Μεταφράζοντας τον Θηβαϊκό κύκλο (του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου)

Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.

Διαβάζω τη μετάφραση του Θηβαϊκού Κύκλου στα εύρωστα και πεντακάθαρα ελληνικά του Δημήτρη Καλοκύρη – ελληνικά που απηχούν, μεταξύ πολλών άλλων, ορισμένους από τους σημαντικότερους σταθμούς της νεοελληνικής ποίησης. Σκέφτομαι πως μια τέτοια δουλειά αποτελεί ιδανικό μέσο για να έρθουμε σε άμεση επαφή με τον αρχαιοελληνικό λόγο` συνιστά έναν τρόπο όχι μόνο για να φανταστούμε την πιθανή σκηνική εκφορά του, αλλά και για να τον διαβάσουμε (και να τον απολαύσουμε) σαν να έχει αρθρωθεί σήμερα.

  Ο Καλοκύρης εντάσσει τη μετάφραση των τριών τραγωδιών του Σοφοκλή –Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί  Κολωνώ και Αντιγόνη-, οι οποίες συνθέτουν τρεις αντίστοιχα καθοριστικές στιγμές του 5ου π.Χ. αιώνα και της κλασικής εποχής, σε έναν ενιαίο τόμο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Κι αυτό προκειμένου να δείξει την εξωτερική συνέχεια, την εσωτερική ενότητα και τη διαδοχική τους ακολουθία – για να δούμε τα τρία έργα σαν ένα έργο και σαν έναν μύθο, χωρίς την ίδια ώρα να μας διαφύγουν η αυτονομία και ο ξεχωριστός κόσμος του καθενός.

  Από την ανίερη παράβαση και τη φριχτή τιμωρία του πατέρα προς τη μαρτυρική  εξιλέωση και τον δικαιωμένο θάνατό του, ο οποίος θα επισφραγιστεί με μια τρομακτική σύγκρουση ανάμεσα στο έθος και τον νόμο, μια σύγκρουση που θα ενσαρκώσει και θα υπομείνει η ακριβή του κόρη. Αυτό είναι το νήμα που συνδέει τις δύο τραγωδίες του Οιδίποδα με την τραγωδία της Αντιγόνης. Ας επικαλεστώ εδώ, αντί για οτιδήποτε άλλο, τον Άγγελο Τερζάκη, που θέλει τον Οιδίποδα να ρέπει ακατανίκητα προς την καταστροφή, με έναν οίστρο ο οποίος καθιστά εξαρχής αναπόφευκτη τη συντριβή του. Και τούτο όχι επειδή έχει παραβιάσει τις πιο πλέον θεμελιώδεις ηθικές αρχές, γιατί έχει αμαρτήσει (όταν ο Οιδίποδας καταφτάνει στον Κολωνό σπεύδει να αρνηθεί την οποιαδήποτε ευθύνη  για την αιμομιξία), αλλά εξαιτίας του γεγονότος πως αυτός είναι ο σκοπός για τον οποίο έχει γεννηθεί ο τραγικός ήρωας, ο οποίος θα βάλει στον ίδιο δρόμο και το παιδί του.

  Τι ακριβώς θα κάνει ο Καλοκύρης με όλα αυτά; Μα, μην ξεχνώντας ποτέ την ποιητική του ιδιότητα, πρώτα θα ενσταλάξει (μέσα από εσωτερικές απηχήσεις ή από παραθέματα) στους στίχους του Σοφοκλή άρωμα από Σολωμό, Καβάφη, Σεφέρη,  Ελύτη, Ρίτσο και Νίκο Καρούζο, προσδίδοντας στους ίδιους στίχους και μια δρόσο από Χόρχε Λούις Μπόρχες (τι άλλο θα περιμέναμε από τον συστηματικότερο μεταφραστή του Αργεντινού στα ελληνικά;)` ύστερα θα παρεμβάλει μεταξύ των τραγωδιών Ανδρέα Εμπειρίκο (άλλη αγάπη του Καλοκύρη) και Πλούταρχο (σε μετάφραση Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή)` και στο τέλος θα κλείσει με ένα συμπίλημα πηγών (πάγια μέθοδος των πεζογραφικών και των δοκιμιακών του ασκήσεων) για τους Επιγόνους, τον άλλο μύθο του θηβαϊκού κύκλου και των δοκιμασιών του γενεαλογικού δέντρου των Λαβδακιδών.

  Και να που το αρχαίο κείμενο που ζωντανεύει με τη ζωηρότερη γλώσσα στις ημέρες μας: γλώσσα απαλλαγμένη από διδακτισμό, σοβαροφάνεια και πόζα (τα δεινά των μεταφράσεων εκ του αρχαίου) όχι για να μας γαλουχήσει με τα αφηρημένα ιδανικά του προγονικού κλέους, αλλά για να μας μυήσει στα μυστικά του σύγχρονου αισθήματος της ποίησης, χωρίς να παραγράφει και δίχως να μας απομακρύνει από τον νιτσεϊκό τρόμο της ελληνικής τραγωδίας.