της Μαρίζας Ντεκάστρο
11 μέρες του Απρίλη 1826
Οι σκοτεινές ασπρόμαυρες μικρογραφίες της Κατερίνας Βερούτσου κοσμούν αυτή τη νουβέλα και μας βάζουν στην ατμόσφαιρα των τελευταίων ημερών του Μεσολογγίου – εννέα ημέρες πριν την Έξοδο και δύο μετά- έτσι όπως τις αφηγείται η Λίλη Λαμπρέλλη. Ο πρωταγωνιστής, ο Μάρκος ο Γελεκτσής, είναι ένα από τα πολλά παιδιά που ενηλικιώθηκαν απότομα, πήραν τη θέση των σκοτωμένων πατεράδων τους και βοήθησαν στην προσπάθεια στρατιωτικών και αμάχων να σώσουν την πόλη και τις οικογένειές τους.
Η συγγραφέας, που βάσισε το έργο της σε μαρτυρίες αγωνιστών και ενέπλεξε ιστορικά και φανταστικά πρόσωπα, έγραψε ένα αφήγημα που πάλλεται! Εμείς, οι αναγνώστες, παρακολουθούμε συγκινημένοι τους Μεσολογγίτες να βιώνουν την οδύνη, την απώλεια και την απελπισία σε ύψιστο βαθμό. Οι ψυχικές καταστάσεις κυριαρχούν, ντύνουν τα τραγικά γεγονότα και μαθαίνουν στους νεαρούς ότι, πέρα από νίκες, ήττες ή στρατηγικές, ο πόλεμος είναι οι άνθρωποι που τον ζουν.
Το καλογεράκι του Μυστρά
Στις σελίδες πρωτοστατεί εικονογραφικά ο 19ος αιώνας. Πίνακες, λεπτομέρειες έργων, τοπία, χαλκογραφίες έχουν υπό τη σκέπη τους τη ζωή ενός ορφανού αγοριού που φρόντισαν καλόγριες σε μια μονή του Μυστρά. Εκεί ο μικρός συνάντησε τη μεγάλη Ιστορία, βίωσε την ταραγμένη 8ετία και ενηλικιώθηκε. Το καλογεράκι του Μυστρά, γραμμένο από τη Μαρία Μομφεράτου, ιδρυτικό μέλος του Λυκείου των Ελληνίδων, δημοσιευμένο σε συνέχειες στο περιοδικό Παιδική Ζωή (1927-1931), είναι μια αξιοσημείωτη συμβολή στις παιδικές ιστορίες που αναφέρονται στην Επανάσταση, με την ποιότητα που διακρίνει πάντα τις εκδ. Καπόν.
Ευσυνείδητα η Κατερίνα Δασκαλάκη μεταγλώττισε το αφήγημα από την καθαρεύουσα διατηρώντας μια σοφή ισορροπία: αντικατέστησε τις λέξεις που έχουν εκλείψει από την τρέχουσα γλώσσα και διατήρησε τις λόγιες λέξεις και εκφράσεις τις οποίες μπορεί να κατανοήσει εύκολα ο νεαρός αναγνώστης. Και αν συναντήσει δυσκολίες, τότε μπορεί να λύσει τις γλωσσικές απορίες του ανατρέχοντας στο εκτενές γλωσσάρι των τελευταίων σελίδων.
Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό
Η καλλιτέχνης Μάρια Μπαχά πλησίασε τον ποιητή αισθαντικά μέσα από μια διπλή προσωπική αφήγηση που φέρνει στο νου θεατρική παράσταση. Στη δική της παράσταση, προτού σηκωθεί η αυλαία, ο αναγνώστης διατρέχει, εν είδη προοιμίου, μια συλλογή πινάκων και εικαστικών σχεδιασμάτων- θα μπορούσαν να έχουν ρόλο σκηνογραφικών υποδείξεων- που ορίζουν σκηνικά το δραματουργικό κομμάτι της ιστορίας, τον βίο του Διονύσιου και την εποχή του. Τα εικαστικά υλικά είναι το εφαλτήριο καθώς δίνουν τον τόνο στην εξιστόρηση που ακολουθεί αποτυπώνοντας τα παιδικά χρόνια, την ενηλικίωση, τα σπίτια, τις χώρες όπου έζησε, τις σχέσεις με την οικογένεια, τους τόπους, τους ομότεχνους, τις ιδέες που καθόρισαν την πορεία του και εντέλει τα πεπραγμένα που κλείνουν τον κύκλο της ζωής του.
Η ιστορία της Μπαχά για τον Σολωμό είναι μία από τις πολλές που έχει ο αναγνώστης στη διάθεσή του για να τον γνωρίσει. Όμως είναι ιδιαίτερα γοητευτικά γραμμένη!
Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας
Ο Φίλιππος Φωτιάδης υπομνημάτισε εικαστικά την εξαιρετικά κομψή έκδοση μικρού σχήματος με τις ημερολογιακές σημειώσεις, την επιστολική θα λέγαμε βιογραφία, του κυβερνήτη στο Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας. Τα σχέδια και τα πορτρέτα του τον παρακολουθούν στις πολιτικές τομές που εφάρμοσε για να δημιουργήσει το σύγχρονο ελληνικό κράτος και στην πραγματοποίηση των οραμάτων του. Μέσα από μια σύνθεση βασισμένη στις αυθεντικές επιστολές του Καποδίστρια, η Μαρία Ανδρικοπούλου σκιαγραφεί την προσωπικότητα του έμπειρου διπλωμάτη ο οποίος κατέληξε άδοξα γιατί δεν μπόρεσε να επιβληθεί στην αταξία και στις προσωπικές επιδιώξεις μερίδας των υπηκόων του. Ο Καποδίστριας μπορεί να είναι γνωστός στα παιδιά για την εισαγωγή της καλλιέργειας της πατάτας στη νεοσύστατη Ελλάδα, εξ ου και ο τίτλος του έργου, όμως δεν ήταν μόνο αυτό. Όσα ίδρυσε- το Ορφανοτροφείο, το Νομισματοκοπείο, το Μουσείο, κ.ά. τον φέρνουν κοντά μας στις επισκέψεις μας στο Ναύπλιο, την Αίγινα, την Κέρκυρα.
Υπενθυμίζω επίσης την παλαιότερη νεανική έκδοση της Έλσας Μυρογιάννη, με τον πολύ περιεκτικό τίτλο Το όνειρο του Ιωάννη, στην οποία παρουσιάζονται αναλυτικότερα και πληρέστερα στους νεαρούς αναγνώστες η προσωπική και η πολιτική διαδρομή του Καποδίστρια που τον οδήγησαν στη θέση του κυβερνήτη της χώρας. Και στα δυο έργα, γίνεται φανερή η πολυσχιδής προσωπικότητά του, αφενός ως πραγματιστή πολιτικού (τα γεώμηλα, οι θεσμοί…) και αφετέρου ως ιδεαλιστή (τα όνειρα για την Ελλάδα) ο οποίος δε δίστασε να συγκρουστεί με παγιωμένα συμφέροντα.
Ιστορία και παιδαγωγική: ενδιαφέρουσες συνεργασίες
1821: ερωτήσεις μόνο!: η συγγραφέας και η δημιουργός εκπαιδευτικών προγραμμάτων ανάγνωσης.
Δέκα κεφάλαια -ερωτήσεις που δεν ξαναλένε την Ιστορία αλλιώς, δηλώνουν οι συγγραφείς, Μαρία Αγγελίδου και Ειρήνη Βοκοτοπούλου. Οι ερωτήσεις γεννούν νέες ερωτήσεις, οι απαντήσεις με τη σειρά τους είναι κι αυτές ανοικτές σε άλλες. Η Ιστορία όπως τη γράφουν στο βιβλίο τους φαίνεται να αποτελείται από ένα συνεχές πάρε-δώσε ανάμεσα σε μεγάλα θέματα στα οποία συνδυάζονται παράγοντες, απόψεις, προσωπικά ενδιαφέροντα, συγκινήσεις, προσεγγίσεις. Όλα είναι ανοιχτά προς διερεύνηση και με αυτή τη μέθοδο στοιχειοθετούν ένα παιδαγωγικό υπόδειγμα για το πώς μπορεί να διαβαστεί/διδαχτεί η Ιστορία!
Στα θέματα του βιβλίου- Επανάσταση, Πατρίδα, Γλώσσα, και Ανατολή και Δύση, Στρατός, Εχθροί, Ξένοι, Διπλωματία, Χρήματα, Πολίτευμα- υπεισέρχονται και αναπτύσσονται ποικίλα υποθέματα που τα ορίζουν, όπως, για παράδειγμα: Χρήματα= οικονομικά του Αγώνα, Γλώσσα=παιδεία, Ξένοι-Φιλελληνισμός , κλπ. Παράλληλα καθένα συμπληρώνεται από τρία υποκεφάλαια με τίτλους Λίγη Ιστορία, που παρουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο, Μια ιστορία, που περιγράφει ένα γεγονός σχετικό με το θέμα και τέλος Η φωνή τους, τα λόγια των ανθρώπων που τα έζησαν και τα αφηγούνται. Ένα χρονολόγιο δείχνει επιπλέον τη χρονολογική σειρά των γεγονότων.
Στο βιβλίο παρουσιάζεται δυνητικά ο διάλογος που εγείρεται από την πληθώρα των στοιχείων που συνέθεσαν την Επανάσταση του 1821. Ένας διάλογος που, ναι μεν γίνεται μεταξύ βιβλίου και αναγνωστών, αλλά και μεταξύ συγγραφέων και άλλων βιβλίων, τα οποία ευχαριστούν για τη συμβολή τους οι συγγραφείς.
Θεωρώ ότι το 1821: ερωτήσεις μόνο! είναι μακράν η σημαντικότερη και πληρέστερη νεανική έκδοση για το ΄21 χάρη στην παιδαγωγική του άποψη, η οποία πετυχαίνει να «μεταγράψει» ένα πανδύσκολο περιεχόμενο και να το μετατρέψει σε ζωντανό και ενδιαφέρον ανάγνωσμα που πλησιάζει τα αντίστοιχα ιστορικά έργα για ενηλίκους.
Η εικονογράφηση, χωρίς να ενοχλεί, δεν διακρίνεται για την ιδιαίτερη πρωτοτυπία της. Ο Φοίβος Χαλκιόπουλος σχεδίασε με πενάκι τμήματα από τα γνωστά στους περισσότερους εικαστικά υλικά της περιόδου προσθέτοντας λίγο χρώμα για να τονίσει στοιχεία τους.
Για να ζούμε ελεύθεροι: η συγγραφέας και ο ζωγράφος.
Ο Χρήστος Κούρτογλου υπομνημάτισε εικαστικά αντιπροσωπευτικές στιγμές της πορείας προς τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Ένας δισέλιδος χάρτης στη φόδρα ανοίγει το βιβλίο περιλαμβάνοντας και τις ελληνικές παροικίες της Ευρώπης και λειτουργώντας ως σημείο αναφοράς για τη δράση προσώπων που εμφανίζονται καθώς διαβάζεις. Ο χάρτης υποδεικνύει το περιβάλλον μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι Έλληνες επαναστάτες και δίνει λαβή στη συγγραφέα να εξιστορήσει τα ουσιώδη της δράσης τους.
Η Ελένη Σβορώνου αφηγείται τα σύνθετα ζητήματα της Επανάστασης, και της ιστορικής περιόδου, σε μικρά παιδιά επιλέγοντας να τους μιλήσει για το περιβάλλον που την εξέθρεψε, όπως διευκρινίζει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Απλώς θα σου πω πώς ξεκίνησαν όλα αυτά… Πώς φτάσαμε να είσαι ελεύθερος άνθρωπος σε ένα ελεύθερο κράτος… Πώς ζούσαν οι Έλληνες 400 χρόνια ως υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας…Μιλάμε για όλα όσα έγιναν πριν τις μάχες… Καθόλου ξαφνικά δεν πήραν τα όπλα…». Στόχος του βιβλίου λοιπόν είναι μια ευρύτερη θέαση του γεγονότος «επανάσταση», οι διαδρομές που ακολούθησε η συγκεκριμένη για να πραγματοποιηθεί και όχι οι πολιτικοστρατιωτικές δράσεις. Τολμώ να πω ότι εκείνα που φαίνεται να λείπουν εμπεριέχονται σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης των δώδεκα κεφαλαίων του έργου, από τα οποία δεν λείπει το χιούμορ. Οργανώνουν λοιπόν μια ανάγνωση που μπορεί να οδηγήσει σε περεταίρω ενασχόληση του αναγνώστη με τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο.
1821, ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία: η δημοσιογράφος και ο ιστορικός, συμπύκνωση και τεκμηρίωση.
Ήδη από την πρώτη ματιά στο πολυθεματικό εξώφυλλο της Θέντας Μιμηλάκη, η οποία εικονογράφησε το βιβλίο, σχηματίζουμε μια ιδέα για το περιεχόμενο και τη δομή του: έργου στο κέντρο δεσπόζει ο χάρτης της Μεσογείου- το πού του Αγώνα-, με κόκκινο χρώμα το πότε– η χρονολογία 1821, τρεις προσωπικότητες (ο πολεμιστής Κολοκοτρώνης, η χρηματοδότης Μαντώ Μαυρογένους, ο διανοούμενος Κοραής) δηλώνουν το ποιοι συμμετείχαν στον αγώνα – άνδρες /γυναίκες και καθένας/καθεμιά με τη δική του δράση- , στεριά και καράβι θυμίζουν το πώς, και πάλι το πού, δηλ. τους τόπους όπου διαδραματίστηκε η επαναστατική δράση, το χειρόγραφο σηματοδοτεί τις ιδέες, την ποίηση, τη μουσική, τη λογοτεχνία, το φυτικό μοτίβο (πάνω αριστερά) την τέχνη. Με οδηγό τα εικονίδια που συνθέτουν το εξώφυλλο ξεδιπλώνεται χρονολογικά στις σελίδες το ταξίδι προς την Ελευθερία εμπλουτισμένο με πλήθος τεκμηρίων που φωτίζουν τα γεγονότα από πολλές πλευρές- τις ανθρώπινες, τις πολιτικές, τις στρατιωτικές.
Μαρία Αγγελίδου-Ειρήνη Βοκοτοπούλου
1821: ερωτήσεις μόνο!
Εικ. Φοίβος Χαλκιόπουλος
Εκδ. Ίκαρος, 2021.
Βρες το εδώ
Μαρία Ανδρικοπούλου
Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας
Εικ. Φίλιππος Φωτιάδης
Εκδ. Καλέντη, 2021.
Βρες το εδώ
Μάρω Βασιλειάδου
1821, ένα εικονογραφημένο ταξίδι προς την ελευθερία
Επιστ. Επιμέλεια Ηλίας Κολοβός
Εικ. Θέντα Μιμηλάκη
Εκδ. Διόπτρα, 2021.
Βρες το εδώ
Λίλη Λαμπρέλλη
11 μέρες του Απρίλη 1826
Εικ. Κατερίνα Βερούτσου
Εκδ. Πατάκη, 2021.
Βρες το εδώ
Μαρία Μομφεράτου
Το καλογεράκι του Μυστρά
Μεταγλ.-Επιμ. Κατερίνα Δασκαλάκη
Εκδ. Καπόν, 2021.
Βρες το εδώ
Μάρια Μπαχά
Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό
Εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2021.
Βρες το εδώ
Έλσα Μυρογιάννη
Το όνειρο του Ιωάννη
Εικ. Ευαγγελία Γουτιάνου
Εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2018
Βρες το εδώ
Ελένη Σβορώνου
Για να ζούμε ελεύθεροι
Εικ. Χρήστος Κούρτογλου
Εκδ. Μεταίχμιο, 2021.
Βρες το εδώ
