του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Δημήτρης Δεληολάνης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη και μεγάλωσε στην Ιταλία, όπου αυτοεξορίστηκε η μητέρα του, και σπούδασε πολιτικές επιστήμες στη Ρώμη. Είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας πολλών βιβλίων που σχετίζονται με την ιταλική πολιτική: Γκράμσι, Μπερλουσκόνι, Ερυθρές Ταξιαρχίες. Η μελέτη του Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι αφορά τον λαμπρό στοχαστή και οξυδερκή πολιτικό ηγέτη, ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία του Κ.Κ. Ιταλίας στην πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίες του. Αυτό έγινε όταν διασπάστηκε από τους σοσιαλιστές και έπρεπε να αντιμετωπίσει τόσο με τις φασιστικές συμμορίες όσο και τις θολές κινήσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Ο συγγραφέας που ξεκαθαρίζει πως το βιβλίο δεν είναι μια νέα βιογραφία του Αντόνιο Γκράμσι (1891-1937) ούτε η ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας. Ο Δεληολάνης έκανε πολύχρονη έρευνα, ανακάλυψε άγνωστα ντοκουμέντα, καθώς και επιστολές των στελεχών του κόμματος. Όπως σημειώνει, ο Παλμίρο Τολιάτι που διαδέχτηκε τον Γκράμσι στην ηγεσία του Κ.Κ.Ι. έδωσε μάχη για να σώσει από τη λήθη τα Τετράδια της Φυλακής και την αλληλογραφία του. Ωστόσο, δεν τόλμησε να δώσει στη δημοσιότητα κείμενα, στοχασμούς και εκτιμήσεις του Γκράμσι τα οποία έρχονταν σε αντίθεση με τον επίσημο μαρξισμό-λενινισμό της Μόσχας, δηλαδή τον λογόκρινε.
Στον Πρόλογό του, ο Δεληολάνης αναφέρει ότι από την πρώτη φάση της διάσπασης της κομμουνιστικής φράξιας από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος-Ιταλικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Σαρδηνός μαρξιστής αντιμετώπισε σοβαρά πολιτικά προβλήματα με τους συντρόφους του.
Η ίδρυση του νέου κόμματος έγινε όταν το επαναστατικό κύμα που προκάλεσε η ρωσική επανάσταση είχε περάσει οριστικά και είχε εμφανιστεί ένα επιθετικό φασιστικό κίνημα που ούτε οι Ιταλοί κομμουνιστές ούτε η Κομμουνιστική Διεθνής μπορούσαν να το κατανοήσουν και να το αντικρούσουν. Ο Γκράμσι, ο οποίος είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο κίνημα των καταλήψεων των εργοστασίων του Τορίνο, είχε τότε ελάχιστη επιρροή στο καινούργιο κόμμα. Επικεφαλής της ηγετικής ομάδας του ήταν ο χαρισματικός και μαχητικός Αμαντέο Μπορντίγκα, που είχε επιβάλλει την άποψη πως οι κομμουνιστές δεν νοιάζονταν αν στην αστική κυβέρνηση της χώρας ήταν οι φιλελεύθεροι ή οι φασίστες.
Στην Πράβντα, την εφημερίδα των Ρώσων κομμουνιστών, δημοσιεύτηκε στις 7 Νοεμβρίου 1922 ένα θεωρητικό άρθρο του Γκράμσι, ο οποίος υποστήριζε τις επίσημες απόψεις του ΚΚΙ και του Μπορντίγκα, μολονότι ήταν αντίθετες με τις εκτιμήσεις του ίδιου, αλλά και της Κ.Δ. περί φασισμού. Όταν το 1926 ο Γκράμσι είχε αναλάβει την ηγεσία του Κ.Κ. είχε επιβάλλει τις δικές του απόψεις για το ίδιο θέμα που καταγράφηκαν στις περίφημες Θέσεις για το Συνέδριο της Λυών που έγινε τον Ιανουάριο. Όμως η ηγεσία του Γκράμσι δεν διήρκεσε ούτε ένα χρόνο διότι συνελήφθη από το φασιστικό καθεστώς. Τότε είχε την παρρησία να ασκήσει κριτική στους Ρώσους συντρόφους για τους τρόπους με τους οποίους αντιμετώπιζαν την εσωκομματική αντιπολίτευση στη χώρα τους. Η ιταλική κομμουνιστική ηγεσία τάχθηκε με το μέρος της σταλινικής πλειοψηφίας των μπολσεβίκων αλλά ταυτόχρονα της άσκησε αυστηρή κριτική σχετικά με τις μεθόδους που χρησιμοποιούσε στην εσωκομματική διαμάχη, υπενθυμίζοντας τη μεγάλη συμβολή του Τρότσκι στη νικηφόρα επανάσταση.
Αυτή η πρωτοβουλία απέβη μοιραία για τον Γκράμσι. Μέσα σε λίγες μέρες, τα υπόλοιπα μέλη της ηγεσίας του κόμματος ευθυγραμμίστηκαν με τις υποδείξεις της Διεθνούς και ο γραμματέας τους απομονώθηκε πολιτικά και σωματικά. Ο εγκλεισμός του στη φυλακή από τους φασίστες συνοδεύτηκε με τις υποψίες για τροτσκισμό, ενώ οι φυλακισμένοι σύντροφοί του τον συκοφάντησαν και τον απομόνωσαν. Εκεί, έζησε την τελευταία περίοδο της ζωής του, η οποία αναλώθηκε σε στοχασμούς, οι οποίοι ανέδειξαν τον Γκράμσι ως έναν από τους πιο γόνιμους κομμουνιστές στοχαστές της Δυτικής Ευρώπης.
Τα κείμενά του που έγιναν γνωστά από τα Τετράδια της Φυλακής δείχνουν ένα ευαίσθητο διανοούμενο, ο οποίος άσκησε εύστοχη κριτική σχετικά με το αυταρχικό καθεστώς που έβλεπε να επιβάλλεται σταδιακά στη Σοβιετική Ένωση. Σε αυτά, εκφράζει επίσης την βαθιά του απογοήτευση για την πορεία που ακολούθησε το αντιφασιστικό κίνημα στην Ιταλία, το οποίο αδυνατούσε να ενωθεί στην πάλη κατά του Μουσολίνι.
Όπως ξεκαθαρίζει ο Δημήτρης Δεληολάνης στον Πρόλογό του, το βιβλίο που δεν παραπέμπει μόνο στην πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με τον σπουδαίο στοχαστή. Σε αυτό δημοσιεύονται άγνωστα ντοκουμέντα του Κ.Κ.Ι. και της Διεθνούς που βγήκαν στην επιφάνεια μετά τον θάνατο του Τολιάτι το 1964. Τιτλοφορείται Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι χωρίς ερωτηματικό επειδή δεν θέτει ερωτήματα αλλά φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις σε διάφορα ιδεολογικά ζητήματα.
Δημήτρης Δεληολάνης, Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι, Εκδόσεις Στοχαστής, 2022, σελ. 344, τιμή 16 ευρώ
