Πριν από λίγα χρόνια εγκαινίασα μια σειρά λογοτεχνικών συναντήσεων, με τον τίτλο «Νομίζετε ότι τα ξέρετε όλα για την τουρκική λογοτεχνία;», στο βιβλιοπωλείο Ο Πολίτης, γωνία Μαυρομιχάλη και Καλλιδρομίου, στα Εξάρχεια, το οποίο εξειδικεύεται σε εκδόσεις βιβλίων που έχουν σχέση, κυρίως, με την Κωνσταντινούπολη. Τον Οκτώβριο του 2023, ένα Σάββατο, στον ίδιο χώρο, συζητήσαμε τρεις συγγραφείς για το τουρκικό και το ελληνικό αστυνομικό είδος. Η Ιώ Τσοκώνα, συγγραφέας και μεταφράστρια από τα τουρκικά, έκανε μια ιστορική οδοιπορία στο είδος από την εμφάνισή του τον 19ο αιώνα, ενώ ο Φίλιππος Φιλίππου μίλησε για τις απαρχές της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμο να καταγραφούν όσα ειπώθηκαν εκείνο το μεσημέρι, ιδιαιτέρως όσα έχουν σχέση με το τουρκικό αστυνομικό είδος, δείγματα του οποίου κυκλοφορούν στα ελληνικά εδώ και πολλά χρόνια. Στην πρόσκλησή μου η Ιώ ανταποκρίθηκε αμέσως και την ευχαριστώ.
Χρύσα Σπυροπούλου
*****
Για το τουρκικό αστυνομικό μυθιστόρημα γράφει η Ιώ Τσοκώνα
Από την αραβογράμματη γραφή στο λατινικό αλφάβητο
Όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά ακόμα και στην Τουρκία, επικρατεί η άποψη σύμφωνα με την οποία οι Τούρκοι συγγραφείς άργησαν να ασχοληθούν με την αστυνομική λογοτεχνία. Τα πράγματα, όμως, είναι τελείως διαφορετικά καθώς, στην Τουρκία,το είδος άρχισε να καλλιεργείται πολύ νωρίς, ήδη από τον 19ο αιώνα, όταν ακόμα οι Σκανδιναβικές χώρες, η Ισπανία και η Ελλάδα δεν το είχαν ανακαλύψει.
Μετά τα μεταρρυθμιστικά διατάγματα Τανζιμάτ (1839) και Ισλαχάτ (1856), ορισμένοι διανοούμενοι, που ζούσαν κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, άρχισαν να μεταφράζουν ξενόγλωσσα μυθιστορήματα, ενώ στην συνέχεια επιδόθηκαν στη συγγραφή των δικών τους ιστοριών. Το ίδιο συνέβη και με το αστυνομικό μυθιστόρημα· δηλαδή, οι λόγιοι πρώτα μετέφραζαν αστυνομικές ιστορίες και έπειτα έγραφαν τις δικές τους. Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα που δημοσιεύτηκε στη χώρα είναι το Les drames de Paris (1857) του Ponsondu Terrail, το οποίο μετέφρασε ο Ahmet Münif το 1881. Τρία χρόνια αργότερα, ο Ahmet Mithat Efendi μεταφράζει το Le Crime d’Orcival του Emile Gaborieau (Έγκλημα στο Ορσιβάλ,1867) και την ίδια χρονιά γράφει και εκδίδει σε συνέχειες, αρχικά στην εφημερίδα του Tercüman-ı Hakikat, το πρώτο εγχώριο αστυνομικό μυθιστόρημα Esrâr-ı Cinâyât (Το μυστήριο του εγκλήματος,1884). Αργότερα γράφει άλλα πέντε αστυνομικά μυθιστορήματα που δεν είχαν, όμως, την επιτυχία του πρώτου, το οποίο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα ξενόγλωσσα, καθώς η πλοκή διαθέτει μυστήριο, δολοφονίες, πολιτικές ίντριγκες και σασπένς. Έγινε γνωστό, εκ των υστέρων, ότι η ιστορία βασιζόταν σε πραγματικά γεγονότα, επειδή, μετά την δημοσίευσή της, παραιτήθηκε και κατέφυγε στην Ευρώπη ο διοικητής του Πέρα, ο οποίος φωτογραφιζόταν στο έργο.
Από το 1876 μέχρι το 1909 στο τιμόνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρισκόταν ο φιλομαθής και ένας από τους μακροβιότερους σουλτάνους, ο Αμπνουλχαμίτ Β’, ο οποίος παρακολουθούσε τα όσα συνέβαιναν στις άλλες χώρες μέσω του μεταφραστικού επιτελείου του, αλλά και στην επικράτειά του μέσω φωτογραφιώνπου έβγαζαν κατά χιλιάδες διορισμένοι από τον ίδιο φωτογράφοι, κυρίως ελληνικής και αρμενικής καταγωγής. Επειδή αγαπούσε την αστυνομική λογοτεχνία, ζήτησε από το επιτελείο του να του μεταφράσουν πολλά μυθιστορήματα και διηγήματα. Με την κατάλυση της Αυτοκρατορίας βρέθηκαν στην βιβλιοθήκη του παλατιού Γιλντίζ, όπου συνήθιζε να διαμένει, χιλιάδες τόμοι, αλλά και χειρόγραφες μεταφράσεις που μεταφέρθηκαν στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης. Ανάμεσα σε αυτά λέγεται ότι υπάρχουν και εξακόσια μεταφρασμένα αστυνομικά μυθιστορήματα σε χειρόγραφα, μοναδικά αντίτυπα.
Αυτό θα πρέπει να έδωσε και την έμπνευση στον Αρμένη συγγραφέα, με το ανήσυχο πνεύμα, τον Yervand Odyan, να γράψει το 1911 το βιβλίο του Abdülhamit yevSherlockHolmes (Ο Αμπνουλχαμίτ και ο Σέρλοκ Χόλμς) αρχικά στην αρμενική γλώσσα και στη συνέχεια στην τουρκική, στο οποίο πρόσθεσε πολλές σελίδες και τροποποίησε το τέλος. Αν εξαιρέσει κανείς το μένος του συγγραφέα για τον σουλτάνο και τις μακροσκελείς αναφορές στις τεταμένες σχέσεις του με τους Νεότουρκους (περίοδος του 1ουΜεσρουτιγέτ, 1876-78),στοιχεία που μεγάλωσαν την έκτασή του καιδημιούργησαν «κοιλιά» στην πλοκή, το μυθιστόρημαείναι αξιόλογο·σ’ αυτό ο θρυλικός ντεντέκτιβ καλείται από τον σουλτάνο να εξιχνιάσει κάποιες δολοφονίες που γίνονται στην επικράτειά του.
Την περίοδο του 2ουΜεσρουτιγέτ (1908-1920) οι δημοκρατικές ελευθερίες έφεραν έναν οργασμό δημοσιεύσεων στον ημερήσιο τύπο και στα εκδοτικά, καθώς εκδίδονται δεκάδες εφημερίδες, όπου δημοσιεύονται μυθιστορήματα, σε συνέχειες, τα οποία αργότερα κυκλοφορούν σε βιβλία, ενώ παράλληλα μεταφράζονται η μία μετά την άλλη όλες οι γνωστές αστυνομικές σειρές, και μάλιστα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα,αμέσως μετά την έκδοσή τους στην πρωτότυπη γλώσσα. Την περίοδο αυτή γίνονται υπερβολές και δεν υπάρχει έλεγχος. Πολλές από τις μεταφράσεις είναι περιληπτικές, ενώ σε άλλες ο μεταφραστής επεμβαίνει δραστικά στο κείμενο. Γράφονται, επίσης,και βιβλία που μιμούνται τα ξενόγλωσσα, αν και χρησιμοποιούνται οι ίδιοι ήρωες. Οι σειρές Σέρλοκ Χολμς, Αρσέν Λουπέν, Φαντομά γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία και πολλοί εκδοτικοί οίκοι τις επανεκδίδουν σε διαφορετικές μεταφράσεις.Σειρέςpulp με ήρωες τον Nat Pinkerton ή τον Nick Carter κάνουν χιλιάδες επανεκδόσεις. Στην πλειοψηφία των βιβλίων αυτών ο μεταφραστής αναφέρεται με ψευδώνυμο, άλλοτε πάλι απουσιάζει το όνομα του συγγραφέα, πράγμα που κάνει τους μελετητές του είδους να πιστεύουν ότι συγγραφέας και μεταφραστής, σ’ αυτές τις περιπτώσεις, είναι το ίδιο πρόσωπο.
Με την ίδρυση του Τουρκικού κράτους το 1923 και την καθιέρωση του λατινικού αλφαβήτου, το 1928,η δραστηριότητα αυτή φθάνει στο αποκορύφωμά της. Την ίδια περίοδο κυκλοφορεί και η χιουμοριστική σειρά Polis Hafiyesi Şarlo (Οντετέκτιβ Σαρλό, 1924) που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Και στα δεκαέξι βιβλία αναφέρεται ως μεταφράστρια η Bedia Servet,που όλοι την ταυτίζουν με τον γνωστό συγγραφέα και μεταφραστή PeyamiSafa. Παράλληλα, κυκλοφορούν απομιμήσεις ξένων αστυνομικών σειρών με Τούρκους ήρωες, όπως ο Αμανβερμέζ Αβνί (ΣέρλοκΧόλμς) του Ebüsürreya Sami, ο Ναχίτ Σαμί(Αρσέν Λουπέν) του Süleyman Sudi, ο Φακαμπασμάζ Ζιχνί(Φαντομά) του Hüseyin Nadir και ο Καντοκμέζ Ρεμζί(Νατ Πίνκερτον) του Osman Nuri. Ο πιο επιτυχημένος, όμως, αστυνομικός ήρωας όλων των εποχών είναι ο Τζινγκιόζ Ρετζαϊ. Ο Peyami Safa, που προαναφέρθηκε, έγραψε από το 1924 έως το 1961, αυτή την φορά με το ψευδώνυμο Server Bedi, πάνω από εκατόν σαράνταιστορίες με τον εν λόγω ήρωα. Ο Τζινγκιόζ Ρετζαϊ, που έχει κι αυτός πολλά κοινά με τον Αρσέν Λουπέν αλλά με έντονο τουρκικό προφίλ, είναι ο πρώτος ήρωας τουρκικού αστυνομικού μυθιστορήματος που ζωντάνεψε στη μεγάλη οθόνη.
Το φαινόμενο της ανεπανάληπτης Αγκάθα Κρίστι, δεν άφησε αδιάφορους τους Τούρκους εκδότες οι οποίοι, από την ημέρα της εμφάνισής της μέχρι σήμερα, εκδίδουν ασταμάτητα τα βιβλία της σε διαφορετικές μεταφράσεις, πολλές φορές και με διαφορετικούς τίτλους. Πρόσφατα, σε μια συνέντευξη, ένας Τούρκος συλλέκτης δήλωσε ότι έχει αποκτήσει, μετά από έρευνες στα παλιατζίδικα και μέσω πλειστηριασμών, εκατόν τριάντα μεταφρασμένα στα τουρκικά αστυνομικά μυθιστορήματα που φέρουν το όνομά της.
Με το πέρασμα του χρόνου, οι Τούρκοι συγγραφείς κάνουν προσπάθειες να απογαλακτιστούν από τις ξένες επιρροές και δημιουργούν δικούς τους ήρωες και δικές τους ιστορίεςαναδεικνύοντας δικά τους κοινωνικά φαινόμενα. Σταθμός θεωρείται το μυθιστόρημα Yolpalas Cinayeti (Φόνος στο Γιολπαλάς, Παρίσι 1936) της Halide Edib Adıvar, στο οποίο, με αφορμή έναν φόνο που διαπράχθηκε σε ένα αρχοντικό στην περιοχή Σισλί της Κωνσταντινούπολης, ξεδιπλώνονται οι ταξικές συγκρούσεις και η θέση της γυναίκας στην τουρκική κοινωνία στις αρχές του 1900.
Το 1942, ένας από τους πιο γνωστούς συγγραφείς της εποχής, ο Hüseyin Rahmi Gürpınar γράφει το Kesik Baş (Κομμένη κεφαλή) το οποίο θεωρείται ένα από τα καλύτερα τουρκικά αστυνομικά μυθιστορήματα. Ακολουθούν ο Refik Halit Karay με το Dişi Örümcek (Γυναίκα αράχνη,1953) και ο Cevat Fehmi Başkut με το Valide Sultanın Gerdanlığı(Το περιδέραιο της Βαλιντέ Σουλτάν, 1954). Το 1955 ο γνωστός και αγαπητός στους Έλληνες συγγραφέας Aziz Nesin γράφει το Düğümlü Mendil (Το κομποδεμένο μαντήλι) εισάγοντας στην τουρκική αστυνομική λογοτεχνία τον πρώτο κατά συρροή δολοφόνο. Είναι η περίοδος που οργανώνεται το Πογκρόμ των Σεπτεμβριανών και οι αρχές, με το σκεπτικό μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, κατηγορούν για τα έκτροπα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου τους διανοούμενους και τους αριστερούς. Ο Αζίζ Νεσίν διώκεται ως υπαίτιος και υποκινητής μαζί με πολλούς άλλους για τη δήθεν εμπλοκή του στα γεγονότα και το βιβλίο μένει στην αφάνεια. Μπορεί να είναι και αυτός ο λόγος για τον οποίο στο εξώφυλλο δεν αναφέρεται το όνομα ούτε του συγγραφέα ούτε κάποιου υποτιθέμενου μεταφραστή. Μόνο στο οπισθόφυλλο είναι γραμμένο το όνομα Nuru Hayat, που παραπέμπει ξεκάθαρα σε ψευδώνυμο. Εξ άλλου, ο Αζίζ Νεσίν χρησιμοποιούσε πολλά ψευδώνυμα, περίπου διακόσια. Μάλιστα, το όνομα με το οποίο είναι γνωστός σε όλοτον κόσμο είναι ψευδώνυμο. Το πραγματικό του όνομα ήταν Mehmet Nusret.
Το γεγονός ότι το αστυνομικό πουλούσε υπερβολικά στην Τουρκία, στάθηκε η αιτία να στραφούν σ’ αυτό αρκετοί καταξιωμένοι συγγραφείς. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν ήταν πάντα τα αναμενόμενα. Για παράδειγμα ο Necip Fazıl Kısakürek, ο οποίος, λόγω της εξάρτησής του από τον τζόγο, χρειαζόταν τα χρήματα, αλλά και επειδή έβλεπε ότι ο φίλος του Peyami Safa έγινε πλούσιος, θέλησε να μπει στον χώρο. Η εμπορική αποτυχία, όμως, του Meş’um Yakut (Το γρουσούζικο ρουμπίνι, 1928) τον απέτρεψε. Αργότερα ο πιο γνωστός Τούρκος ποιητής και αγαπημένος των Ελλήνων, ο Nazım Hikmet, εξέδωσε το αστυνομικό μυθιστόρημα Yeşil Elmalar (Πράσινα μήλα, 1936), το οποίο προκάλεσε επίσης απογοήτευση στο αναγνωστικό κοινό. Αντιθέτως, ο στενός του φίλος Vâlâ Nûreddin, ή όπως συνήθιζε να αποκαλείται Vâ-Nû, διακρίθηκε στον χώρο με τοTuzaktaki Kaplan (Η παγιδευμένη τίγρης, 1963). Ο Βα-Νου έγραψε συνολικά δέκα αστυνομικά μυθιστορήματα και καθιέρωσε τον ήρωα Γιλμάζ Αλί, ο οποίος πρωταγωνίστησε σε ταινίες της εποχής. Άλλα τόσα αστυνομικά έγραψε και η γυναίκα του Müzehher με το ψευδώνυμο Nihal Karamağaralı.
Ενώ πολλοί Τούρκοι συγγραφείς γράφουν και μεταφράζουν αστυνομικά, εντύπωση προκαλεί το φαινόμενο Mike Hammer. Τη δεκαετία του 50, η Τουρκία γνώρισε τους σκληρούς, στο hardboiled είδος, Αμερικανούς ήρωες με κύριο εκπρόσωπό τους τον θρυλικό ήρωα του Mickey Spillane. Τα τέσσερα πρώτα βιβλία της σειράς πούλησαν πάνω από εκατό χιλιάδες αντίτυπα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο πληθυσμός της χώρας τότε μετά βίας έφθανε ταείκοσι εκατομμύρια, αν αναλογιστούμε μάλιστα και τον τεράστιο αναλφαβητισμό, θα πρέπει να αγοράστηκαν τα βιβλία αυτά από όποιον ήξερε γραφή και ανάγνωση. Επειδή ο εκδότης δεν γνώριζε πώς να ικανοποιήσει τους αναγνώστες, ζήτησε από τον μεταφραστή τους, τον γνωστό συγγραφέα, μαθητή και στενό φίλο του Ναζίμ Χικμέτ, Kemal Tahir, να του γράψει και άλλες ιστορίες με τον ίδιο ήρωα για να ανταποκριθεί στη μεγάλη ζήτηση. Ο Κεμάλ Ταχίρ, λοιπόν, γράφει άλλα τέσσερα βιβλία που γνωρίζουν μεγαλύτερη επιτυχία από τα πρωτότυπα. Μολονότι διατήρησε πιστά το προφίλ του ήρωα, τού πρόσθεσε περισσότερο συναίσθημα και μια κάποια ταξική συνείδηση. Επίσης λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων, βρήκε την ευκαιρία να σχολιάσει ακροθιγώς τον καπιταλισμό της Αμερικής και τα δεινά που προκαλούν οι πόλεμοι. Δυστυχώς για εκείνον, αυτή η επαγγελματική του επιτυχία, που είχε λαμπρή προοπτική, διακόπηκε βίαια καθώς τον συνέλαβαν μαζί με τους υπόλοιπους διανοούμενους ως υποκινητή και εμπλεκόμενο στα επεισόδια του 1955. Το κοινό, όμως, διψούσε για Mike Hammer και έτσι ανέλαβε τη σκυτάλη ο AfifYesari, ο οποίος, χωρίς να έχει πάει ποτέ στην Αμερική και έχοντας ως μοναδικό εφόδιο ένα χάρτη της Νέας Υόρκης, έγραψε γύρω στα εκατόν δέκα βιβλία, τα περισσότερα με τον εν λόγω ήρωα, υπογράφοντας ως μεταφραστής με το ψευδώνυμο Muzaffer Ulukaya. Μάλιστα, «απαγόρεψε» στον ήρωά του να πίνει αλκοόλ, γιατί του είχαν απαγορεύσει και του ίδιου οι γιατροί να πίνει. Αν προσθέσουμε σε αυτούς τους δύο τον Oğuz Alplâçin, τον Adnan Erim και τον Orhan Boran, οι οποίοι έγραψαν κι αυτοί αστυνομικά με τον ίδιο ήρωα, τα μυθιστορήματα Mike Hammer στην Τουρκία θα πρέπει να φθάνουν τα διακόσια. Στις μέρες μας όλα αυτά επανεκδίδονται με τα πραγματικά ονόματα των συγγραφέων.
Στις δεκαετίες 1960 και 1970, το τουρκικό αστυνομικό μυθιστόρημαγνώρισε μια αισθητή κάμψη. Μοναδικός εκπρόσωπος του είδουςμε αξιώσεις, για πολλά χρόνια, θα είναι ο δημοσιογράφος Ümit Deniz. Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε τις εμπειρίες που αποκόμισε κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, και παίρνοντας έμπνευση από διάφορα πικάντικα γεγονότα έγραψε δεκαπέντε αστυνομικά μυθιστορήματα με ήρωα τον συνάδελφό του Μουράτ Νταβμάν. Μεγαλύτερη επιτυχία, ωστόσο, γνώρισε τοYakut Gözlü Kedi (Η γάτα με τα ρουμπινένια μάτια) που έγινε ταινία το 1966 με πρωταγωνιστή τον αξεπέραστο γόη του τουρκικού κινηματογράφου, τον Τζουνέιτ Αρκίν.
Από την δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα
Στην τουρκική αστυνομική λογοτεχνία για πολλά χρόνια επικράτησε ένας έντονος μιμητισμός ως προς τη θεματολογία και τη δομή των έργων. Στις δεκαετίες1980- 1990 έρχονται στο προσκήνιο σταδιακά άλλα θέματα, όπως είναι το βαθύ κράτος, η τρομοκρατία, η διακίνηση των ναρκωτικών και το εμπόριο της λευκής σαρκός, το οργανωμένο έγκλημα, η οικονομική κρίση, η τεχνολογική ανάπτυξη. H εγκληματικότητα αυξήθηκε με την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση και το έγκλημα άλλαξε μορφή. Αλλάζοντας οι άνθρωποι τόπο και τρόπο ζωής, άλλαξε και η μορφή της εγκληματικότητας και κατ’ επέκταση η αποτύπωσή της. Επηρεασμένοι από την μεταμοντέρνα αντίληψη, οι συγγραφείς έκαναν σημαντικές αλλαγές στη δομή του μυθιστορήματος και χρησιμοποίησαν διάφορες τεχνικές, όπως ιστορία μέσα στην ιστορία, παραπομπές σε άλλα έργα ή παράθεση πληροφοριών, περιγραφή φανταστικών γεγονότων, δημιουργία ιστορίας βασισμένη σε ιστορία άλλου.Ταυτόχρονα δεν ντρέπονται που ασχολούνται με το είδος, και πλέον αρχίζουν να υπογράφουν με το πραγματικό τους όνομα.
Την περίοδο αυτή εμφανίζεται ο Erhan Bener με το Sisli Yaz (Το ομιχλώδες καλοκαίρι, 1984). Το 1985 ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Çetin Altan δημοσιεύει στον τύπο μικρά αστυνομικά διηγήματα, τα οποία συγκέντρωσε αργότερα στο βιβλίο Rıza Bey’in Serüvenleri (Οι ιστορίες του Ριζά Μπέη). ΗPınar Kür με το Bir Cinayetin Romanı(Το μυθιστόρημα ενός εγκλήματος, 1989) κάνει την αρχή στο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα της τουρκικής αστυνομικής λογοτεχνίας. Ο Levent Aslan, στο Karanlığın Gözleri (Τα μάτια του σκότους, 1991) χρησιμοποιεί στοιχεία φρίκης σε μια σατανιστική ιστορία, οTaner Ay στο Marsyas’ın Cesetleri (Τα πτώματα του Μαρσύα,1992) αναφέρεται σε μια υπόθεση αρχαιοκαπηλίας, ενώ ο Murat Çulcu, στο Baykuşlar Vadisi(Η κοιλάδα της κουκουβάγιας, 1997) επικεντρώνεται στο λαθρεμπόριο ναρκωτικών στη Νοτιανατολική Τουρκία.
Σημαντική είναι και η παρουσία των γυναικών στον χώρο. Η Piraye Şengel στο Gölgesiz Bir Kadın (Μια γυναίκα δίχως σκιά, 1994) γράφει για τη διαπλοκή πολιτικών – μαφίας – αστυνομίας. Η συγγραφέας αργότερα θα δημιουργήσει την χιουμοριστική τριλογία Ayçöreği Dedektiflik Bürosu (Γραφείο ιδιωτικών ερευνών Άιτσιτσεγι,2014). Ξεχωρίζει, την ίδια περίοδο, η Esmahan Aykol, που κάθε βιβλίο της γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό από τους κριτικούς και το αναγνωστικό κοινό. Η γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη γερμανοεβραία ηρωίδα της, Kathy Hircshell, διατηρεί στο Πέρα ένα βιβλιοπωλείο και βοηθά την αστυνομία να εξιχνιάζει περίπλοκα εγκλήματα. Το βιβλίο της Kitapçı Dükkânı (Ξενοδοχείο ο Βόσπορος, 2007) μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Θάνο Ζαράγκαλη. Η Nihan Taştekin έκανε εντύπωση με το βιβλίο της Kertenkelenin Uykusu (Ο ύπνος της σαύρας, 2000), μια συλλογή αστυνομικών διηγημάτων. Το τελευταίο της μυθιστόρημα Yağmur Başlamıştı (Είχε αρχίσει να βρέχει, 2006) γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η Esra Türkekul, το 2013, με το βιβλίο της Kapaliçarşı’daCinayet (Έγκλημα στην Κλειστή Αγορά) έγινε γνωστή στον χώρο. Το δεύτερο και τελευταίο βιβλίο της Cadıbostanı Cinayeti (Έγκλημα στο Cadıbostanı) ήταν καλύτερα δομημένο και όλοι περίμεναν τα επόμενα, αλλά δεν πρόλαβε να συνεχίσει καθώς, λίγα χρόνια αργότερα, απεβίωσε.
Ο πιο διάσημος όμως συγγραφέας αυτής της περιόδου είναι αναμφισβήτητα ο πολυγραφότατος Osman Aysu με πενήντα μυθιστορήματα, πολλά εκ των οποίων έγιναν ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Ανάμεσα στα ευπώλητά του συγκαταλέγονται το Cellat (Δήμιος), το Odak Noktası (Κομβικό σημείο), το Ölüm Meleği (Άγγελος θανάτου), το Manşetteki Cinayet (Η δολοφονία του πρωτοσέλιδου, 2022), τα οποία πραγματεύονται διεθνή θέματα με δομή θρίλερ.
Ο γνωστός στη χώρα μας Ahmet Ümit είναι ο πρώτος Τούρκος συγγραφέας που επέτυχε να καθιερωθεί και στο εξωτερικό ως συγγραφέας αξιώσεων στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Κουρδικής καταγωγής, υπήρξε κάποτε μέλος αριστερών οργανώσεων και σπούδασε για ένα διάστημα στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Πολλά από τα έργα του φέρουν στοιχεία από τις εμπειρίες του και γνωρίζουν μεγάλη εμπορική επιτυχία, όχι μόνο στον χώρο του βιβλίου, αλλά και στον χώρο της μεγάλης και της μικρής οθόνης. Εμφανίστηκε στα Γράμματα με το έργο του Sis ve Gece (Ομίχλη και νύχτα, 1996), ενώ ακολούθησαν, μεταξύ άλλων, το Kar Kokusu (Άρωμα χιονιού), το ιστορικό αστυνομικό Patasana (Ο γραφέας του παλατιού), το Beyoğlu’nun en Güzel Abisi (Έγκλημα στο Πέρα), στο οποίο πρωταγωνιστούν η ομώνυμη συνοικία με τις μεγάλες της αντιθέσεις, καθώς και ο αστυνόμος Νεβζάτμε την αγαπημένη του Ευγενία, και το πρόσφατο Kayıp Tanrılar Ülkesi(Η χώρα των χαµένων θεών, 2021). Αρκετά από τα έργα του μεταφράστηκαν στα ελληνικά από την Στέλλα Βρετού και τον Θάνο Ζαράγκαλη.
Το 1999, το στέκι διανοουμένων café Κaktüs στο Πέρα, προκήρυξε διαγωνισμό αστυνομικού μυθιστορήματος, στον οποίο μεγάλος νικητής ήταν ο Celil Oker με το μυθιστόρημά του Çıplak Ceset (Το γυμνό πτώμα). Ο διαφημιστής και πανεπιστημιακός καθηγητής Τσελίλ Οκέρ, επινόησε τον ιδιωτικό ντετέκτιβ Ρεμζί Ουνάλ, έναν αποτυχημένο σαραντάρη πιλότο που είχε εκδιωχθεί από το επάγγελμα ως αλκοολικός, και χρησιμοποίησε με μεγάλη επιτυχία όλα τα στερεότυπα της αμερικανικής σχολής του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ακολούθησαν άλλα πέντε βιβλία του συμπαθητικού αντιήρωα που είχαν θερμή αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό.Το πρώτο μυθιστόρημα αλλά και άλλα δύο, το Kramponlu Ceset (Πτώμα με τα ποδοσφαιρικά παπούτσια) και το Bin Lotluk Ceset (Έγκλημα στο χρηματιστήριο) μεταφράστηκαν στα ελληνικά από την Στέλλα Χρηστίδου.
Στον ίδιο διαγωνισμό ο Cenk Eden έλαβε το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής με το πρώτο επιστημονικής φαντασίας αστυνομικό μυθιστόρημα στην Τουρκία, το Rüzgârsız Şehir(Πόλη δίχως ανέμους). Παρότι το αναγνωστικό κοινό λάτρεψε τον διαπλανητικό ντεντέκτιβ Kim Kessler, ο συγγραφέας δεν συνέχισε να γράφει. Τρίτος διακρίθηκε ο Άγγλος Hugh Wyndham Brunel Hawes, επειδή όμως όλοι δυσκολεύονταν να προφέρουν το όνομά του, αποφάσισε να υπογράφει ως Birol Oğuz. Ζει και εργάζεται στην Τουρκία ως δάσκαλος, μεταφραστής, κειμενογράφος σε διαφημιστικές εταιρείες και δημοσιογράφος, ενώ γράφει διηγήματα και σενάρια. Πρωταγωνίστρια των βιβλίων του είναι η ιδιωτική ντετέκτιβ Σουάτ Ερέζ, πρώην αστυνομικός που ζει με τη γάτα της Tıkır σε ένα σπίτι στην περιοχή Τζιχανγκίρ με θέα το Βόσπορο. Έγινε γνωστός με τα έργα Siyah-Beyaz (Μαύρο-Άσπρο), Siyah-Mavi (Μαύρο-Μπλε) και Siyah-Kırmızı (Μαύρο-Κόκκινο).
Τα τελευταία χρόνια, διάφορα βιβλία με ποικίλους ήρωες και αντιήρωες κατέκλεισαν την τουρκική αγορά βιβλίου. Ξεχωρίζει, όμως, ο Mehmet Murat Somer, που επινόησε τον μοναδικό τραβεστί ντετέκτιβ του κόσμου, του οποίου το όνομα αποκαλύπτεται στο τελευταίο βιβλίο της σειράς Hop-Çiki-Yaya. Ο γοητευτικός Μπουρτσάκ Βεράλ, το πρωί εργάζεται ως προγραμματιστής υπολογιστών σε μια εταιρεία όπου πηγαίνει κομψός, φορώντας κουστούμι, ενώ το βράδυ ως μια γοητευτική κυρία διευθύνει ένα γκέι μπαρ. Λάτρης της Audrey Hepburn, περνάει πολλές ώρες μπροστά στον καθρέπτη προσπαθώντας να της μοιάσει, αλλά δεν διστάζει να χτυπήσει διπλάσιους από αυτόν τύπους παρόλο που τον εμποδίζουν η μίνι φούστα και οι ψηλοτάκουνες γόβες του. Από τα έξι βιβλία της σειράς μετέφρασα τα δύο, το Buse Cinayeti (Φονικό φιλί, 2009) και το Peygamber Cinayetleri (Δολοφονίες Προφητών, 2011), και μπορώ να πω ότι ήταν οι πιο διασκεδαστικές μεταφράσεις που έχω κάνει μέχρι σήμερα.
Ένας άλλος αντιήρωας, ο Μετίν Τσακίρ του Armağan Tunaboylu είναι μαστροπός, αλλά θυμώνει όταν τον αποκαλούν έτσι και τους διορθώνει λέγοντας πως είναι ένας απλός «ρουφιάνος». Από το 2005 μέχρι 2019 ο Armağan Tunaboylu έγραψε έξι βιβλία με τον ίδιο ήρωα ο οποίος εμπλέκεται μονίμως σε εγκλήματα και αναγκάζεται να βρει τους δράστες για να γλιτώσει από τον σκληρό αρχιφύλακα Ασίμ που τον έχει βάλει στο μάτι.
Ο ήρωας Χαλντούν Κουντέρ του Yıldırım Üçtuğ είναι συνταξιούχος αστυνομικός και τρέχει να εξιχνιάσει εγκλήματα για να διασκεδάσει την ανία των γηρατειών.Το γνωστότερο έργο του είναι το Çapraz Ateş (Διασταυρωμένα πυρά, 2001).
Μετρ της επιστημονικής φαντασίας, του θρίλερ και της αστυνομικής πλοκής θεωρείται ο Sadık Yemni. Το πιο γνωστό του έργο είναι τοKayıp Kedi (Χαμένη γάτα, 2015), ο τίτλος του οποίου δεν έχει καμία σχέση με την πλοκή. Είναι ένα πολιτικό αστυνομικό μυθιστόρημα και το πρώτο της σειράς Seksek.
Θα μπορούσαμε να δούμε ως ένα καλογραμμένο αστυνομικό-ιστορικό μυθιστόρημα το πολυβραβευμένο βιβλίο Benim Adım Kırmızı (Με λένε Κόκκινο,1998) του Orhan Pamuk, το οποίο μετέφρασε, όπως και άλλα βιβλία του Νομπελίστα συγγραφέα, η Στέλλα Βρετού το 2002. Οι μικρογράφοι της αυλής του παλατιού λαμβάνουν την εντολή να εικονογραφήσουν ένα βιβλίο που περιγράφει τα κατορθώματα του σουλτάνου Μουράτ Γ’ με τον τρόπο όμως των Φράγκων και όχι των Μουσουλμάνων. Σύντομα, ένας από αυτούς δολοφονείται και ο αρχιμικρογράφος καλείται να ανακαλύψει τον δολοφόνο μέσα σε τρεις ημέρες, σύμφωνα με τη διαταγή του σουλτάνου. Παράλληλα, καθώς αναζητείται ο δολοφόνος, ο Ορχάν Παμούκ εξιστορεί και ανιχνεύει την ισλαμική ζωή του 16ουαιώνα, περιγράφει διάσημα εικονογραφημένα βιβλία, τη μουσουλμανική τέχνη της εποχής, και άλλα θέματα όπως είναι οι αντιθέσεις έρωτας-θάνατος, Δύση-Ανατολή.
Άλλο ένα βιβλίο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αστυνομικό επιστημονικής φαντασίας είναι το Haberci Çocuk Cinayetleri (Οι δολοφονίες των μικρών αγγελιαφόρων, 1991) της Perihan Mağden. Η ιστορία εκτυλίσσεται εφιαλτικά σε άγνωστο τόπο και χρόνο, ενώ δολοφονείται μέρα με την μέρα και ένα παιδί αγγελιαφόρος. Τα παιδιά αυτά είναι πανέμορφα, της ίδιας ηλικίας, ντυμένα πανομοιότυπα και έχουν μια προκαθορισμένη διάρκεια ζωής. Υποκινούμενος από την καλλονή μάνα-δότρια κάποιου παιδιού, ο αλκοολικός και εκτός συστήματος ντεντέκτιβ εξιχνιάζει απρόθυμα την υπόθεση.
Και οι δύο συγγραφείς ομολογούν ότι χρησιμοποίησαν στα βιβλία τους στοιχεία αστυνομικής χροιάς για να τραβήξουν την προσοχή των αναγνωστών. Ο Ορχάν Παμούκ, σε συνέντευξη που έδωσε το 2002 στην εφημερίδα «Yeni Şafak», παραδέχτηκε ότι καταφεύγει καμιά φορά σε κάποιου είδους αστυνομική πλοκή για να προσελκύσει πολλούς αναγνώστες και να μεταφέρει σε περισσότερο κόσμο αυτά που έχει να πει. Επίσης, η Περιχάν Μαγντέν δήλωσε σε συνέντευξή της ευθαρσώς ότι αξιοποίησε στοιχεία noir στα πιο ευπώλητα βιβλία της İki Genç Kızın Romanı (Οι δυο φίλες) και στο Biz Kimden Kaçıyorduk Anne (Η ανάσα τους πίσω μας), που ήταν φέτος στα top ten του Netflix, μόνο και μόνο για να κρατήσει ξύπνιους, όπως είπε με το χαρακτηριστικό της ύφος, τους αναγνώστες. Και τα δυο αυτά βιβλία της αγαπημένης μου φίλης τα μετέφρασα το 2010 και το 2011 αντίστοιχα.
Άλλη μία ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι ο Suphi Varim, που γεννήθηκε και ζει στη Σμύρνη. Τα έντεκα μυθιστορήματά τουδιαδραματίζονταιστις αρχές του 20ου αιώνα στην γενέτειρά του και ήρωάς του είναι ο Σωκράτης Ελισαίος, ιδιωτικός ντετέκτιβ του οποίου η δουλειά είναι να ξετρυπώνει κακοπληρωτές και πλαστογράφους για λογαριασμό λεβαντίνων και ελλήνων εμπόρων. Η φιλία του με τον επιθεωρητή Τζεβντέτ Σαμί τού εξασφαλίζει πληροφορίες, κι εκείνος για αντάλλαγμα βοηθάει την αστυνομία στις υποθέσεις της. Μπλέκεται όμως κάθε φορά σε δολοφονίες και αναγκάζεται να τις εξιχνιάσει. Το βιβλίο του Έγκλημα στην Σμύρνη μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2017 από τον Βασίλη Δανέλλη.
Τέλος, ανερχόμενο αστέρι της τουρκικής αστυνομικής λογοτεχνίας θεωρείται ο νεότατος Kadir Danış που μπήκε δυναμικά στον χώρο με το πνευματώδες και πρωτότυπο μεταμοντέρνο αστυνομικό μυθιστόρημαGözlerim Kamaştı Dehşetten (Θαμπώθηκα από την φρίκη, 2022).Η τελευταία μάχη του διάσημου Οθωμανού ντετέκτιβ, γράφει στον υπότιτλο του εξωφύλλου και αναφέρεται στον αγώνα του Γιλντιρίμ Αγκιάχ, ενός ιδιοφυούς ντετέκτιβ της ύστερης Οθωμανικής περιόδου, ενάντια σε μια μυστικιστική οργάνωση που θέλει να καταλάβει την αυτοκρατορία και στη συνέχεια όλο τον κόσμο.
Είναι αδύνατον να εξαντληθεί ένα τέτοιο θέμα μέσα σε μερικές σελίδες γιατί είναι πολλοί οι συγγραφείς και ακόμα πιο πολλά τα βιβλία τους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ολοένα και περισσότεροι Τούρκοι συγγραφείς στρέφονται στην αστυνομική λογοτεχνία και με αργά αλλά σταθερά βήματα περνούν τα σύνορα της χώρας τους.
