Louis Feuillade, η βουβή κινηματογραφική σειρά του 1915 “Τα βαμπίρ”. (του Θόδωρου Σούμα)

του Θόδωρου Σούμα

“Τα βαμπίρ” (“Les vampires“) είναι μια σπουδαία αστυνομική και γκανγκστερική, ασπρόμαυρη, κινηματογραφική  σειρά  πολλών επεισοδίων που προβάλλονταν στα σινεμά κάθε εβδομάδα, ένα τεράστιο σε διάρκεια και σε συνέχειες φιλμ του 1915, του Γάλλου πρωτοπόρου, μεγάλου μάστορα του βωβού, Λουί Φεγιάντ (Louis Feuillade). Πρωταγωνιστεί ως σούπερ βαμπ, δυναμική, αδίστακτη και σκληρή, με ζοφερό, στρεψόδικο και κακοποιό μυαλό, η Musidora, εμβληματική μορφή των σουρεαλιστών και των φεμινιστριών.

O Φεγιάντ ενορχηστρώνει ένα υπέροχο, μυστηριακό, στην ουσία ποιητικό και σκοτεινό φιλμ-ποταμό συνολικής διάρκειας 7 ωρών και 20΄. Τόσο όμως σκοτεινό όσο και απολαυστικό και διασκεδαστικό! Η διεφθαρμένη εγκληματική ηθική που περιγράφει στην κινηματογραφική σειρά του ο Λ.Φεγιάντ αντιστοιχεί, ρεαλιστικά, στην κυρίαρχη ηθική της εποχής. Το ίδιο ισχύει για την τάξη των πλουσίων. Μπορούμε να τοποθετήσουμε τη σειρά “Les vampires”  στη θεματική crime και pulp fiction, στη σκληρή αστυνομική λογοτεχνία, η οποία στο σινεμά ζωντανεύει ένα είδος που περιλαμβάνει ιστορίες με γκανγκστερικό κι αστυνομικό περιεχόμενο, με βίαια εγκλήματα, αγριότητες και μακάβριες καταστάσεις τρόμου. Πιστεύεται πως η σειρά έβαλε τις βάσεις του αστυνομικού θρίλερ και επηρέασε τον Φριτς Λανγκ, ακόμη και τον Μπουνιουέλ. Αργότερα εμπνεύστηκαν από αυτή ο Ζορζ Φρανζύ, ο Ασαγιάς το 1996 στo φιλμ του Irma Vep και στη συναφή σειρά του τού 2000, καθώς και ο Ριβέτ στο Η Σελίν και η Ζυλί πάνε βαρκάδα (1974).

Οι αφηγηματικοί τρόποι  του Λ.Φεγιάντ είναι απλοί, στρωτοί και λειτουργικοί, όσο του το επέτρεπαν οι σχετικές κατακτήσεις της εποχής σχετικά με την κινηματογραφική αφηγηματική ανάπτυξη. Δηλαδή  οι αφηγηματικές  μέθοδοι της σειράς  Les vampires ήταν λειτουργικές, με ένα μοντάζ στρωτό, λιτό και ρευστό, που βασιζόταν σε καλά, ωραία πλάνα συνδεδεμένα με απλό τρόπο. Τα πλάνα αυτά έχουν διάρκεια, δεν είναι σύντομα, και αυτό προσδίδει ρεαλισμό στο φιλμ. Η φωτογραφία άλλαζε χρωματική απόχρωση ανάλογα με το εάν είχαμε νύχτα, ημερήσιο εξωτερικό ή φωτισμένο εσωτερικό δωμάτιο, κ.τ.λ. Η φωτογραφία εμπεριείχε το κιαροσκούρο, χωρίς όμως φοβερά έντονες αντιθέσεις άσπου/μαύρου, δηλαδή η αισθητική του φιλμ-ποταμού με τα 10 επεισόδια, έτεινε προς το εξπρεσιονιστικό φωτογραφικό στυλ, όχι όμως απόλυτα, όχι ωθημένο ως τα άκρα. H ταινία προοιωνίζει τις σημαντικότατες  βουβές, γερμανικές, εξπρεσιονιστικές  ταινίες-κινηματογραφικές σειρές του μεγάλου Φριτς Λανγκ «Οι αράχνες» (1919) και «Δρ Μαμπούζε» (1922).

Ξεχωρίζουν η ερμηνεία της ερωτικής, ανησυχητικής και σαγηνευτικής, θρυλικής Musidora στο ρόλο της ανηλεούς αρχιεγκληματία Irma Vep και του κωμικού, συναρπαστικού Μαρσέλ Λεβέσκ, που υποδύεται τον αστείο κι ενεργητικότατο διώκτη των κακοποιών, Mazamette.

Πρέπει να μας ενδιαφέρει – γιατί ενδιαφέρει τους πολύ ψαγμένους σινεφίλ & fans – το καλό, παλιό, βουβό σινεμά υπό μορφή σειράς ταινιών. Κατά συνέπεια αξίζει να δούμε το “Les vampires” (“Tα βαμπίρ”, 1915) του  Feuillade. Είναι μια σπουδαία περιπετειώδης και noir  κινηματογραφική σειρά του φανταστικού σινεμά, με αρκετό χιούμορ. Οι βαμπίρ είναι μια εγκληματική συμμορία που αλλάζει συνέχεια αρχηγό (που αρχικά ονομάζεται το Μεγάλο Βαμπίρ, και ο επόμενος αρχηγός, Σατανάς), μα ουσιαστικά ηγέτις της είναι η Ίρμα Βεπ. Την υποδύεται γοητευτικά, μερικές φορές με ένα αποκαλυπτικό, μαύρο, τολμηρό και στενό κολάν, η μυθική Γαλλίδα ηθοποιός Μusidora, η θρυλική βαμπ ηθοποιός που λατρεύτηκε από τους σουρεαλιστές και τις φεμινίστριες. H Irma Vep είναι αναγραμματισμός της λέξης vampire, και εδώ έχουμε να κάνουμε με μία vamp! Mιλάμε για κλασικό βουβό γαλλικό σινεμά του 1915, αστυνομική περιπέτεια και φιλμ νουάρ σε επεισόδια.

Το είδος της αστυνομικής λαϊκής σειράς ήταν δημοφιλές και διαδεδομένο στην εποχή του. Ο Φεγιάντ είχε πραγματοποιήσει προηγουμένως, με την κινηματογραφική σειρά του “Φαντομάς”, μια μεγάλη επιτυχία. Η θεματική και προβληματική του Φεγιάντ κινείται ανάμεσα στο αστυνομικό-γκανγκστερικό φιλμ νουάρ, το – σχεδόν εξωτικό μα κι απειλητικό, επίφοβο – παραμύθι, την ανάλαφρη περιπέτεια, και το κοινωνικό σινεμά, στο έκδηλο κοινωνικό μπαγκράουντ. Η μυθοπλασία είναι περίπλοκη, πολυσύνθετη, με στροφές, απρόοπτα, δυσεξήγητες αρχικά εξελίξεις, με εκπλήξεις και ορισμένα μικροσόκ στην ανέλιξη της σφιχτοδεμένης πλοκής. Η εξέλιξή της δεν προχωρά βαδίζοντας πάνω στο σχήμα αιτία-αποτέλεσμα. Το τέλος κάθε επεισοδίου δεν κλείνει με μια αστυνομικής υφής εκκρεμότητα, με ένα δίλημμα, με μυστήριο και αγωνία ώστε να κάνει τον θεατή να περιμένει για το επόμενο επεισόδιο. H δραματουργική- μυθοπλαστική-αφηγηματική κραταιότητα και στιβαρότητα εκπλήσσει ως προς την εποχή που φτιάχτηκε η ταινία. Γενικά το φιλμ μεγάλης διάρκειας κερδίζει πολύ από την περίτεχνη ίντριγκά του. Eπεριέχει μαγεία, απόκοσμη κινηματογραφική ποίηση, τη θεματική crime που συγκινεί πολύ κόσμο, “σημεία”, στοιχεία και σημασιολογικές ενδείξεις και καταδείξεις, κοινωνικής και ταξικής υφής, ακόμη και λίγο αποκρυφισμό και φυσικά την έρευνα των δύο ερασιτεχνών ντετέκτιβ, του δημοσιογράφου και του ιλαρού, πρώην υπαλλήλου και συνεργάτη του, Mazamette.

Ο Φεγιάντ διέπρεψε σε αυτό το είδος των φιλμ σε συνέχειες, δημιουργώντας επίσης και την πολύ καλή κινηματογραφική αστυνομικο-γκανγκστερική σειρά “Fantomas”  (1913) και την αστυνομική σειρά  “Judex” (1916-1018). Έφτιαξε ακόμη, καλές, σκωπτικές κωμικές σειρές που αποτελούνται από μικρού μήκους φιλμ-επεισόδια: τα «Bout–de–Zan» (1912-1916), «Oscar» (1913), και την πολύ χαριτωμένη, περιγελαστική, κωμική σειρά «Bébé» (1909-1913).

Η μυθοπλασία και δραματουργική ανάπτυξη των «Βαμπίρ» περιέχουν από δω κι από κει ορισμένα «σημεία» που αντιστοιχούν σε ψυχαναλυτικές, ερωτικές, αλλά και κοινωνικές σηματοδοτήσεις. Βρίσκουμε δηλαδή, ψάχνοντας, εύπλαστες σημασιολογικές ενδείξεις σχετικές με την λίμπιντο της ηρωίδας Ίρμα Βεπ, παράτολμης, φορτισμένης ερωτικά βαμπ και «μοιραίας γυναίκας» στις πόζες και τις συμπεριφορές έναντι του εκάστοτε αρχηγού της συμμορίας Βαμπίρ· τις ενδείξεις βρίσκουμε  στις συμπεριφορές  του Μαζαμέτ, του (εναλλασσόμενου) αρσενικού αρχηγού της τρομερής συμμορίας και της κακοποιού Ίρμα Βεπ.