της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Είναι γεγονός ότι οι έφηβοι έχουν χίλιες απορίες και σκέψεις για τον κόσμο. Είναι επίσης γεγονός ότι ούτε στο σχολείο έχουν χρόνο να συζητήσουν αυτούς τους προβληματισμούς ούτε ενδεχομένως και με τους ενηλίκους που βρίσκονται κοντά τους. Η λύση βρίσκεται στα βιβλία. Και μάλιστα σε βιβλία που μπορούμε να πούμε ότι είναι κάτι σαν ‘απομαγνητοφωνημένες’ αφηγήσεις / συζητήσεις. Η αρχική ιδέα πιστώνεται στις γαλλικές εκδόσεις Seuil όπου γνωστοί διανοητές μιλούν στους νέους για επίκαιρα θέματα- την πολιτική, την ηθική, τη δημοκρατία και τον πολιτισμό, τον έρωτα και το Άουσβιτς, την Αριστερά, τη θεωρία του Δαρβίνου, κ.α.
Τρεις προσωπικότητες διακεκριμένες στον τομέα τους, η συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου, ο οικονομολόγος Γιάνης Βαρουφάκης και ο εκπαιδευτικός και πατέρας του ελληνικού μαθηματικού μυθιστορήματος Τεύκρος Μιχαηλίδης, εμπλούτισαν την υπάρχουσα θεματολογία των μεταφρασμένων βιβλίων (στις εκδ. Πόλις, Μεταίχμιο, Πατάκης) με νέους τίτλους, ελληνικούς αυτή τη φορά (στην ίδια σειρά των εκδ. Πατάκη επίσης τα βιβλία των Νίκου Δήμου για τις επαναστάσεις και Δημήτρη Μπουραντά για την προσωπική και επαγγελματική ζωή).
*
Κατ’ αρχήν ας δούμε τι ώθησε τους τρεις στη συγγραφή αυτών των βιβλίων. Καθένας είχε διαφορετικό έναυσμα, το οποίο, ενώ σχετίζεται με προσωπικά ενδιαφέροντα, τα ξεπερνάει κατά πολύ και αποκτά την ευρύτητα μιας γενικότερης παιδαγωγικής παρέμβασης. Έτσι, η Σ. Τριανταφύλλου γράφει επειδή θέλει να συμβάλλει με τον τρόπο της στην ευτυχία της κάθε δεκατετράχρονης Αλίκης που βγαίνει στη Χώρα των Θαυμάτων που την περιμένει, ο Γ. Βαρουφάκης προτάσσει την ανάγκη να συνομιλήσει με την κόρη του που ζει στην Αυστραλία ώστε να καλύψει την απουσία της μέσω του κειμένου που θα της χαρίσει, ο Τ. Μιχαηλίδης γιατί σκέπτεται τους μαθητές του και όλα τα παιδιά και φιλοδοξεί να άρει από τα μαθηματικά το βάρος που τους έχει δοθεί. Αφήγηση και διάλογοι λοιπόν που προκύπτουν από τα θέματα που τίθενται από αυτές τις επιστήμες και από τις ερωτήσεις, διατυπωμένες, προβλέψιμες ή πιθανές, των συνομιλητών. Ο διδακτισμός, θετικός αυτή τη φορά, δεν λείπει από αυτά τα βιβλία. Άλλωστε οι συγγραφείς τους βρίσκονται εκ των πραγμάτων μέσα στο σύστημα, είτε ως ειδικοί είτε απλά ως ενήλικοι που από τη θέση τους έχουν οργανωμένο σύστημα σκέψης. Το πλαίσιο των συζητήσεων/αφηγήσεων δημιουργείται και αναπτύσσεται μια διδακτική σχέση μεταξύ ενηλίκων και εφήβων η οποία επιδιώκει να διαλύσει φόβους και αναστολές. Στις απομαγνητοφωνημένες’ αφηγήσεις/συζητήσεις που διαβάσαμε οι ειδικοί σέβονται τους νεότερους συνομιλητές βοηθώντας τους να γεννήσουν νέες απορίες, να διατυπώσουν επιχειρήματα και απόψεις, οι οποίες με τη σειρά τους θα τροφοδοτήσουν τη συζήτηση με νέα στοιχεία.
*
Η φιλοσοφία ως διαλογικό παιχνίδι: Σώτη Τριανταφύλλου, Μιλώντας με την Αλίκη για το νόημα της ζωής και τη φιλοσοφία
Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία προκύπτει με φυσικότητα από τις συζητήσεις της Σ. Τρ. με την Αλίκη που αναρωτιέται για χίλια δυο. Η συγγραφέας συζητάει για τη φιλοσοφία με αφορμή είτε κάτι που ‘μιλάει’ στη νεαρή Αλίκη και τους συνομήλικούς της- ένα βίντεο στο Youtube, ένα τραγούδι, ένα κοινωνικό θέμα όπως η προστασία των ζώων και του περιβάλλοντος ή απλά μια δική της σύντομη προσωπική ιστορία. Κι αυτός είναι ένας πρόσφορος τρόπος ώστε να συνδεθεί η ζωντανή πραγματικότητα με τις αντίστοιχες φιλοσοφικές θεωρίες.
Λίγα παραδείγματα: Για να τοποθετήσει φιλοσοφικά την έννοια της Αγάπης, η συγγραφέας ξεκινά από τα τραγούδια και το σινεμά και την εξερευνά με βοηθό τον Πλάτωνα και το Συμπόσιο, όταν η Αλίκη αναρωτιέται για το τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε κράτος η Σ. Τρ. αναφέρεται στις πολιτικές θεωρίες των Τόμας Χομπς, Τζον Λοκ και Ρουσό, όταν η έφηβη αναρωτιέται για την Αλήθεια και το Ψέμα (Πότε είναι καλά τα ψέματα; Πάντα λέμε την αλήθεια;) οι θεωρίες του Τζον Στιούαρτ Μιλ και του Καντ τη βοηθούν να το σκεφτεί, ακόμα και η προστασία της φύσης- η οποία θεωρείται πρόσφατο ζήτημα- μπαίνει στο διαλογικό παιχνίδι με τη συζήτηση των απόψεων του Μπαίηκον και πάει λέγοντας.
Χαρισματική συγγραφέας και παιδαγωγός η Σ. Τρ. σ’ αυτό το βιβλίο ρίχνει σε καθετί το σπόρο της αμφιβολίας, το διφορούμενο που ερεθίζει τη σκέψη. Απολαυστικές συζητήσεις!
*
Μαθηματικά παντού και πάντα: Τεύκρος Μιχαηλίδης, Μιλώντας στην Άννα για τα μαθηματικά
Ο συγγραφέας Τ. Μ. σε μια συνέντευξη στον Γιώργο Καρουζάκη της ομάδας ‘Θαλής +Φίλοι’, της οποίας είναι ιδρυτικό μέλος, τονίζει ότι τα μαθηματικά, εκτός του ότι χρησιμοποιούνται ως μέσο κοινωνικής επιλογής και δύσκολα γίνονται αγαπητά από τα παιδιά, όχι μόνο υπάρχουν παντού αλλά είναι και εύληπτα ανάλογα με τα παραδείγματα και την παιδαγωγική που θα ακολουθήσει ο μαθηματικός. Η πρώτη προσέγγιση της δεκάχρονης Άννας με τα μαθηματικά έγινε με αφορμή τα ηλιοτρόπια που έκαναν φράχτη στο εξοχικό του συγγραφέα και τα οποία μπλέχτηκαν επιδέξια με την Ακολουθία Φιμπονάτσι. Για τον αδαή ο όρος είναι κατ’ αρχήν ακατάληπτος. Με το παράδειγμα του Τ. Μ. βρίσκει απλοποιημένος τη θέση του σε κάτι καθημερινό.
Ομολογουμένως, ο αναγνώστης που δεν είναι μαθηματικός πρέπει καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια και να διαβάσει με υπομονή τα κεφάλαια ακολουθώντας τη λογική ακολουθία των σκέψεων και της θεωρίας όπως ξεδιπλώνονται στις σελίδες. Ωστόσο ξαφνιάζεται ευχάριστα από τα ιστορικά στοιχεία τα οποία εμφανίζονται εδώ κι εκεί και ελαφραίνουν το κείμενο, όπως:
«Ο Αλ Χβαρίσμι, στο βιβλίο του Αλ κιτάμπ αλ μουχτασάρ φι χισάμπ αλ τζαμπρ γράφει ότι…»
«Ωραίο όνομα…»
«Γέλα όσο θέλεις. Είναι ένα από τα θεμέλια της σύγχρονης άλγεβρας»
«Για κάτσε. Αυτό το αλ τζαμπρ…»
«Ακριβώς! Απ’ αυτό προέρχεται η λέξη άλγεβρα» (σ.95), ή όταν συνειδητοποιεί τις πρακτικές εφαρμογές των μαθηματικών. Γιατί ο συγγραφέας ξέρει, και θέλει να αποδείξει στην Άννα, ότι πίσω από καθετί υπάρχουν τα μαθηματικά: από τους στήμονες των λουλουδιών (σ. 13) μέχρι τις παραγγελίες μέσω διαδικτύου (σ. 160-162), από τις μετακινήσεις και τον προγραμματισμό των ταξιδιών (σ. 180-182) έως την παλαιοντολογία και την ιστορία (κεφ. Οι αριθμοί, σ. 31 κ.ε.) .
Ταυτόχρονα, ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι διαβάζει ένα μυθιστόρημα με στοιχειώδη πλοκή και δύο πρωταγωνιστές. Ο πρώτος είναι οι μαθηματικές θεωρίες και ο δεύτερος η Άννα που στην πορεία ενηλικιώνεται και συνδιαλέγεται ώριμη πλέον με τα μαθηματικά. Μεγαλώνοντας η Άννα, παύει να είναι το δεκάχρονο κενό δοχείο που γέμιζε με μαθηματικές γνώσεις, σπουδάζει στο πανεπιστήμιο και οι συζητήσεις με τον μέντορά της αποκτούν βάθος, και τέλος αποφασίζει να ασχοληθεί συστηματικά με τα μαθηματικά κάνοντας το διδακτορικό της.
*
Οικονομία για όλους: Γιάνης Βαρουφάκης, Μιλώντας στην κόρη μου για την οικονομία
Δηλώνουμε εξ αρχής ότι όσα θα διαβάσει ο αναγνώστης για το βιβλίο του Γ. Β. συνοψίζουν την κεντρική ιδέα του και απλά το παρουσιάζουν στο πλαίσιο της συγκεκριμένης σειράς. Για να γραφεί σοβαρή κριτική των οικονομικών και, εντέλει, των πολιτικών θέσεων του συγγραφέα, οι οποίες διαχέονται στο κείμενο, θα χρειαζόταν να ασχοληθεί ένας οικονομολόγος.
Η αφήγηση αρχίζει με μια εξωφρενική ερώτηση που διεγείρει την περιέργεια του αναγνώστη: Γιατί δεν εισέβαλαν οι Αβορίγινες της Αυστραλίας στην Αγγλία; Με αφετηρία αυτή την ερώτηση περνάει σταδιακά από τις έννοιες που στοιχειοθετούν την οικονομία: χρέος, χρήμα, παραγωγή, πλεόνασμα, κράτος, εξουσία, κέρδος, ιδεολογία, κ.α., υποστηρίζοντας ότι τα επιμέρους διαπλέκονται για να δώσουν την πραγματική εικόνα του σήμερα. Μια εικόνα στην οποία εμπλέκεται κάθε πτυχή της ζωής, από τη θρησκεία μέχρι το κινηματογραφικό Matrix και τον λογοτεχνικό Φράνκενστάιν.
Η σημερινή οικονομική κρίση βρίσκεται εν πολλοίς στις πολιτικές αποφάσεις των κρατούντων και στις στρεβλώσεις που επακολούθησαν. Ο Γ. Β. παρέκαμψε τα τρέχοντα προβλήματα που γέννησε η κρίση στην ελληνική κοινωνία και αποφάσισε να εστιάσει στην κοινωνική οικονομία. Στη χειροπιαστή, την καθημερινή οικονομία, που επηρεάζει όλους και παντού, και το κάνει, όπως δηλώνει στον πρόλογο, με τρόπο ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να χρησιμοποιήσει όσα θα διαβάσει για να καταλάβει την πρόσφατη κατάρρευση.
*
Οι συγγραφείς αντιμετωπίζουν την αντίστοιχη επιστήμη χωρίς να θεωρητικολογούν αφηρημένα. Ξεκινούν από συγκεκριμένα ζητήματα και προβληματισμούς, απτούς και φανερούς σε όλους, και στη συνέχεια απλώνονται στις θεωρίες υπό συζήτηση. Με αυτή τη μέθοδο, με το πέρασμα από το ένα στο άλλο, οι θεωρίες, ενώ δεν χάνουν το στιβαρό υπόβαθρό τους, αποκτούν πρακτικό αντίκρισμα και καλύπτουν χωρίς αμφιβολία πολλά και υπαρκτά κενά. Αυτή είναι και η επιτυχία όλων των βιβλίων που ακολούθησαν στην ανάπτυξη του θέματος τις παραπάνω προδιαγραφές, συμπεριλαμβανομένων των τριών πρόσφατων εκδόσεων. Επιτυχία που μεταφράζεται σε δύο επανεκδόσεις για την Άννα και από τρεις για την Αλίκη και την Οικονομία.