Μιλώντας στα παιδιά περί Θεού

της Μαρίζας Ντεκάστρο.

Στο άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με θρησκειολογικά ζητήματα. Θα παρουσιάσουμε δυο βιβλία- ένα θρησκευτικό κι ένα μικρό μυθιστόρημα-, δύο απόψεις για τη συγγραφή, ως παραδείγματα για το πώς συγγραφείς, ξεκινώντας από διαφορετική αφετηρία, προσεγγίζουν το θέμα του Θεού για να απαντήσουν στις παιδικές ερωτήσεις Ποιος είναι, πού είναι, τι κάνει και θα σχολιάσουμε την παιδαγωγική άποψη με την οποία είναι γραμμένα.

Όταν οι συγγραφείς γράφουν για το Θεό, γράφουν ως ενήλικοι έχοντας παγιωμένες θέσεις, οιεσδήποτε κι αν είναι αυτές. Με το έργο τους εκφράζουν προσωπικά πιστεύω, ανεξάρτητα από τους αποδέκτες (το γενικό αναγνωστικό κοινό ή συγκεκριμένες κατηγορίες αναγνωστών). Οι αναγνώστες, στην προκειμένη περίπτωση παιδιά σε πορεία ενηλικίωσης, διαβάζουν το βιβλίο μέσα σ’ ένα πλαίσιο που ορίζεται κυρίως από την οικογένεια.

Η άποψη της κατήχησης: Η Βίβλος για παιδιά, η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη των Γκοτιέ Ντοσιμόν- Ντομινίκ Φερίρ, θεολογική επιμέλεια π. Σαρλ Ντελέζ, (εκδ. Ψυχογιός) *

Πρόκειται για παιδική διασκευή της Βίβλου. Δύο ολοσέλιδα εισαγωγικά κείμενα δίνουν το στίγμα του ως θρησκευτικό βιβλίο.

Η Βίβλος είναι, όπως «…και τα ιερά βιβλία των άλλων θρησκειών, ένα ιερό βιβλίο για τους χριστιανούς… ένα βιβλίο που κάθε παιδί έχει στην καρδιά του».

Η Παλαιά Διαθήκη, το πρώτο μέρος της Βίβλου, «…αφηγείται τις ιστορίες των πιο παλιών προγόνων της μεγάλης μας οικογένειας των πιστών… μέχρι τη γέννηση του Ιησού…» (σ. 6). Τις αφηγείται σαν παραμύθι ηρωικών περιπετειών, ηθικών διλημμάτων, πράξεων και συμπεριφορών οι οποίες φανερώνουν την αγάπη του Θεού προς τους ανθρώπους και αντίστροφα.

Συνδετικός κρίκος μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, και εισαγωγή στη δεύτερη, είναι η αποκαλυπτική προφητεία του Ησαΐα για τη γέννηση ενός νέου βασιλιά, του Ιησού, του απεσταλμένου του Θεού. Σ’ αυτό το δεύτερο μέρος τονίζεται ότι όσα διαβάζουμε είναι πραγματικά γεγονότα που έγραψαν άνθρωποι, οι Ευαγγελιστές, πολύ αργότερα από την εποχή που συνέβηκαν για να μεταφέρουν «…την καρδιά του μηνύματος του Ιησού…». Και η εισαγωγή καταλήγει προτείνοντας στους αναγνώστες «… Μπορείς κι εσύ να γράψεις ένα Ευαγγέλιο! Όχι στο χαρτί, αλλά στη ζωή σου, με την καρδιά σου… αρκεί να μοιάσεις λίγο στο Χριστό…» (σ. 102).

Στην ΠΔ, πρωταγωνιστής ο πανθορών Θεός που αυστηρός αποφασίζει, πράττει, κρίνει και τιμωρεί. Είναι καλός αν ακολουθείς τις διδαχές του και ταυτόχρονα αμείλικτος για τους παραβάτες. Στην ΚΔ, ο υιός του, ο θεάνθρωπος που έζησε ανάμεσα στους ανθρώπους για να τους σώσει.

Η αφήγηση παρουσιάζει γεγονότα και γίνεται όχημα για τη διδασκαλία της πίστης. Οι συγγραφείς του βιβλίου γνωρίζοντας ότι δεν αρκεί να διηγηθείς γεγονότα ώστε να διαμορφωθεί και να θεμελιωθεί η πίστη, προσθέτουν σε αρκετά κεφάλαια ερμηνευτικό κείμενο για την πνευματική ουσία της χριστιανικής διδασκαλίας, «…την αγάπη χωρίς όρια του Θεού,… αγαπάει κι εσένα πολύ… αγαπάει τους αμαρτωλούς και γιορτάζει όταν επιστρέφουν σ’ αυτόν…», « η αγάπη προς τον πλησίον», «ο όμορφος καινούριος κόσμος…», κ.ά.

Δευτερεύοντες ήρωες, τα βιβλικά πρόσωπα που με τις πράξεις τους αναδεικνύουν και δικαιολογούν τις θεϊκές παρεμβάσεις και των δύο.

Η άποψη των λαϊκών: Στην Κιβωτό στις οχτώ! του Ούρλιχ Ουμπ (εκδ. Πατάκη)

Ο Γερμανός συγγραφέας έγραψε την ιστορία της Κιβωτού από την πλευρά τριών ανήσυχων πιγκουίνων που, όπως οι άνθρωποι, έχουν φιλοσοφικές αναζητήσεις για τη φύση και την ύπαρξη του Θεού.

Οι πιγκουίνοι στο παγόβουνό τους, στο Βόρειο Πόλο, ειδοποιούνται από το περιστέρι να σπεύσουν στην Κιβωτό γιατί ο Θεός σκοπεύει να πνίξει τους πάντες με τον κατακλυσμό. Καθώς ετοιμάζονται για την αναχώρηση συζητούν, πελαγωμένοι στις αμφιβολίες, για το Θεό και την απόφασή του: Υπάρχει; Ποιος είναι αυτός που παίρνει τόσο σκληρές αποφάσεις; Και γιατί να καταστρέψει όσα δημιούργησε;

Προβληματίζονται επίσης γιατί η εντολή λέει ότι μόνο δύο μέλη από κάθε είδος θα σωθούν. Θα αφήσουν τον τρίτο της παρέας να πνιγεί; Η φιλία τους είναι πιο δυνατή από τη θεϊκή εντολή! Κρύβουν τον τρίτο πιγκουίνο σε μια βαλίτσα και τον παίρνουν μαζί τους, παρόλο που αναρωτιούνται τι θα γίνει αν ο Θεός τους δει; Θα τους τιμωρήσει;

Το περιστέρι που ελέγχει τις αφίξεις στην Κιβωτό υποψιάζεται κάποιο κόλπο. Όταν λοιπόν ακούγεται φωνή από τη βαλίτσα να λέει πώς μέσα της βρίσκεται ο Θεός, κλονίζεται, αλλά δεν το βάζει κάτω: «Απόδειξέ μου ότι είσαι ο θεός!» λέει το περιστέρι στη βαλίτσα. Ο κρυμμένος πιγκουίνος για να ξεφύγει από την πίεση του θεϊκού βοηθού ενστερνίζεται για λόγους συμφέροντος μια ιδέα που, σύμφωνα με όσα κουβέντιαζε πριν φτάσει στην Κιβωτό, δεν τον εκφράζει και του απαντάει ότι «Δε χρειάζονται αποδείξεις για να πιστεύεις στο Θεό… Λέμε ‘πιστεύω στο Θεό’, δε λέμε ‘τώρα θα σας αποδείξω επιστημονικά την ύπαρξή του’». Το περιστέρι για να ευχαριστήσει το Θεό στη βαλίτσα σπεύδει να δηλώσει ότι θα πείσει όλα τα ζώα να τον αγαπούν, ο πιγκουίνος συνέρχεται και συνεχίζει « Μπα, άσε καλύτερα. Ας αποφασίσει ο καθένας μοναχός του αν θέλει να με αγαπάει ή αν δε θέλει…». Αυτός ο διάλογος αποτελεί τον πυρήνα για τη διαφορετική αντιμετώπιση της διδασκαλίας περί Θεού: από τη μια έχουμε ένα αξίωμα, δηλαδή το πίστευε και μη ερεύνα και από την άλλη μία ανοιχτή επιλογή που διαμορφώνεται μετά από σκέψη.

Πρωταγωνιστής σ’ αυτό το βιβλίο είναι η διαλογική συζήτηση, συζήτηση χωρίς τέλος που εξελίσσεται στις σελίδες και που κάθε κουβέντα των ηρώων γεννά συνειρμικά και αυθόρμητα νέες ερωτήσεις και ιδέες που επεκτείνουν τον προβληματισμό.

Τα θρησκευτικά βιβλία, αλλά και όσα εμπλέκουν το Θεό στα ανθρώπινα, είναι αμφότερα διδακτικά, διαφέρουν ωστόσο ως προς την παιδαγωγική πρόταση.

Τα θρησκευτικά, διδάσκουν με στόχο τη διαμόρφωση της επιθυμητής θρησκευτικής συνείδησης. Η φύση του Θεού, η σχέση του με τα δημιουργήματά του, οι αξίες της διδασκαλίας του είναι δεδομένα και οι απαντήσεις στα ερωτήματα αξιωματικές. Απευθύνονται περισσότερο στο συναίσθημα των παιδιών, στη χαρά που προσφέρει η ένταξη σε μια σταθερή κοινότητα πιστών, και λιγότερο στη λογική που μπορεί να δημιουργήσει ανασφάλεια αν δεν γίνει αποδεκτή από μια ομάδα.

Τα μη θρησκευτικά βιβλία επίσης διδάσκουν. Η θέση τους είναι να μην παίρνουν θέση. Θέτουν τα ερωτήματα και αφήνουν ανοικτό το πεδίο στη σκέψη. Προτείνουν δηλαδή στους αναγνώστες να διαμορφώσουν την προσωπική τους θεωρία.

Λένε στο τέλος του βιβλίου οι πιγκουίνοι:

«Ίσως ο θεός να μην υπάρχει»

«Αν δεν υπάρχει, γιατί μιλάμε γι’ αυτόν;»

«Για να μη νιώθουμε μόνοι».

Να μία πρόταση που ανοίγει νέα συζήτηση για το τι θα πει μοναξιά, αν υπάρχει μια υπέρτατη δύναμη που συντρέχει τους ανθρώπους και πάει λέγοντας…

Και οι δύο απόψεις είναι θεμιτές, καθένας διαβάζει αυτό που του ταιριάζει.

* Σχόλια για την έκδοση της Βίβλου

Εικονογράφηση: δανείζεται από τη θρησκευτική εικονογραφία και τις ιστορικές απεικονίσεις βιβλικών προσώπων και σκηνών αποδίδοντάς τις σε στυλ κόμικ.

Ευρετήριο: Στα θετικά του βιβλίου οι παραπομπές στο πρωτότυπο για όσους θελήσουν να διαβάσουν στα παιδιά τα αντίστοιχα αποσπάσματα για να ακούσουν τη γλώσσα των Γραφών.

Πληροφοριακές σημειώσεις: άλλοτε εξηγούν τα λεγόμενα του Θεού (π.χ. το σημάδι του Κάιν) και άλλοτε δίνουν διάφορες πληροφορίες. Δυστυχώς ακυρώνονται αφού δεν ακολουθείται η συνήθης πρακτική- λέξη/θέμα προς επεξήγηση στο κείμενο με αύξοντα αριθμό- ώστε να ανατρέξεις στις σημειώσεις.

Χάρτες: Ο χάρτης της ΠΔ (σ.7) σκιαγραφεί τις περιοχές περιπλάνησης των Εβραίων- Αίγυπτος-Μωυσής, Μεσοποταμία- Αβραάμ, όρος Αραράτ – Κιβωτός του Νώε, Γη Χαναάν. Για άγνωστο λόγο μεταξύ των βιβλικών τοποθεσιών σημειώνεται και η Ιορδανία!

Στο χάρτη της ΚΔ (σ.103) διαβάζουμε ΕΜΜΑΟΥΣ, προφανώς η πόλη Εμμαοί.

Τέλος, δεν αναγράφονται τα ονόματα του μεταφραστή και του εικονογράφου, ο τίτλος του πρωτοτύπου, ο εκδότης, το έτος έκδοσης, κ.λπ. Επιπλέον, ψάχνοντας στο διαδίκτυο, ανακαλύψαμε ότι ο ένας εκ των δύο συγγραφέων ονομάζεται Ντοζιμόν (Dosimont) και όχι Ντοσιμόν!

Γκοτιέ Ντοσιμόν- Ντομινικ Φερίρ

Η Βίβλος για παιδιά, η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη

Εκδ. Ψυχογιός, 2015

Ούρλιχ Ουμπ

Στην Κιβωτό στις οχτώ!

Εικ. Γεργκ Μύλε

Μετ. Σώτη Τριανταφύλλου

Εκδ. Πατάκη, 2012