της Δέσποινας Παπαστάθη
«Τι είναι ο Τουρισμός; Το ξέρουμε το τροπάρι – το Λάνγκλεϊ θα σου πει πως ο Τουρισμός είναι η ραχοκοκαλιά της πρότυπης ετοιμότητάς του, η κορυφή της πυραμίδας στην άμεση επέμβαση ή όπως κι αν τον έχουν ονομάσει φέτος. Πως εσύ, ο Τουρίστας, είσαι ο ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης κατασκοπείας. Είσαι ένα διαμάντι. Αλήθεια.
Μπορεί όλα αυτά να είναι αλήθεια – εμείς οι Τουρίστες δεν έχουμε ποτέ τη δυνατότητα να μετεωριστούμε αρκετά ψηλά, πάνω από αυτό το χάος, για να διακρίνουμε τη λογική όλων αυτών. Προσπαθούμε και αυτό αποτελεί μέρος των καθηκόντων μας, αλλά κάθε θραύσμα λογικής που ανακαλύπτουμε συνδέεται με άλλα θραύσματα σε μια μετα-λογική που ελέγχεται από μια μετα-μετα-λογική. Και πάει λέγοντας. Αυτό είναι το αντικείμενο των πολιτικών ηγετών και των ακαδημαϊκών. Αφήστε το σε αυτούς. Να θυμάστε: Το πρωταρχικό σας καθήκον ως Τουρίστες είναι να μείνετε ζωντανοί».[1]
Πρωταρχικό καθήκον του Μάιλο Γουίβερ, μέλους της πλέον επίλεκτης μυστικής υπηρεσίας της CIA με το κωδικό όνομα «Τουρισμός», ήταν να φέρει εις πέρας απόρρητες και ανορθόδοξες αποστολές σε ολόκληρο τον κόσμο και ταυτόχρονα να παραμείνει ζωντανός. Ο Olen Steinhauer στο κατασκοπικό αστυνομικό μυθιστόρημά του Ο Τουρίστας (μετάφραση: Άλκηστις Τριμπέρη, Πόλις, Αθήνα 2021) μας συστήνει τον Μάιλο Γουίβερ, έναν κατάσκοπο που μπορεί να μην γύρισε από το κρύο, αλλά σίγουρα διατηρεί την ένταση, το ύφος και τη δραματικότητα των προκατόχων του.
Ο Steinhauer υφαίνει την πολυεπίπεδη ως προς τη χωροχρονική ακολουθία των γεγονότων και ταυτόχρονα ευφυή πλοκή του μυθιστορήματος με τρόπο κατασκοπικά υποδειγματικό. Διεθνείς συνομωσίες με κίνητρο τον έλεγχο του εμπορίου του μαύρου χρυσού, δολοφονίες αξιωματούχων, μυστικών πρακτόρων και τρομοκρατών, υπερατλαντικά ταξίδια, απόηχοι του Ψυχρού Πολέμου και της αντιπαλότητας των αιώνιων εχθρών βρίσκονται στο κέντρο της πλοκής. Ο Γουίβερ καλείται από την υπηρεσία του να διαλευκάνει την κατηγορία προδοσίας εις βάρος της συναδέλφου και καλής του φίλης Άντζελας Γέιτς. Ο συγγραφέας με αναδρομικές αφηγήσεις πληροφορεί τον αναγνώστη για την αρχή της σχέσης των δύο ηρώων μέσα στη δίνη της μετεμφυλιακής Γιουγκοσλαβίας. Η αναζήτηση της αλήθειας θα οδηγήσει τον Γουίβερ στον ερεβώδη κόσμο του εμπορίου του πετρελαίου και των συμφερόντων μεγάλων δυνάμεων, όπως της Κίνας, στο Σουδάν και την Αφρική αλλά και στη δημιουργία εστιών πολεμικών συγκρούσεων.[2] Άλλωστε, «μπορείς να γκρεμίσεις μια ολόκληρη χώρα με μία μεμονωμένη δολοφονία»[3] παραδέχεται ο Τομ Γκρέιντζερ, προϊστάμενος και μέντορας του Γουίβερ, διαποτισμένος από τις αρχές και τις αντιλήψεις του Ψυχρού πολέμου.
Ο Τουρίστας Μάιλο Γουίβερ είναι κατάσκοπος του 21ου αι., αλλά με τον αέρα και την ποιότητα αυτών του 20ου. Το μυθιστόρημα γραμμένο το 2009 καθρεφτίζει την αμερικάνικη κοινωνία όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Φόβοι, πάθη και ανασφάλειες εξαιτίας μιας εξωτερικής καταρρέουσας πραγματικότητας είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα που χαρακτηρίζουν τους ήρωες του Steinhauer. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί έναν λιγότερο τιτάνιο, έναν πιο γήινο κατάσκοπο, έναν αντι-κατάσκοπο, που δεν διστάζει να επιδιώκει τη γαλήνη που του εξασφαλίζει η οικογένειά του.
Ωστόσο, once a spy, always a spy, forever, forever…Έτσι, παρά το γεγονός πως η απόδοση της ψυχολογίας του αυτοκτονικού και αλκοολικού Γουίβερ κατέχει προεξάρχουσα θέση στο μυθιστόρημα, ο συγγραφέας χαρτογραφεί και σχολιάζει την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της μετά την 11η Σεπτεμβρίου Αμερικής. Δικαίως ο Olen Steinhauer έχει τοποθετηθεί από την κριτική στη χορεία των μεγάλων του είδους. Ξεκινώντας από τους William Le Queux, E. Phillips Oppenheim, John Buchan, Joseph Conrad, Somerset Maugham, Eric Ambler, Graham Greene, Ian Fleming, John Le Carré, κ.α. το κατασκοπικό αστυνομικό μυθιστόρημα αναπαριστά όλα όσα δεν μπορούμε να αποδείξουμε στην πράξη: διεθνείς συνομωσίες, παγκόσμιες οικονομικές ατασθαλίες, εθνικές προδοσίες, μυστικοί οργανισμοί μέσα σε κρατικούς οργανισμούς, σκιώδεις προσωπικότητες μέσα σε κυβερνήσεις. Το κατασκοπικό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι η λογοτεχνία της παράνομης πολιτικής σύγκρουσης, με κύριο χαρακτηριστικό την πολιτική διάσταση της αφήγησης, την οποία ανιχνεύουμε στον Τουρίστα, άλλοτε υποδόρια, άλλοτε στην επιφάνεια.[4] Η μεταμφίεση, εξωτερική και εσωτερική, η πίστη σε δύο ίσως και περισσότερες αυθεντίες καθιστώντας τον Μάιλο διπλό (είναι άραγε έτσι;) πράκτορα, η επινόηση ευφάνταστων ιστοριών, το απροσδόκητο και αινιγματικό τέλος ενισχύουν απόψεις όπως αυτές του Stephen King πως ο Τουρίστας είναι το καλύτερο κατασκοπικό μυθιστόρημα που γράφτηκε ποτέ και δεν ανήκει στον John Le Carré.
Ο Τουρίστας είναι το πρώτο από τα τέσσερα μυθιστορήματα[5] που έγραψε ο συγγραφέας με θέμα την κατασκοπεία στον 21ο αι. και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Άλκηστις Τριμπέρη, η οποία αποδίδει δεξιοτεχνικά την αιχμηρότητα των σκηνών και την αναγκαία συνθήκη της υποβλητικότητας της γλώσσας του είδους. Στην εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας σημειώνει πως ο λόγος που γράφει κατασκοπική λογοτεχνία είναι για να εξετάσει «τις επιπτώσεις που έχει μια ζωή εξαπάτησης και υποκρισίας πάνω σε ουσιαστικά ηθικούς ανθρώπους».[6] Πράγματι, στο βιβλίο πίσω από την πανταχού παρούσα παράνοια ανθίζει η πίστη στη φιλία, την οικογένεια, την ατομική αξιοπρέπεια και η ζεστασιά των ανθρώπινων σχέσεων μέσα σε έναν κόσμο μη αγγελικά πλασμένο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Olen Steinhauer, Ο Τουρίστας, μτφρ.: Άλκηστις Τριμπέρη, Πόλις, Αθήνα 2021, 551.
[2] Στην ιστοσελίδα https://www.olensteinhauer.com/tourism μπορεί κανείς να δει σε χάρτη τους χώρους στους οποίους διαδραματίζονται τα γεγονότα στην τετραλογία του Μάιλο Γουίβερ.
[3] Olen Steinhauer, Ο Τουρίστας, ό.π., σ. 365.
[4] Για μια σύντομη εισαγωγή στα χαρακτηριστικά του κατασκοπικού αστυνομικού μυθιστορήματος μπορεί κανείς να δει: Charles Rzepka, Lee Horsley (ed.), A companion to crime fiction, Wiley-Blackwell, 2010.
[5] The Tourist (2009), The Nearest Exit (2010), An American Spy (2019), The Last Tourist (2020).
[6] Olen Steinhauer, Ο Τουρίστας, ό.π., σ. 13.
Olen Steinhauer, Ο Τουρίστας, μτφρ.: Άλκηστις Τριμπέρη, Πόλις
Βρες το εδώ
