της Μαρίζας Ντεκάστρο
Συνωστισμός! Ντάνες τα βιβλία και οι συστηματικοί αναγνώστες είναι ενθουσιασμένοι καθώς βρίσκουν στα βιβλιοπωλεία εξαιρετικά αξιόλογα αναγνώσματα για τους ίδιους, τους φίλους, τα παιδιά τους. Φαντάζομαι πως, όπως κι εγώ, ευγνωμονούν τους εκδότες που τα μεταφράζουν στα ελληνικά. Κυκλοφορούν με κατάλογο και η επιλογή είναι σχετικά είναι εύκολη.
Τι συμβαίνει όμως με τους μη συστηματικούς; Έκανα πειράματα σε μεγάλες αλυσίδες.
- Ζήτησα ένα καλό παιδικό βιβλίο. «Τον Μικρό Πρίγκιπα να πάρετε, κυρία μου». «Μήπως να μου προτείνατε κάτι πιο καινούργιο;» «Ο ΜΠ είναι κλασικός και αξεπέραστος».
« Βλέπω πολλές διαφορετικές εκδόσεις. Ποια μου συστήνετε;»
Μπλέξιμο η ηλικία του παιδιού για το οποίο θα αγόραζα το βιβλίο. «Αν είναι
μικρό θα πάρετε αυτό. Αν είναι μεγαλύτερο, αυτό καλύτερα».
Βγάζει ο υπάλληλος 2-3 με διαφορετικά εξώφυλλα. « Σας προτείνω αυτό των εκδόσεων …………. Σοβαρός εκδότης, προσεγμένο βιβλίο». «Μα βλέπω τόσα καινούρια βιβλία…». «Εεεε, δείτε κι απ’ αυτά…».
Συμπέρασμα: ο υπάλληλος τα είχε τοποθετήσει χωρίς καν να τα ξεφυλλίσει.
- Ζήτησα ένα κλασικό, πχ το Έγκλημα και τιμωρία του Ντοστογιέφσκι. Και πάλι βγήκαν αρκετά στο τραπέζι. Θα ήθελα η σύσταση να αφορούσε τη μετάφραση, την εισαγωγή, το επίμετρο… αλλά ο νεαρός δεν ήξερε τίποτα περί αυτών. Η αγορά βασίστηκε στο εξώφυλλο που μου άρεσε καλύτερα…
Αν δεν ήμουνα συστηματική αναγνώστρια χωρίς εξοικείωση με το τι κυκλοφορεί και επισκεπτόμουνα μια μεγάλη αλυσίδα βιβλιοπωλείων, θα έψαχνα, θα χανόμουνα και θα απευθυνόμουνα σε κάποιον για βοήθεια. Αν ζητούσα βιβλίο που είχε μόλις κυκλοφορήσει θα μου έδειχνε πού βρίσκεται. Αλίμονο όμως αν ζητούσα παλιότερη έκδοση- έστω και των προηγούμενων μηνών. Η λύση βρίσκεται πάντοτε στον υπολογιστή του καταστήματος στον οποίο προστρέχει ο ανεκπαίδευτος υπάλληλος, ας τον ονομάσουμε χαριστικά βιβλιοπώλη. Δεν είχε κενό μνήμης, απλά δεν γνώριζε τα βιβλία της ευθύνης του.
Φταίνε οι υπάλληλοι των αλυσίδων; Ή μήπως επειδή δεν έχουν καμιά επιμόρφωση στο αντικείμενο της δουλειάς τους έρχονται συστηματικά σε δύσκολη θέση μπροστά στους πελάτες; Φταίνε και δεν φταίνε. Αφού κάνουν μια δουλειά ας ενδιαφερθούν να την κάνουν καλύτερα. (Για την ιστορία, χρόνια πριν, έκανα σεμινάριο για τα παιδικά βιβλία σε πωλητές μεγάλης αλυσίδας. Είχαν μείνει στην Πηνελόπη Δέλτα, άντε και στον Τριβιζά! Σωστή πρωτοβουλία η οποία δεν απέδωσε. Όταν πήγα ως πελάτισσα αντιμετώπισα τα ίδια).
Ρώτησα μερικούς εκδότες πώς πάει η αγορά. Όλοι με μια φωνή: «Χάλια, χειρότερα από πέρσι!».
Η επόμενη αυθόρμητη ερώτηση: «Γιατί εκδίδετε τόσους πολλούς τίτλους;»
Απαντήσεις: «α) Για να μη μείνουμε πίσω από τους άλλους, β) Τα είχαμε σχεδιάσει και έπρεπε κάποτε να κυκλοφορήσουν, γ) Δεσμευόμαστε από συμβόλαια, δ) Προσβλέπουμε στην αγορά των Χριστουγέννων για να πάρουμε ανάσα».
Ερ: «Κυκλοφορούν αριστουργήματα αλλά και δεκάδες αδιάφορα βιβλία χωρίς νόημα». Απ: «Τα «ελαφρά» κινούνται και μας δίνουν την ευκαιρία να εκδώσουμε βιβλία που ξέρουμε ότι θα πάνε δύσκολα. Διαφοροποιούμε το κοινό μας εκδίδοντας πιο προσιτά έργα».
Ερ: «Ο τεράστιος αριθμός των βιβλίων δεν επιτρέπει στο κάθε ένα να κάνει τον κύκλο του και να γίνει γνωστό. Αποσύρονται τα βιβλία από τις προθήκες πολύ γρήγορα χωρίς να δίνεται χρόνος στους αναγνώστες να τα ανακαλύψουν».
Απ: «Σωστά, αλλά τι να κάνουμε;»
Δική μου απάντηση και πολλών άλλων: «Να μην βγάζετε τόσο πολλά βιβλία».
Απ: «Είναι κι αυτό μια άποψη…».
Οι παραπάνω ιστορίες δεν είναι για γέλια! Μαρτυρούν κάποιες από τις δυσλειτουργίες της αγοράς του βιβλίου.
Επισημαίνω:
- Η πληθώρα των τίτλων δημιουργεί χάος στους αναγνώστες -ενήλικους και μη- τους επαγγελματίες (βιβλιοπώλες, κριτικούς, βιβλιοθηκονόμους) και τους δημιουργούς (συγγραφείς/ εικονογράφους) οι οποίοι ενδιαφέρονται να ενημερωθούν.
- Θεματολογικά οι μόδες ανθίζουν! Δεκάδες τα μυθιστορήματα (γνωρίζω τα παιδικά/νεανικά ) δυστοπίας, ιστορικού SciFi, μελλοντολογικά, κλπ. Επίσης, πολλά πλέον θαυμάσια graphic novels με μεταγραφές κλασικών έργων. Θεωρούνται προσιτά σε αναγνώστες που δεν διαβάζουν ιδιαίτερα και από πολλούς ως όχημα για την ανάπτυξη της ανάγνωσης.
- Το φαινόμενο «Ας γράψω και ένα παιδικό βιβλίο!» Είναι γνωστό ότι παλαιότεροι κλασικοί (πχ Καζαντζάκης, Πολίτης, Καραγάτσης, Σεφέρης, Πλάθ ) έγραψαν για νέους. Σήμερα αυτό τείνει να γίνει καθεστώς και προσθέτει στα υπόλοιπα που γράφονται από γονείς και δασκάλους. Celebrities, από την Μαντόνα μέχρι τον Πολ Μακάρτνεϊ, από αθλητές μέχρι δούκισσες και ηθοποιούς, ψυχολόγους, ποιητές και φυσικά από συγγραφείς ενήλικης πεζογραφίας, εκδίδουν βιβλία για παιδιά, κυρίως εικονογραφημένα, τα οποία στριμώχνονται την περίοδο των γιορτών και ανεξάρτητα από το αν είναι χριστουγεννιάτικα. Προωθούνται βασιζόμενα στη φήμη των δημιουργών τους. Το θέμα θα ανοίξει προσεχώς με τη συνεργασία κριτικών παιδικών/ νεανικών βιβλίων του Αναγνώστη και άλλων εξειδικευμένων φορέων.
- Λόγω του πλήθους τους τα βιβλία αξιολογούνται με τρομερή δυσκολία, ή δεν αξιολογούνται καθόλου, από επαγγελματίες και ενδιαφερόμενους αγοραστές (εκπαιδευτικούς, γονείς, κ.ά.) και αφήνονται στο έλεος των ραφιών.
- Ακολουθούν εξευτελιστικές μειώσεις τιμών και σε πολλές περιπτώσεις πολτοποίηση των τίτλων που δεν κινούνται.
- Εκδοτικοί οίκοι εμπλουτίζουν και ενισχύουν τους τίτλους τους με σειρές που στοχεύουν στις μικρότερες ηλικίες (βλ. παιδικές σειρές στις εκδ.Carnivora, Στερέωμα). Είναι γνωστό για πολλούς λόγους ότι το μερίδιο των παιδικών αποτελεί σταθερά περίπου το ¼ της παραγωγής και ότι οι καλές κυκλοφορίες είναι σίγουρες. Επίσης παρόλα όσα λέγονται, εκδοτικοί οίκοι επανεμφανίζονται μετά από απουσία ετών (βλ. Άμμος). Τους ευχόμαστε να πετύχουν! Καλές δουλειές ευχόμαστε και στους εκδοτικούς οίκους που ιδρύθηκαν στα χρόνια της κρίσης.
- Επισημαίνω ότι οι μικροί εκδότες δουλεύουν κυρίως με μεταφρασμένα βιβλία και οι εκδόσεις τους, όσες τουλάχιστον έχω διαβάσει, είναι εξαιρετικές. Κάτι σημαίνει και τούτο…
Στο δια ταύτα:
Με μια κουβέντα, μικροί μεγάλοι θέλουμε να διαβάζουμε βιβλία όμορφα, καλαίσθητα, καλοτυπωμένα, δύσκολα, εύκολα, χιουμοριστικά, έξυπνα, πρωτότυπα, ερεθιστικά. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητη, η αυστηρή, πολύ αυστηρή επιλογή!
Δεν θέλουμε να διαβάζουμε μία από τα ίδια. Η θεματική επανάληψη σκοτώνει, εκτός και αν ο συγγραφέας είναι genius και υπάρχουν πολλοί, ιδιαίτερα ανάμεσα στους μεταφρασμένους.
Η γλώσσα: πόσο πλούσια είναι η καθομιλουμένη; Ας το σκεφτόμαστε και αυτό. Δεν αρκούν μερικές τρέχουσες εκφράσεις για να κάνουν το βιβλίο ιδιαίτερο και να προσελκύσουν κοινό, όπως διαβάζουμε σε ελληνικά και μεταφρασμένα νεανικά μυθιστορήματα.
Για τις μεταφράσεις και τις επιμέλειες (βλ. https://www.oanagnostis.gr/otan-atychoyn-metafrastes-kai-epimelites-tis-marizas-ntekastro/)
Οι κοινότυπες ψυχολογικές συμβουλές των βιβλίων well being (πολλές κυκλοφορίες στα παιδικά και στων ενηλίκων) δεν είναι πασπαρτού για να εφαρμοστούν από τον καθένα.
