Του Αδάμ Αδαμόπουλου.
Έχοντας ζήσει για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα τόσο στην Αθήνα, όσο και στην Κωνσταντινούπολη, όπου για χρόνια δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, έχοντας συγγράψει περισσότερους από 40 ταξιδιωτικούς οδηγούς (με πολλούς από αυτούς να αφορούν την Ελλάδα και την Τουρκία), και τέλος, έχοντας καταγράψει με τρόπο μοναδικό την μακρόχρονη ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία στο βιβλίο του Τα παιδιά του Αχιλλέα: Οι Έλληνες στη Μικρά Ασία από την εποχή της Τροίας (εκδόσεις Πατάκη, 2010), ο φυσικός και ιστορικός Τζον Φρίλι (John Freeley) έρχεται με το νέο του βιβλίο Ο Πλάτων στη Βαγδάτη ή το φως της Ανατολής (εκδόσεις Πατάκη, 2013) να παρουσιάσει την ανάπτυξη των επιστημών και του φιλοσοφικού αναστοχασμού στο μεσαιωνικό Ισλάμ και να διαφωτίσει το ρόλο του στη διαμόρφωση της επιστημονικής επανάστασης που σημειώνεται στη Δυτική Ευρώπη από τον 15ο αιώνα και μετά.
Ο Φρίλι αναφέρεται στην εποχή που το Ισλάμ εκτείνεται από την Κόρδοβα της σημερινής Ισπανίας, μέχρι τις εσχατιές της Σαμαρκάνδης, από το Δούναβη μέχρι βαθειά στην σημερινή Αίγυπτο, την υπερσαχάρια Βόρειο Αφρική, τη Μαγρέμπ και το Μαρόκο. Εκ της γεωγραφικής του θέσης οι Άραβες λόγιοι είχαν τη δυνατότητα να συνομιλήσουν τόσο με την αρχαιοελληνική και τη βυζαντινή παράδοση, όσο και με αυτή της Δυτικής (λατινόφωνης) Ευρώπης, αλλά και να είναι σε συνεχή επαφή και αλληλεπίδραση με αρχαίους πολιτισμούς όπως αυτοί των Περσών, της Ινδίας και της Κίνας. Από τα βασικά ερωτήματα που ο συγγραφέας προσπαθεί να καλύψει αφορούν στους παράγοντες και τους τρόπους που έκαναν δυνατή την αφομοίωση της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας και επιστήμης από τους Άραβες, στα γνωστικά πεδία και τις μεθοδολογίες που ανέπτυξαν περαιτέρω, και τέλος, στους λόγους παρακμής της αραβικής επιστήμης την ίδια εποχή που στη Δυτική Ευρώπη συντελείται η επιστημονική επανάσταση των νεώτερων χρόνων.
Η διαπραγμάτευση του Φρίλι αντιτάσσεται σθεναρά στην παγιωμένη αντίληψη ότι οι Άραβες λόγιοι ασχολήθηκαν αποκλειστικά με τη μελέτη και την ερμηνεία του Κορανίου και ότι απλά διέσωσαν πολλά από τα αρχαιοελληνικά κείμενα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας από το περίπου 1711 έργα Αράβων επιστημόνων (στα οποία πρέπει να προστεθούν επιπλέον 1376 έργα αγνώστων συγγραφέων) προκύπτει αβίαστα ότι η ενασχόληση των Αράβων αφορούσε επί παντός του επιστητού, από τα Μαθηματικά, τη Φυσική και τις πρακτικές τους εφαρμογές, τη Βοτανολογία και τη Ζωολογία, μέχρι την Αστρονομία, τη Χημεία, αλλά και την Αστρονομία και την Αλχημεία και, πως αλλιώς, τη Μαγεία.
Το κείμενο του Φρίλι μας ταξιδεύει με τρόπο μοναδικό σε γεωγραφικές και διανοητικές περιοχές ευρύτατες και εκτεταμένες. Και το πατυχαίνει αυτό με τρόπο εύληπτο και κατανοητό. Οπωσδήποτε το βιβλίο του θα πρέπει να διαβαστεί αντιστικτικά, αλλά και συμπληρωματικά με άλλα σχετικά με το θέμα βιβλία. Τέτοια είναι το Ο Αριστοτέλης στο Μον-Σαιν-Μισέλ του Καθηγητή Μεσαιωνικής Ιστορίας Συλβαίν Γκουγκενέμ (εκδόσεις Ολκός, 2009) που επιχειρεί να καταρρίψει το στερεότυπο ότι τα αρχαιοελληνικά κείμενα πέρασαν στη Δύση αποκλειστικά μέσω των Αράβων. Ουσιαστικά, αυτό που επιχειρεί ο Γκουγκενέμ είναι να απαντήσει τεκμηριωμένα στην παγιωμένη αντίληψη ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία μεταφέρρθηκε στη Δύση αποκλειστικά και μόνο μέσω των Αράβων. Με εμπεριστατωμένη καταγραφή των κέντρων μετάφρασης και μελέτης των αρχαιοελληνικών κειμένων, ο Γκουγκενέμ προσπαθεί να δείξει ότι η πρόσληψη της αρχαιοελληνικής σκέψης από τους Δυτικούς ήταν κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα της δικής τους βούλησης και μέριμνας, με τις μεταφράσεις των ελλήνων φιλοσόφων από τους Δυτικούς να προηγούνται χρονολογικά των αντίστοιχων αραβικών. Ως ορόσημο, ο Γκουγκενέμ θέτει το αββαείο του Μον-Σεν-Μισέλ, σε ένα μικρό νησάκι στη Νορμανδία, στο οποίο βενεδικτίνοι μοναχοί μετέφραζαν τα έργα του Αριστοτέλη απ’ ευθείας από τα ελληνικά στα λατινικά. Όπως ήταν επόμενο το βιβλίο του Γκουγκενέμ είχε ξεσηκώσει σάλο, κυρίως πολιτικής υφής, όταν κυκλοφόρησε στη Γαλλία, με τον ίδιο να υπεραμύνεται των απόψεών του επισημαίνοντας το ρόλο του Βυζαντίου, αλλά και των χριστιανών Αράβων και Σύρων στην υπόθεση του εξελληνισμού της Ευρώπης. Τέλος, για να επανέλθουμε σε αυτό, το βιβλίο του Φρίλι για την επίδραση της αρχαιοελληνικής σκέψης στους Άραβες λογίους, θα μπορούσε να διαβαστεί παράλληλα με το περισσότερο εκτεταμένο και συνθετικό Οι απαρχές της δυτικής επιστήμης του Καθηγητή Ιστορίας των Επιστημών Ντέιβιντ Λίντμπεργκ (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, 2003).
John Freely
Ο Πλάτων στη Βαγδάτη
Μετάφραση Νίκος Γάσπαρης
Εκδόσεις Πατάκη, 2013
σ. 372
Συλβαίν Γκουγκενέμ
Ο Αριστοτέλης στο Μον-Σαιν-Μισέλ
Μετάφραση Φανή Γαϊδατζή, Φανή Μπούμπουλη
Εκδόσεις Ολκός, 2009
σ. 300
