του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Κύπριος ιστορικός Μάριος Θρασυβούλου, που γεννήθηκε στη Λευκωσία και τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στο κυπριακό ζήτημα, έγραψε τη μελέτη Μακάριος 1948-1959 με θέμα τη ζωή και τη δράση του Μακάριου από το 1948 έως το 1959, έτος που υπογράφηκαν στη Ζυρίχη οι συμφωνίες για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Ωστόσο, δεν κάνει μια αγιογραφία του εμβληματικού Κύπριου ηγέτη. Το βιβλίο του αναφέρεται μεν στον Μακάριο –αυτός είναι ο ήρωας του–, αλλά εξετάζει όλες του τις πλευρές, θετικές και αρνητικές, κι ακριβώς γι’ αυτό προειδοποιεί από την αρχή τον αναγνώστη για το τι ακριβώς θα διαβάσει με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Η πολιτική ηγεμονία και η εξέλιξη προς τον αυταρχισμό».
Η Εισαγωγή του βιβλίου αρχίζει με την καταγραφή του ιστορικού γεγονότος: «Η είδηση του θανάτου του Μακάριου το πρωί της 3ης Αυγούστου του 1977 έπεσε σαν κεραυνός στην κοινωνία των Ελληνοκυπρίων. Μια απέραντη θλίψη αλλά και ένα αίσθημα ανασφάλειας κυριάρχησαν». Το δέος ήταν ολοφάνερο διότι «Ο Μακάριος ήταν σαν θεός!», αφού «Η σχέση Μακάριου με την κοινότητα ξέφευγε από τη συνηθισμένη και τυπική σχέση ενός ηγέτη με τον λαό του που συναντούμε στις εξελιγμένες κοινωνίες».
Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου προσπαθεί να είναι αντικειμενικός στις κρίσεις του για τον Μακάριο, δεδομένου ότι τα περισσότερα βιβλία που αναφέρονται σε αυτόν υπάρχουν και «αγιογραφήσεις», ενώ ορισμένα βιβλία προσπαθούν να τον «δαιμονολογήσουν».
Στο πρώτο κεφάλαιο με τον τίτλο «Η στιγμή» ο συγγραφέας μας μεταφέρει στον Ιούνιο του 1948, όταν ο Μακάριος επιστρέφει στην Κύπρο μέσω Αθήνας από τη Βοστόνη, όπου σπούδαζε (λίγους μήνες πριν, εν τη απουσία του, είχε εκλεγεί μητροπολίτης Κιτίου). Στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας τον υποδέχονται πλήθη πιστών, παπάδες και λαϊκοί. Είναι χαμογελαστός και χαρούμενος, ενώ οι μέχρι πριν λίγο καιρό οι φιλοδοξίες του έφθαναν μέχρι το σημείο να γίνει θεολόγος και αργότερα καθηγητής πανεπιστημίου: λεγόταν Μακάριος Κυκκώτης. Η τύχη όμως δούλευε γι’ αυτόν, οπότε από άγνωστος ιερωμένος μεταβλήθηκε σε πολιτικό πρόσωπο.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, στο «Ένας χαρακτήρας χτίζεται», μαθαίνουμε για την προηγούμενη ζωή του. Γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου του 1913 στο χωριό Παναγιά της Πάφου ως Μακάριος Μούσκος σε μια φτωχή αγροτική οικογένεια και ως μαθητής βοηθούσε τον βοσκό πατέρα του. Μετά το δημοτικό πήγε δόκιμος στο μοναστήρι της Παναγίας του Κύκκου. Το 1933 μετακόμισε στη Λευκωσία και φοιτά στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Το 1941 πήγε στην Ελλάδα και γράφτηκε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής γνωρίστηκε με τον στρατηγό Γρίβα, ηγέτη της αντικομουνιστικής οργάνωσης «Χ». Ήδη είχε διαμορφώσει τις πολιτικές ιδέες του, ήταν συντηρητικός δεξιός, αντικομουνιστής και οπαδός της βασιλείας. Το 1946, αρχιμανδρίτης πλέον, πήρε υποτροφία από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και πήγε στις ΗΠΑ, στη Βοστώνη, να συνεχίσει τις θεολογικές σπουδές του.
Όταν το 1948 ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο, το νησί ήταν διχασμένο. Η Δεξιά και η Εθναρχία προσπαθούσαν να περιορίσουν και να απομονώσουν το αριστερό κόμμα ΑΚΕΛ, ενώ στην Ελλάδα συνεχιζόταν ο εμφύλιος πόλεμος. Τον Ιούνιο χειροτονήθηκε Μητροπολίτης στη Λευκωσία, ενώ λίγες μέρες αργότερα στη Λεμεσό αποθεώθηκε από την τοπική κοινωνία. «Το νερό αρχίζει να κυλά σιγά σιγά στο αυλάκι», σημειώνει ο συγγραφέας.
Ο Μακάριος σύντομα κατάφερε να μπει στο πετσί του πολιτικού. Άρχισε να κάνει δημόσιες ομιλίες και γραπτές παρεμβάσεις στην Κύπρο, ενώ δραστηριοποιήθηκε και στην Ελλάδα με στόχο την προώθηση του ενωτικού αιτήματος. Ήταν ο καιρός της ενδυνάμωσης της θέσης για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όταν το ΑΚΕΛ αποδεχόταν κι αυτό την ίδια θέση με αποτέλεσμα ο Μακάριος να μη θεωρεί πλέον τον ελληνοκυπριακό κομμουνισμό ως τον μεγάλο κίνδυνο για την πατρίδα του.
Ο Μάριος Θρασυβούλου στο βιβλίο του καταγράφει όλα τα σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν στην Κύπρο, σχολιάζοντάς τα. Επί παραδείγματι, για το δημοψήφισμα που έγινε τον Ιανουάριο του 1959, όταν η πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων, πάνω από το 95% απαιτούσαν την ένωση με την Ελλάδα, γράφει ότι ο Μακάριος, επικεφαλής της Εθναρχίας, υποστήριζε πως «ουδέν δικαίωμα αναμίξεως εις την τύχην και το μέλλον τη Κύπρου έχει η Τουρκία. Το μέλλον της Κύπρου […] αφορά αποκλειστικώς την Ελλάδα».
Σε τούτο το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο με την πλούσια βιβλιογραφία που επικεντρώνεται γύρω από την προσωπικότητα του Μακάριου, ο συγγραφέας δίνει ένα σωρό πληροφορίες για το κυπριακό ζήτημα, αλλά όπως σημειώσαμε νωρίτερα, κρίνει αντικειμενικά αλλά και αυστηρά τον χαρακτήρα και τις ενέργειες του Κύπριου ηγέτη. Στο κεφάλαιο «Η μονοκρατορία» γράφει:
«Ο Μακάριος “μιλά” απευθείας στην κοινότητα και η κοινότητα, ανταποκρινόμενη στα καλέσματα της Εθναρχίας, “μιλά” απευθείας στον Μακάριο μέσω των μαζικών εκδηλώσεων, προσφέροντάς του την αμέριστη στήριξή της. Η κυριαρχία του Μακάριου όλο και προσεγγίζει το βοναπαρτιστικό παράδειγμα». Το βιβλίο τελειώνει με άλλον παρόμοιο χαρακτηρισμό για τον ήρωά του. Διαβάζουμε: «Έχουμε να κάνουμε με τον δεσποτισμό όχι μιας τάξης ή ενός κόμματος πάνω στο λαό, αλλά ενός ατόμου πάνω στο λαό».
Μάριος Θρασυβούλου,Μακάριος 1948-1959,Εκδόσεις Παπαζήση, 2023, σελ. 358
