Με ξένη ταυτότητα

Έλενα Χουζούρη.

Τι μπορεί να συμβεί όταν κάποιος «κλέψει» την ταυτότητα κάποιου άλλου –όνομα, καταγωγή, θρησκεία- και θεμελιώσει τη  ζωή του-επαγγελματική, κοινωνική,  ερωτική, οικογενειακή – σε ένα πελώριο  ψέμα; Πόσο οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στα δυτικά προηγμένα κράτη μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο, που αισθάνεται πολίτης δεύτερης κατηγορίας, να πράξει  μια τέτοια απάτη;  Πολύ περισσότερο, πώς ένας αδιάφορος , ως προς τις πολιτικές η ιδεολογικές του προτιμήσεις,  νεαρός μπορεί σταδιακά να μεταστραφεί και να ασπαστεί τις πιο ακραίες φονταμενταλιστικές ιδεολογίες και τελικά να γίνει δολοφόνος/τρομοκράτης; Και ο έρωτας από απελευθερωτικός, έως ποιο σημείο, μπορεί να γίνει διαλυτικός και στο τέλος  ένας καταστροφικός βραχνάς; Μπορούν τελικά τα άτομα να  αποδεχθούν τον πραγματικό τους εαυτό και να συμφιλιωθούν μαζί του;

Αυτά τα πολλά  και, άκρως  σύγχρονα με τον κόσμο του 21^ου αιώνα, ερωτήματα βάζει το εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα της Καρίν Τουίλ «Με ξένη ταυτότητα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Καπόν».

Η Καρίν Τουίλ, [γεν. 1972],  πολυβραβευμένη γαλλίδα συγγραφέας εβραικής καταγωγής, με εννέα μυθιστορήματα στο ενεργητικό  της, ένα θεατρικό έργο και πολλά κινηματογραφικά σενάρια, είναι η πρώτη φορά που μεταφράζεται στην Ελλάδα. Έστω και με κάποια καθυστέρηση όμως οι Έλληνες/ίδες αναγνώστες/στριες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν αυτήν την αξιόλογη συγγραφέα που ανήκει στις νεώτερες λογοτεχνικές γαλλικές φωνές.  Τρεις είναι οι πρωταγωνιστικές περσόνες που συγκατοικούν στο μυθιστόρημα της Τουίλ:  O εβραίος Σαμουήλ Μπαρόν, ο, εκ Τυνησίας καταγόμενος, Άραβας Σαμίρ Ταχίρ και η «αυθεντική» γαλλίδα Νίνα. Και οι τρεις  Γάλλοι υπήκοοι, με συνταγματικά ίσα υποτίθεται δικαιώματα μεταξύ τους, σ’ ένα κατ’ εξοχήν κοσμικό και άνευ διακρίσεων και κοινωνικών αποκλεισμών κράτος. Είναι όμως έτσι; Η πορεία που ακολουθούν οι ήρωες και ιδιαίτερα ο Σαμίρ Ταχίρ δείχνουν ότι η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Οι τρεις τους θα γνωριστούν στη Νομική Σχολή της γαλλικής πρωτεύουσας όπου φοιτούν. Τα βιογραφικά  τόσο του Σαμουήλ Μπαρόν, όσο του Σαμίρ Ταχίρ, φωτίζουν την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα τους αλλά και εμπεριέχουν τις εξηγήσεις των διαδρομών που οι δύο ήρωες θα ακολουθήσουν. Εμπεριέχουν ακόμη και στερεοτυπικά στοιχεία τα οποία   σκιαγραφούν και βασίζονται στα κυρίαρχα στον κόσμο του 21^ου αιώνα, αντιθετικά ζεύγη,  Εβραίος# Άραβας, Μουσουλμάνος# Δυτικός, ή το διαχρονικό, Εβραίος# αντισημιτισμός. Πάνω από όλα όμως στη σύγχυση που μπορούν να επιφέρουν στο άτομο αυτά τα στοιχεία αναφορικά  με τη συνειδητοποίηση, παραδοχή ή και άρνηση της ταυτότητάς του. Έτσι το βιογραφικό του Σαμουήλ Μπαρόν  μας πληροφορεί ότι  είναι  παιδί πολωνοεβραικής καταγωγής, υιοθετημένο  από ένα ζευγάρι Γαλλοεβραίων,  κοσμικών,  ενταγμένων στα νιάτα τους στις κομμουνιστικές  φοιτητικές οργανώσεις της δεκαετίας του 1960 και στις τάξεις του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος,  οπαδών, ιδεολογικά του Αντρέ Κριβίν και του Ανρί Βεμπέρ, δραστήριοι ενορχηστρωτές της αριστερής πολιτικο-πνευματικής ζωής της Γαλλίας, μακράν από οποιαδήποτε διεκδίκηση της ιδιαίτερης εθνοθρησκευτικής τους ταυτότητας. Έως ότου υιοθετήσουν το γιο τους. Τότε,  σχεδόν μεταφυσικά, ο πατέρας αλλάζει άρδην και, από φανατικός κοσμικός και λαικών πεποιηθήσεων άνθρωπος, μεταστρέφεται στον ορθόδοξο εβραισμό, ξεκινώντας από το παραδοσιακά εβραικό όνομα με το οποίο βαφτίζει το γιο του. Που όμως δεν ξέρει την πραγματική καταγωγή του και το αληθινό του όνομα.  Θα του αποκαλυφθούν  στα 18 του και η αντίδραση θα είναι να φύγει από το οικογενειακό σπίτι και να αρνηθεί οτιδήποτε σχετίζεται με την εβραική του ταυτότητα. Με το τραύμα της παραπλάνησης και της απάτης ως προς το ποιος πραγματικά είναι, που θα ενσταλάξει μέσα του συναισθήματα θυματοποίησης και ηττοπάθειας. Ωστόσο, θα κρατήσει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, την εβραική παράδοση της αγάπης προς τα κείμενα. Μ’ ένα όνειρο: Να γράψει ένα μυθιστόρημα που να βασίζεται στην προσωπική του εμπειρία και να τον απαλλάξει από τον πόνο και τις νευρώσεις του.  Ακόμη πιο βεβαρυμμένο είναι το βιογραφικό του Σαμίρ Ταχίρ. Γονείς, που νιόπαντροι,  μεταναστεύουν από την Τυνησία στο Παρίσι  για καλύτερη τύχη στις αρχές της δεκαετίας του 1960.  Η καλύτερη τύχη για τον νιόπαντρο πατέρα Ταχάρ σήμαινε δέκα χρόνια εξοντωτικής χειρωνακτικής δουλειάς και διαμονή σ’ ένα άθλιο διαμέρισμα, σε μια ακόμη αθλιότερη πολύ-πολυκατοικία, στα νέα προάστια του Παρισιού, τα προορισμένα για πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Το 1967 γεννιέται ο Σαμίρ. Κάτι καλύτερο οδηγεί την οικογένεια στο Λονδίνο για πέντε χρόνια κι όταν αυτό εκλείπει επιστρέφουν κάτω από χειρότερες συνθήκες στο Παρίσι. Η Τουίλ δεν διστάζει να δώσει μια πολύ σκληρή εικόνα – έμμεση καταγγελία- για το τέλος του πατέρα Ταχάρ, που του απομένει πια μόλις ένας χρόνος για να βγει στη σύνταξη. Τον σταματούν στο Μετρό. Του ζητούν χαρτιά. Δεν τα έχει επάνω του. Τους παρακαλεί. Ούτε τους βρίζει, ούτε αντιστέκεται. Τον γραπώνουν και τον πάνε στο αστυνομικό τμήμα. Ο θάνατός του εκεί μέσα-λέει το αστυνομικό ανακοινωθέν- προήλθε επειδή τρελάθηκε ξαφνικά και άρχισε να χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο!  Ο γιος θα μεγαλώσει με το στίγμα του «παρανομήσαντος» και αγνώμονα απέναντι στη χώρα που τον υποδέχθηκε, πατέρα, με το στίγμα ότι είναι Άραβας και άρα πολίτης του κοινωνικού και επαγγελματικού περιθωρίου, με το στίγμα του μουσουλμάνου, παρόλο που ο ίδιος δεν  έχει καμία  σχέση με το Ισλάμ. Θα μεγαλώσει μέσα στο άθλιο περιβάλλον των παρισινών προαστίων, όπου βασιλεύει η φτώχεια, η  βία και η εγκατάλειψη. Και σα να μην φτάνουν αυτά θα βιώσει και τον εξευτελισμό της μητέρας του Ναουέλ, η οποία καθαρίστρια πια, μετά τον θάνατο του συζύγου της, μπλέκεται σε μια παράνομη ερωτική σχέση με τον Γάλλο εργοδότη της, ευυπόληπτο πολίτη και πολιτικό καριέρας, μένει έγκυος και φέρνει στον κόσμο ένα εντελώς παράταιρο, για Άραβα, πλάσμα. Ένα κατάξανθο, γαλανομάτικο αγόρι, τον Φρανσουά. Εννοείται πως ο ευυπόληπτος Γάλλος   διακόπτει την οποιαδήποτε επαφή και σχέση  με τη Ναουέλ και το γιο της. Ο Σαμίρ στο μεταξύ έχει μεγαλώσει. Είναι πολύ έξυπνος και ικανός. Ταυτόχρονα έχει εγκιβωτίσει όλη την κοινωνική βία πού έχει ζήσει και το μόνο που επιθυμεί είναι να βρει μια διέξοδο να ξεφύγει από όλα αυτά. Και ο μοναδικός τρόπος είναι να γίνει κάποιος άλλος. Να σβήσει, αν είναι δυνατόν, αυτήν την «καταραμένη» ταυτότητά του. Εισάγεται στη Νομική Σχολή και διακρίνεται. Σε όλα. Στα μαθήματα, στις κοινωνικές συναναστροφές, στις φοιτητικές οργανώσεις της Αριστεράς. Είναι τολμηρός, θρασύς, παθιασμένος, βίαιος, οι γυναίκες τον θαυμάζουν, είναι το αρσενικό τους ίνδαλμα. Τότε γνωρίζεται με τον συμφοιτητή του Σαμουέλ Μπαρόν, ο οποίος αποτελεί το ακριβώς αντίθετό του. Εβραίος-Άραβας. Ο ένας συμπληρώνει τον άλλον. Μήπως κάτι υπαινίσσεται εδώ η Τουίλ; Ανάμεσά τους η Νίνα, μια συμφοιτήτριά τους. Ούτε Εβραία, ούτε μουσουλμάνα-Αραβίνα. Το ιδανικό τρόπαιο και για τους δυο. Για τον Σαμουήλ που δεν θέλει να θυμάται την εβραική του ταυτότητα και για τον Σαμίρ που ντρέπεται για την αραβική δική του και θέλει διακαώς να την αλλάξει.

Το μυθιστόρημα της Καρίν Τουίλ ξεκινά περιγράφοντας το σοκ που παθαίνουν η Νίνα και ο Σαμουήλ, ζευγάρι τα τελευταία είκοσι χρόνια, όταν βλέπουν στο  CNN έναν υπεροπτικό, επιτυχημένο από κάθε άποψη…. Αμερικανοεβραίο δικηγόρο που ακούει στο όνομα Σαμ Ταχάρ και που δεν είναι άλλος από τον παλιό τους  συμφοιτητή Σαμίρ, τον οποίο είχαν να τον δουν από τα φοιτητικά τους χρόνια. Καθώς η τηλεοπτική εκπομπή συνεχίζεται Νίνα και Σαμουήλ συνειδητοποιούν άναυδοι ότι ο Σαμίρ έχει κλέψει την εβραική ταυτότητα του παλιού του φίλου καθώς και τα βιογραφικά του στοιχεία!  Από κει και πέρα το μυθιστόρημα που κατανέμεται σε τέσσερα μέρη αρχίζει να κυλάει με παραληρηματικούς ρυθμούς, τους οποίους προκαλούν οι μακροπερίοδες προτάσεις, οι έμμεσοι διάλογοι αλλά πάνω από όλα η εξαιρετική, σε πυκνότητα, ευρηματικότητα και πλούτο, γλώσσα καθώς και ο τρόπος που η συγγραφέας την χρησιμοποιεί για να μπορέσει να εκφράσει και τις ελάχιστες αποχρώσεις της ιδιοσυγκρασίας των δύο βασικών ηρώων της, τα συναισθήματά τους, τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτοί  εγκλωβίζονται καθώς και τα μοιραία και αστάθμητα γεγονότα τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν, και προπαντός ο Σαμίρ-Σαμ Ταχάρ. Το μυθιστόρημα προχωρεί αντιστικτικά. Από τον Σαμουήλ Μπαρόν πηγαίνει στον Σαμίρ, που λίγες σελίδες μετά οικειοποιείται την ξένη ταυτότητα και ονομάζεται Σαμ, για να ξαναγυρίσει στον Σαμουήλ και τούμπαλιν. Ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες  «φωνές»  μεσολαβεί εκείνη της Νίνας, του τρόπαιου, η οποία  ταλαντεύεται ανάμεσα στους δύο, και που στο τέλος επιλέγει τον επιτυχημένο Σαμ, έστω και με την ψεύτικη ταυτότητά του,  από τον διαρκώς μαζεμένο, άχρωμο και ακοινώνητο Σαμουήλ. Η Νίνα της Τουίλ είναι ουσιαστικά μια γυναίκα-θύμα της οποίας οι επιλογές υπαγορεύονται από την επιβολή μιας, παραδοσιακά σεξιστικής,  άποψης ότι το βασικότερο  στοιχείο  μιας γυναίκας για να προσελκύσει έναν άνδρα είναι η εξωτερική  εμφάνιση και ο τρόπος χρήσης της. Εγκλωβίζεται έτσι σε μια επιβεβλημένη σεξιστική ταυτότητα χάνοντας ουσιαστικά τον πραγματικό της εαυτό και την  αξιοπρέπειά της.  Υιοθετώντας την ειρωνεία και το παράδοξο η Τουίλ, δείχνει, έστω και καθ’ υπερβολή, πού μπορεί να οδηγήσει η οικειοποίηση  μιας ξένης ταυτότητας και η μεταμφίεση αυτού που την οικειοποιείται. Διότι ο Σαμ-Σαμίρ Ταχάρ όχι μόνον καταφέρνει να κάνει στην Αμερική μια εξαιρετικά επιτυχημένη καριέρα ως δικηγόρος αλλά παντρεύεται την κόρη ενός πάμπλουτου, ακραία συντηρητικού και παραδοσιακού ως προς τον εβραισμό του, Αμερικανοεβραίου!.

Η πραγματική ταυτότητα όμως του Σαμίρ εξακολουθεί να βρίσκεται στη Γαλλία και κάποια στιγμή θα εμφανιστεί στο υπέροχο σπίτι του στην Αμερική με τη μορφή του ξανθού ετεροθαλούς αδελφού του. Από δω και πέρα οι σελίδες του μυθιστορήματος της Τουίλ αρχίζουν και τρέχουν ξέφρενα. Πώς θα κλείσει το στόμα του εγκαταλελειμμένου, μεγαλωμένου στη φτώχεια και στον κοινωνικό αποκλεισμό, ταπεινωμένου, αδελφού; Ο οποίος, πολύ σύντομα, επιστρέφοντας στο Παρίσι, θα προσελκυστεί από ακραίους ισλαμικούς κύκλους, θα νοιώσει για πρώτη φορά ότι ανήκει κάπου και δεν είναι αποσυνάγωγος, ότι είναι  επιτέλους για κάποιους σημαντικός, τόσο ώστε να πειστεί να ενταχθεί στις τάξεις των λεγόμενων μαχητών του Ισλάμ και να φύγει για το Αφγανιστάν. Το πώς το απρόσμενο αυτό γεγονός θα δράσει καταλυτικά  στους τρεις βασικούς ήρωες, Σαμουήλ, Σαμίρ Νίνα, το πώς θα καταρρεύσουν οι μύθοι και τα ψέματα, το πώς θα διαλυθούν οι ψεύτικες ταυτότητες και με όποιο κόστος συνεπάγεται κάτι τέτοιο- οδυνηρό για Σαμίρ και Νίνα- απελευθερωτικό για Σαμουήλ- θα έρθει η λύτρωση μέσα από την παραδοχή του πραγματικού εαυτού, μένει να αποκαλυφθεί στις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος. Η Τουίλ με εξαιρετική τόλμη θέτει πολλά ερωτήματα προς τις πολιτισμένες δυτικές χώρες ενώ προσπαθεί να ρίξει φώς στα άδυτα της ψυχής και της ιδιοσυγκρασίας των νεαρών ατόμων που κατά το ελάχιστο φτάνουν να οικειοποιηθούν μια πιο ευπρόσδεκτη- όπως νομίζουν- κοινωνικά ταυτότητα και κατά το μέγιστο και παράλογο να γίνουν τζιχαντιστές. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η Τουίλ καταπιάνεται με το δίπολο Εβραίος#Άραβας.  Δύο εθνοθρησκευτικές ταυτότητες,  με  μακρά  ιστορία διώξεων,  αποκλεισμών και ολοκαυτωμάτων η πρώτη, ο κατ’ εξοχήν  σύγχρονος θύτης και θύμα η δεύτερη. Με μια χρόνια καχυποψία, εχθρότητα και αντιπαλότητα μεταξύ τους. Η Τουίλ μοιάζει να υιοθετεί την άποψη  του μετριοπαθούς, ανεκτικού και πλήρως δυτικοτραφούς , γαλλοεβραίου, Πιερ Λεβή, αυτού που θα σώσει τελικά τον Σαμίρ.  «Θέλεις ν’ ακούσει τη σκληρή αλήθεια; Από αυτές που δεν λέγονται δημοσίως για να μη διασαλευτεί  η δημόσια τάξη; Η αλήθεια είναι ότι οι Άραβες αισθάνονται ταπεινωμένοι και οι Εβραίοι καταδιωγμένοι. Η αλήθεια είναι ότι οι Άραβες αντιδρούν ακόμη λες και θέλει κανείς να τους εξουσιάσει, να τους αποικίσει και οι Εβραίοι λες και κινδυνεύουν δια παντός να εξολοθρευτούν. Κάθε ομάδα πρέπει να συμβιβαστεί μ’ αυτό……και, καμιά φορά τούτο οδηγεί στον ανταγωνισμό του θύματος, ποιος έχει υποφέρει περισσότερο;”.

Για να μπορέσει η Τουίλ να φτάσει και να αγγίξει την ρίζα δύσκολων και παράλογων, εκ πρώτης όψεως, σύγχρονων καταστάσεων αφενός και να απλώσει την πλοκή του μυθιστορήματός της  αφετέρου, επιλέγει νεωτερικούς τρόπους γραφής που-όπως ήδη σημειώνω πιο πάνω- υποστηρίζονται από μία  πλούσια σε τόνους, ημιτόνια και αποχρώσεις γλώσσα. Την οποία έχει μεταφράσει εξαιρετικά η Σοφία Διονυσοπούλου, συνεισφέροντας έτσι στην απόλαυση του μυθιστορηματικού κειμένου.

ΚΑΡΙΝ ΤΟΥΙΛ: ΜΕ ΞΕΝΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ [ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ]