«Monogatari II», ένα φωτο-ποιητικό αφήγημα του Δημοσθένη Αγραφιώτη (της Ελισάβετ Αρσενίου)

0
552

 

         της Ελισάβετ Αρσενίου. 

 

Ο  τίτλος Monogatari II (που παραπέμπει στο «ηρωϊκό» αυλικό αφήγημα του ιαπωνικού μεσαίωνα της Μουρασάκι Σικίμπου Γκέντζι μονογκατάρι) έχει δοθεί από τον Δημοσθένη Αγραφιώτη στην πρόσφατη συλλογή του ποιημάτων και φωτογραφιών εμπνευσμένων από τα ταξίδια του στην Ιαπωνία.[1] Είχε προηγηθεί το Monogatari[2], επινοημένο και δημιουργημένο πάνω από δέκα χρόνια πριν. Όπως έχει δηλώσει σε μία συνέντευξή του στον ποιητή Χρήστο Τουμανίδη, (Φεβρουάριος 2004)[3] η επαφή του με την ιαπωνική κουλτούρα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του εξήντα, μέσω της μουσικής αρχικά, στη συνέχεια του κινηματογράφου και εντέλει του ταξιδιού έφερε τον καλλιτέχνη ενώπιον συμπληρωματικών και γόνιμων συναισθημάτων που συνέδεσαν το θυμικό με το μηχανικό, το επιθυμητικό με το τεχνολογικό, δημιουργώντας τα πλαίσια ενός διαλόγου εν προόδω με πολλές εκδοχές, και η πιο πρόσφατη πλευρά του είναι το Monogatari II.

 Μετά την συμμετοχή του στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Performance (Τόκιο, Κυότο, Ναγκόγια, Οσάκα, Ναγκάνο – NIPAF, 03) στην Ιαπωνία, την άνοιξη του 2003 ο Αγραφιώτης διαπιστώνει την τύχη των σημείων, τα όρια των γλωσσών, την αυθαιρεσία των συστημάτων γραφής, τη σχέση ήχου / εικόνας / νοήματος, κυρίως μεταξύ του λεγόμενου «δυτικού» και «ανατολικού» κόσμου. Με αυτά τα δεδομένα, το βασικό ερώτημα που θέτει είναι: γιατί στην Άπω Ανατολή δεν ευδοκιμεί το αλφάβητο; Ποιος είναι ο πολιτιστικός ρόλος της Ιαπωνικής γραφής; Υπάρχει μια πολιτιστική αντίσταση μέσω των ιδεογραμμάτων; Αν η Άπω Ανατολή πρόκειται να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο μέλλον, ποια θα είναι η ανέλιξη των συστημάτων γραφής;

Το σημασιακό αυτό άνοιγμα που ο Αγραφιώτης αναζητά στο ιαπωνικό σύστημα γραφής, όπου δεν ευδοκιμεί το αλφάβητο, επιτυγχάνεται με συγκεκριμένες επιλογές, αλφαβητικές, πολιτιστικές και μορφικές. Η ιαπωνική του ουτοπία προτείνει μία αλλαγή κλίμακας και χρήσης των σχημάτων και των λέξεων με έναν τρόπο αμφιλεγόμενο, πολύσημο και παιγνιώδη. Το ταξίδι και η καλλιτεχνική του δράση στην Ιαπωνία τον οδηγεί σε γόνιμα συμπεράσματα σχετικά με την συμπλοκή εξωτισμού και ετερότητας, παράδοσης και ηλεκτρονικής επανάστασης, φαντασιακού του γράμματος και γράμματος του φαντασιακού. Στην προσωπική γεωγραφία του Αγραφιώτη, η Ιαπωνία γίνεται η χώρα της ριζικά διαφορετικής πολιτισμικής ιδιοτυπίας, ο τόπος του πόθου, ο καθρέφτης του σώματος και του πνεύματος, το απόλυτο άλλο. Ήδη από τότε, το 2004, εκφράζει την επιθυμία να συνεχίσει την περιπέτεια των «αλφάβητων» σε διαφορετικά κοινωνικο-πολιτιστικά περιβάλλοντα σε διάφορα μέρη του κόσμου και ιδιαίτερα εκεί που δεν υπάρχουν «αλφάβητα», αλλά και να εκδώσει σε μια Ελληνο-Ιαπωνική έκδοση τα ποιήματα με τίτλο Monogatari και τις φωτογραφίες που επεξεργάστηκε στο τελευταίο του ταξίδι στην Ιαπωνία ως ένα Ελληνoϊαπωνικό έργο – εγχείρημα.

Το Monogatari II είναι μία καλλιτεχνική συλλογή που διατηρεί ορισμένα από τα εμβληματικά στοιχεία της διευρυμένα ποιητικής δράσης του Αγραφιώτη, δηλαδή, την αναπροσαρμογή μία παράδοσης εικονογραμματικής και αρχαϊκής (την αναφορά στην ιστορία του γράμματος και της γραφής), και την σύνδεση του ποιητικού με τον εικονικό/ εικαστικό λόγο (εδώ την φωτογραφία). Στα ποιητικά κείμενα και τις φωτογραφίες του βιβλίου το βλέμμα και η γραφή του ξένου δοκιμάζουν τα όρια μεταξύ της αυστηρότητας και οικονομίας των σημείων και της ολίσθησης των νοημάτων. Και όλα αυτά, στα πλαίσια: α) της φόρμας (και της αποδόμησης της) των χαϊκού, που περιέχει συμπύκνωση, οικονομία και εμπιστοσύνη στα συναισθήματα που φέρνει στην επιφάνεια, κλείνοντας μέσα της πολλές συνάφειες της Ιαπωνικής πολιτιστικής ζωής, και β) του χαρτιού, ως ύλης γραφής, και ως υλικού ευχετικής γλυπτικής (origami) καθώς και περιτυλίγματος – συσκευασίας.

Θα ήθελα να κάνω μερικές παρατηρήσεις σχετικά με την μορφή και την δραστικότητα του βιβλίου αυτού:

Γράμματα, γλώσσες και γραφή

 Στο Monogatari II η εικονικότητα της γραφής είναι εξίσου ενεργή και ισχυρή με την αφαίρεση ή τμηματικότητα της εικόνας. Τα ποιήματα μοιάζουν με ιδεογράμματα ή σχήματα, ενώ οι φωτογραφίες παρουσιάζουν μία μετωνυμική συμπύκνωση. Παράλληλα, στο βιβλίο επικρατεί μία διασπορική διάχυση των σημείων: ονόματα με τις σημασίες τους, παρενθετικά σχόλια και περιγραφικές σημάνσεις, συμπλέκονται σε τρεις γλώσσες, όσο φωνές, ήχοι, μορφές και έννοιες αλληλοσυμπληρώνονται.

Η ποιητική συμπύκνωση, ένα χαρακτηριστικό του Αγραφιώτη, είναι εδώ φανερή. Υπερβατοί συνδυασμοί αφαίρεσης εννοιών, ανάγνωσης και υλικότητας της εικόνας, ανοικτού βλέμματος, διπλωμένου χαρτιού, συναισθήματα, έννοιες και λόγοι αναδιαμορφώνονται από τις εκφορές και τα σύμβολα ενός ανοίκειου περιβάλλοντος.

Τα γραφικά συστήματα, τα γράμματα και οι ιδέες εναλλάσσονται, και θα μπορούσαν να είναι πραγματικά πρόσωπα/ καταστάσεις ή γράμματα/ παραστάσεις.

Φωτογραφία – ποίηση

 Με την πρώτη ματιά ο αναγνώστης αντιμετωπίζει τα ποιήματα ως σημειώματα στο πίσω μέρος φωτογραφιών ή ως μνημονικές αναφορές και σκέψεις που τιτλοφορούν φωτογραφικές εικόνες. Σε κάθε γύρισμα της σελίδας αποδίδεται η στιγμιαία φόρτιση της φωτογραφίας, που στο βιβλίο βρίσκεται πάντα στην αριστερή σελίδα, και συρρέει με την απέναντί της τρίγλωσση απόδοση του ποιητικού λόγου. Η φωτογραφία, προφανώς, δεν λειτουργεί ως τεκμηρίωση ή αποτύπωση καταστάσεων, ούτε, βεβαίως ως απαθανάτιση συγκεκριμένων εικόνων της Ιαπωνίας. Μάλλον μέσω αυτής αναζητείται η ανάλογη με την γιαπωνέζικη ποίηση εικονιστική φόρτιση στο ελάχιστό της, που καθίσταται εικονική ήδη μέσα από την γραφή, εφόσον το ποίημα όχι μόνον εικονοποιεί αλλά και εικονοποιείται.

Σε χρώμα ασπρόμαυρο, οι φωτογραφίες του Monogatari II αποδίδουν μία ατμόσφαιρα εγκλωβισμού, ή μάλλον πλαισίωσης εικονογραμμάτων από ένα ψυχρό λευκό τοπίο που παραπέμπει στη σελίδα. Τα ποιήματα παρακολουθούνται, βλέπονται και διαβάζονται, προκαλώντας ανυπομονησία για την εναλλαγή τους. Ο αναγνώστης έτσι αντιμετωπίζει σημεία σύνδεσης (αναγνωρίσεων), απόκλισης (απομονώσεων), και λοξότητας (ξενισμών). Οι εικόνες αποτυπώνονται απανωτά και διανύουν τον χωροχρόνο. Το ασπρόμαυρο τοπίο δρα, επιτελεί, όπως και οι χαρακτήρες / πρόσωπα, που εκφράζονται διαμεσολαβημένα και υπαινικτικά, δια της λιτής ή ανοίκειας φράσης, κυρίως όμως της σιωπής ή του πλαγίου λόγου. Έτσι το βιβλίο, συχνά αδιαφανές και αυτοαναφορικό, γίνεται εικαστική εμπειρία, όπου φωτογραφία και ποίηση αλληλοσυμπληρώνονται αντιστρόφως: σκηνές και εικόνες αναπαρίστανται μόνο ποιητικά και νέα δυνάμει ποιητικά κείμενα υπονοούνται μόνον από τις φωτογραφίες που συχνά περιέχουν γραφικές παραστάσεις. Έτσι αποδίδεται διττά η ηθική της μη αναπαράστασης. Ως αποτέλεσμα της απόδοσης αυτής του μη αναπαραστάσιμου, η γοητεία της ιαπωνικής επίσκεψης βρίσκεται σε ένα mise en abyme, όπου η γραφή εικονοποιείται πολλαπλά, εναλλάσσοντας διαφάνεια και αδιαφάνεια της αναφοράς:

 απολογισμός

 

η εικόνα μέσα

από την εικόνα

βρομοδουλειά του

            εικάσματος

 

 

Ύλη και χαρτί

Με το Monogatari II  ο Αγραφιώτης δημιουργεί ένα βιβλίο που θυμίζει origami, βασίζεται όμως στην στιγμή και την τυχαιότητα, καθώς κάθε σελίδα του περιλαμβάνει στο πάνω της μισό μέρος ένα τρίγλωσσο χαϊκού και στο κάτω μισό την φωτογραφία μίας (όχι προσεκτικά διπλωμένης αλλά) τσαλακωμένης κόλλας χαρτιού. Πρόκειται για ένα σύνθετο ποιητικό καλλιτέχνημα για την χρήση και αχρηστία των υλικών, με παγίδες σχηματοποίησης και γεωγραφίας, φωτός και σκιάς, μα και για την υλική πλευρά της γραφής, που της αντιστέκεται αλλά και την συμπληρώνει. Και πάντα το τσαλακωμένο χαρτί που αποκτά τυχαίες μορφές (μήπως πρόκειται για προηγούμενο σχεδίασμα που έχει απορριφθεί;) δημιουργεί την σχεδόν απτική αίσθηση του βιβλίου: το διπλωμένο χαρτί κάνει την σελίδα των τρίγλωσσων ποιημάτων τρισδιάστατη, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του όγκου, του γραφείου, της χειρογραφίας, του εργαστηρίου  και της μεταβατικότητας της ανάγνωσης. Η εμπειρία όρασης της κάθε τυπωμένης σελίδας ως καλλιτεχνήματος, επιπλέον, δημιουργεί κάποιο αίσθημα κινδύνου ότι η ανάγνωση πρόκειται να εμποδιστεί ή τουλάχιστον να αντιμετωπιστεί από κάποια παροδικότητα.

Artvel – ταξιδιωτική ποίηση

Τα μικτά καλλιτεχνήματα του βιβλίου αποτελούν σημειώματα ταξιδιωτικών εντυπώσεων και αναμνήσεων, σύντομες ημερολογιακές διατυπώσεις, φωτογραφίες που περιέχουν το αρνητικό των εικόνων ή ένα αποσπασματικό στιγμιότυπο. Το Monogatari II είναι ένα ποίημα αντιπαραθέσεων, διόδων, διαφυγών και εγκατάλειψης στο χάος, πολυφωνίας και ειρωνικής επινόησης διεξόδων. Διερευνά συγκριτικά την ιαπωνική κουλτούρα και τις παρεξηγήσεις της διαπολιτισμικότητας,  ανοίγοντας διόδους μνήμης με τις αναπαραστατικές του πλευρές, που μεσολαβούν και συμπεριλαμβάνουν φωτογραφίες προσώπων και τοπίων. Η «ταξιδιωτική» αυτή ποίηση, με τα σημειώματα και τις φωτογραφικές της επισημάνσεις, συγκεντρώνει στιγμιότυπα καλλιτεχνικής απόδοσης του ταξιδιού, δηλώνοντας τον ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό προβληματισμό για τις πολιτιστικές συγγένειες απομακρυσμένων γλωσσών και γραφών. Το καλλιτεχνικό ταξίδι λειτουργεί έτσι ως ο μοναδικός τρόπος επίσκεψης ενός άλλου πολιτισμού, σύγκρισης και αγάπης, αλλά και επισημάνσεων των διεξόδων του στον πόνο:

 

πόσοι κόσμοι

ανάμεσα στις διαφημίσεις

εσωρούχων

και στις εκρήξεις στο Ιρακ.

 

Ο πολιτιστικός συμφυρμός του πολιτιστικού φωτο-ποιήματος του Αγραφιώτη δημιουργεί έτσι ένα υφηλιακό πάζλ, όπου τα ηφαίστεια μιας χώρας συμπληρώνουν τα βουνά μίας άλλης στην ακριβώς απέναντι πλευρά του πλανήτη, κάτι που θα γινόταν αν ακουμπούσαν τα δύο πιο απόμακρα σημεία της σφαίρας, ας πούμε με ένα τσαλάκωμα της:

α! Το Φούτζι

α! Το φτωχό Βελούχι

του λείπει ένα ηφαίστειο.

Η ποίηση συμπληρώνεται από τα άλλα μέσα, ανταλλάσσοντας με αυτά σημασία. Το μυστήριο του νοήματος που δημιουργείται βρίσκεται σε μία σιωπημένη από το χιόνι εκκρεμότητα, μία αναμονή αποκάλυψης, έλευσης και φυγής, μία θλίψη του απραγματοποίητου και του ανέφικτου. Συνολικά, το βιβλίο αποτελεί μία λιγόλογη ανθρωπολογική σημειωματογραφία που νοηματοδοτείται από τα υπόλοιπα συλλεχθέντα δεδομένα και από την πολλαπλότητα της υπόνοιας.

Πολιτισμική ποίηση

Η συμπληρωματικότητα τοπίου και γραφής, γεωγραφίας και πολιτισμού, εμφανίζεται σε όλα τα μέρη του βιβλίου:

 

ανάγνωση

 

ίσαλος γραμμή

κλαδιά χωμένα στο χιόνι

 

γράμματα της συγκυρίας

 

Το ερώτημα περί του τέλους του ποιητικού λόγου αλλά και του κόσμου όπως τον ξέρουμε διαφαίνεται στις κρίσιμες πλευρές του Monogatari II. H τρίγλωσση απόδοση της ποιητικής γραφής αναπτύσσει έναν λόγο γύρω από την διασπορά του νοήματος και τις θολές γραμμές μεταξύ των πολιτισμών, γλωσσών και εννοιών, που όπως διαχωρίζονται άλλο τόσο αλληλοσυμπληρώνονται:

 

η Μάρι δεν χρησιμοποιεί

ποτέ κινέζικους χαρακτήρες

 

στη σκηνή        γη σχεδόν χυδαία

στο σπίτι          μόνιμος

                        πόνος

                        κατήφεια

 

Αντίστοιχα, ο λόγος περί τύχης ή ατυχίας αφορά ζητήματα μορφής και ποιητικής και όχι μόνον ζητήματα μοίρας και νοήματος. Μία αίσθηση κινδύνου, υποψίας, ασθένειας, δυσαρέσκειας, αποστασιοποίησης, τέλους της ευχαρίστησης των μεγάλων αφηγήσεων, επικρατεί σε συνδυασμό με στιγμές σωματικότητας. Παράλληλα, υπονομεύεται η αναγνώριση μίας πραγματικότητας που προκύπτει από κάθε πολιτιστική και οπτική βεβαιότητα.

 

ψευδαίσθηση

ο χαιρετισμός του Ίσσα

ψευδαίσθηση

και το χιόνι;

 

Καθώς το διπλωμένο χαρτί σελίδα τη σελίδα ανεβαίνει και αποτελεί το έδαφος/ επιφάνεια του ποιήματος, καλύπτεται από αυτό και δεν το καλύπτει, το ερώτημα παραμένει: τι επικρατεί και τι καταλύεται μέσα από τις παγωμένες και κινητές εικόνες; Παρακολουθώντας την ανθοφορία, σε όλες τις συμβολικές της πλευρές, ο ποιητικός λόγος παρατηρεί κοινωνικά, αναδιπλώνεται γεωγραφικά, σχολιάζει ιστορικά και  κοινωνικά σε αντιστοιχία, με τις γραφές.

 

ποιος μιλάει πολύ;

ποιητική διάθεση

οι γιαπωνέζοι αυτοκτονούν

            καθώς χάνουν τη

δουλειά τους

5,2% η ανεργία

 

Σταδιακά ο αναγνώστης παρασύρεται σε έναν κόσμο σκιών, σιωπής, συγκίνησης, εσωστρέφειας, ατμών, διακριτικών αντηχήσεων. Μέσα από την διαρκή αναζήτηση του διαφεύγοντος νοήματος, η φράση-μοτίβο επανέρχεται: «τι θέλεις τι επιτέλους;»

 

Οι αναζητήσεις ενός ταξιδιώτη ποιητή σε έναν τόπο γραφής και εικόνας που προσφέρει μία εναλλακτική λύση στις διαδοχικές κρίσεις των δυτικών γλωσσών, καθιστά το πολυμεσικό Monogatari II έργο όχι μόνον πειραματικό μορφικά, αλλά και δραστικό ως προς την δυνατότητα υπέρβασης των ολοκληρωμένων αφηγήσεων και κριτικό της αποθάρρυνσης νέων κοινωνικών και πολιτιστικών δυναμικών. Από τα πιο αυτοδύναμα ποιητικά δημιουργήματα του Αγραφιώτη, το έργο του κινείται με βάση τη δράση, τις καθαρές και αρχετυπικές – πρωταρχικές φόρμες, την περιφερειακότητα, το αρχείο, την κατοπτρικότητα, τον κατακερματισμό και το θέαμα. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, σε πλαίσια τυπογραφικά, οπτικά, τοπικά, γεωγραφικά και κοινωνικά. Άλλωστε, το έργο του, στο σύνολό του παραπέμπει στον λόγο περί συμπληρωματικότητας των τεχνών ως αναγκαίας, αφού άλλωστε στις μέρες μας όσα θέλουμε να πούμε είναι πυκνά, και πολυπρισματικά. Επιπλέον, η λιτότητα και η σύμπτυξη στην ποιητική εκφορά προσφέρουν την δυνατότητα έμφασης στην δυναμική των γλωσσών στις εξακτινώσεις και επαφές τους.

info: Δημοσθένη Αγραφιώτη «Monogatari II»: ένα φωτο-ποιητικό αφήγημα για τα όρια των γλωσσικών τόπων

   

 [1] Το Monogatari II είναι Τρίγλωσση έκδοση (Ελληνικά, Αγγλικά, Ιαπωνικά) σε ebook, Green Integer (USA), μεταφρ. Andriani PSARAKI (jp) – Vera SIDERAKI/James FAUBION (en). Εμφανίζεται σε δύο μορφές, ηλεκτρονική και τυπωμένη. Βλ. http://dagrafiotis.com/?p=6221 . Η τυπομένη μορφή εκδίδεται από τις εκδ. Bibliotheque τον Σεπτέμβριο του 2017.

[2] Δηµοσίευση 17 ποιηµάτων, Ιστοσελίδα: Greece-Japan, http://www.greece-japan.com/agrafiotis.htm και “Μonogatari Ι”, ελληνικά ποιήµατα , ιαπωνική εκδοχή τους και σχέδια της Harumi Τerao, Τaiyo – Koshisky, pocket edition, Nagoya, 5 x 7,5 εκ, 8 σελίδες. Δ.Αγραφιώτης, 2003 .

[3] Ό.π., https://www.greecejapan.com/dimosthenis-agrafiotis/

 

Προηγούμενο άρθρο«Η ανάγνωση είναι εθισμός» (της Βενετίας Αποστολίδου)
Επόμενο άρθροΑνάμεσα στο θαύμα και το τραύμα (της Πέπης Ρηγοπούλου )

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ