του Σπύρου Κακουριώτη
Αν όχι η μακροβιότερη επιστημονική εταιρεία στη χώρα μας, η Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού (ΕΜΝΕ) και ο Μνήμων, το περιοδικό που εκδίδει, αποτελούν, αναμφίβολα, τον αρχαιότερο θεσμό της «νέας ιστορίας» στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο – στην πραγματικότητα αποτελούν τον πρώτο οργανωμένο φορέα υποδοχής της νέας ιστοριογραφίας που τη δεκαετία του 1970 ερχόταν με ορμή από τη Γαλλία, αρχικά, και τον αγγλοσαξωνικό κόσμο στη συνέχεια.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την έκδοση του περιοδικού και την ίδρυση της Εταιρείας, η ΕΜΝΕ διοργανώνει ένα διήμερο συνέδριο, που θα διεξαχθεί στο κεντρικό κτίριο του ΕΚΠΑ, στα Προπύλαια.
Το συνέδριο θα ξεκινήσει τις εργασίες του την Πέμπτη 24 Νοεμβρίου, το απόγευμα (18.00), με μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Πενήντα χρόνια νεοελληνικής ιστοριογραφίας», στην οποία θα συμμετάσχουν οι Έφη Αβδελά, Έφη Γαζή, Χριστίνα Κουλούρη, Αντώνης Λιάκος, Αλέξης Πολίτης, ενώ θα συντονίσει ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης.
Οι εργασίες θα συνεχιστούν την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου, με τις συζητήσεις: «Πενήντα χρόνια ιστορικά περιοδικά» (Κώστας Λάππας, Σοφία Ματθαίου, Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Πόπη Πολέμη, Χρήστος Τριανταφύλλου, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου), στις 10.00, και «Στη συγκυρία δύο επετείων: 200 χρόνια από το 1821, 100 χρόνια από το 1922» (Σάκης Δημητριάδης, Δημήτρης Καμούζης, Ηλίας Κολοβός, Ελένη Κυραμαργιού, Χρήστος Λούκος, Ιωάννα Πετροπούλου, Βάσω Σειρηνίδου), στις 12.30.
Η τελευταία συνεδρία θα πραγματοποιηθεί στα γραφεία του Μνήμονα (Ζωσίμου 11 και Λασκάρεως 51), με θέμα «Ιστορικές σπουδές, έρευνα και επαγγελματική ταυτότητα» (Μάριος Δημητριάδης, Δημήτρης Δημητρόπουλος, Ελευθερία Ζέη, Βαγγέλης Σαράφης, Μαρία Στασινοπούλου). Θα ακολουθήσει μικρή γιορτή προκειμένου οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες να τιμήσουν και να θυμηθούν τον «δικό μας Μνήμονα, 50 χρόνια μετά».
«Παιδί της δικτατορίας»…
Πέρασαν, λοιπόν, πενήντα χρόνια από το μακρινό 1971, όταν κάποια παιδιά «φανατικά για γράμματα», φοιτητές της Φιλοσοφικής Αθηνών, ίδρυαν την Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία –που τέσσερα χρόνια αργότερα θα μετονομαστεί σε Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού– προκειμένου να βρουν διέξοδο από την ασφυξία που τους προκαλούσε η στειρότητα της φρονηματιστικής διδασκαλίας της ιστορίας που κυριαρχούσε, ελέω δικτατορίας, στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
«Σ’ ένα καφενείο κοντά στον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών, όπου καταφεύγαμε μετά το μάθημα Παλαιογραφίας, αποφασίσαμε την έκδοση του Μνήμονα», θυμάται ο ιστορικός Χρήστος Λούκος, από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας. «Ως απαραίτητο συμπλήρωμα ήρθε αργότερα και η δημιουργία της Ελληνικής Παλαιογραφικής Εταιρείας. Δεν είχαμε όλοι ξεκάθαρους στόχους και για τα δύο. Μας έφτανε ότι θα μπορούσαμε να δημοσιεύουμε στο περιοδικό τα κείμενά μας χωρίς γλωσσικές και άλλες υποχωρήσεις».
Η πρώτη γενιά του Μνήμονα στόχευσε από την αρχή στους φοιτητές, θέλοντας «να τους βοηθήσουμε να αποφύγουν τα δικά μας εμπόδια», συνεχίζει ο Χρήστος Λούκος: «να κρατούν δελτία και να μην γράφουν σε κόλλες, να διαβάζουν περισσότερα από ένα βιβλία, να απορρίπτουν όσο το δυνατό τα στερεότυπα και τους μύθους».
Ο Μνήμονας υπήρξε, λοιπόν, παιδί της δικτατορίας. Και ως προς το αντικείμενό του, τη νεοελληνική ιστορία, που τότε διαμορφώνεται το ενδιαφέρον γι’ αυτήν, και ως προς τη βούληση συλλογικότητας που τον διέκρινε και τον διακρίνει έκτοτε.
Πολύ γρήγορα όμως, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970, μια δεύτερη γενιά θα βρεθεί πλάι στην «παλιά φρουρά», σε μια μαθητεία που υποκαθιστούσε, κατά κάποιον τρόπο, τις ανύπαρκτες τότε μεταπτυχιακές σπουδές. Θα ακολουθήσουν οι αποστολές στην Ερμούπολη, όπου οι νέοι και οι νέες φοιτητές και φοιτήτριες, «σαν μαθητευόμενοι μάγοι», όπως θυμάται η ιστορικός Σοφία Ματθαίου, ταξινομούν, για πρώτη φορά στη ζωή τους, ένα αρχείο, αυτό του δήμου της πόλης. Θα ακολουθήσει η καταλογογράφηση της δημοτικής βιβλιοθήκης, η ταξινόμηση του αρχείου του υφαντουργείου – κλωστηρίου Λαδόπουλου κ.ά.
Οι συζητήσεις της Τετάρτης, τα συνέδρια, οι εκδόσεις
Έτσι, η ΕΜΝΕ, υποδεχόμενη και άλλες «γενιές» νέων ιστορικών, μπόρεσε να αποτελέσει ένα «χώρο συζήτησης χωρίς ακαδημαϊκές ιεραρχίες και ελεύθερο από επαγγελματικούς υπολογισμούς», που «εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους θεσμούς που υποβαστάζουν την επιστημονική κοινότητα της νέας ιστορίας», όπως επισημαίνει ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος.
Πυρήνα της συλλογικής ζωής της ΕΜΝΕ, από το 1975, αποτέλεσαν οι δεκαπενθήμερες δημόσιες ομιλίες και συζητήσεις της Τετάρτης, πάνω σε θέματα κυρίως νεοελληνικής ιστορίας, που μέχρι σήμερα ανέρχονται σε 719! Στο υπόγειο της οδού Ισαύρων, όπου τα τότε γραφεία της, κατέβηκαν και μίλησαν ή συζήτησαν ο Κ. Θ. Δημαράς, ο Γιάννης Κακριδής, ο Νίκος Σβορώνος, ο Μανόλης Χατζηδάκης, ο Ελευθέριος Πρεβελάκης, ο Λίνος Πολίτης, η Ευγενία Χατζηδάκη, ο Μήτσος Παρτσαλίδης και πολλοί, πολλοί άλλοι.
Σε αυτές θα προστεθούν, από το 1984, τα επιστημονικά συνέδρια, για θέματα όπως η νεοελληνική πόλη, η ιστορικότητα της παιδικής ηλικίας και νεότητας, οι συναντήσεις της ελληνικής με τη γαλλική ιστοριογραφία, προσεγγίσεις της Ελληνικής Επανάστασης κ.λπ. Συνολικά, πραγματοποιήθηκαν οκτώ διεθνή και ελληνικά επιστημονικά συνέδρια, καθώς και έξι συζητήσεις πάνω σε ζητήματα πολιτικής της έρευνας, όπως και πάνω σε ευρύτερα θέματα παιδείας.
Παράλληλα, μαζί με την ετήσια έκδοση του περιοδικού Μνήμων, που αριθμεί ήδη 38 τεύχη, η ΕΜΝΕ έχει συγκροτήσει ένα εκδοτικό πρόγραμμα με τίτλους πολύτιμους για κάθε ιστορικό. Η σειρά «Θεωρία και μελέτες της Ιστορίας» περιλαμβάνει ήδη 22 τίτλους έργων ελλήνων και ξένων επιστημόνων, ενώ άλλους 19 τίτλους περιλαμβάνει η σειρά των Παραρτημάτων του περιοδικού Μνήμων, με έργα που αναδεικνύουν τεκμήρια της ιστορίας του νέου ελληνισμού. Τέλος, την εκδοτική παραγωγή της ΕΜΝΕ συμπληρώνουν οκτώ ακόμη τόμοι, που περιλαμβάνουν πρακτικά συνεδρίων, ευρετήρια, βιβλιογραφίες κ.ά.
