό το όνομα για συμμορία) με αρχηγό τη Ρόζα, μέλη αρκετούς συμμαθητές και φίλους και στρατηγείο ένα δεντρόσπιτο στην αυλή ενός από τα παιδιά. Η συμμορία τους επινοεί μυστήρια εκεί που δεν υπάρχουν, όμως στα τρελούτσικα παιδικά μυαλά τους φαντάζουν συνταρακτικά. Τι κρύβεται στο υπόγειο του τρόμου; Ένας νεκρός στρατιώτης, πειρατές, θησαυροί, φαντάσματα και τι σχέση έχουν με το πλέξιμο; Πώς συνδυάζονται όλα τούτα με κοινωφελείς σχολικές δραστηριότητες;

Προτείνω να διαβαστεί γιατί όντως είναι παιδικό με τα όλα του! Πέρα από το χιούμορ, τις ντετεκτιβίστικες επιχειρήσεις που οργανώνει η συμμορία, πάντα στα μέτρα της, την ελαφράδα με την οποία περνούν κοινωνικά μηνύματα και τον σχετικό παιδικό σουρεαλισμό, συνάντησα παιδιά αληθινά που νοιάζονται πραγματικά για το τι συμβαίνει δίπλα τους, και ανακατεύουν τους πάντες, ώστε να βρεθούν καλές λύσεις.

INFO

Μιράντα Βατικιώτη