του Φίλιππου Φιλίππου
Όπως γνωρίζουν οι Έλληνες αναγνώστες, και βεβαίως οι Έλληνες ιστορικοί, οι οποίοι έχουν μελετήσει τα ελληνικού ενδιαφέροντος βιβλία του, ο Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ (1917-2001) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους φιλέλληνες. Με κλασικές σπουδές στην Οξφόρδη, γνωρίζοντας άριστα την ελληνική γλώσσα, λάτρης της Ελλάδας, ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων ιστορικού περιεχομένου. Τρία από τα καλύτερα είναι το Φιλέλληνες, το Καποδίστριας, μια βιογραφία του πρώτου κυβερνήτη της χώρας και το Μήλον της Έριδος, που αφορά την Ελλάδα στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1940.
Το 1941 βρέθηκε στην Ελλάδα και σύντομα, στη διάρκεια της Κατοχής, συμμετείχε στην αντίσταση κατά των Γερμανών ως αρχηγός της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής. Ήταν από τους πρωτεργάτες της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου στις 25 Νοεμβρίου 1942, μιας κορυφαία αντιστασιακής πράξης που πραγματοποιήθηκε από κοινού με μέλη της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και αντάρτες του Άρη Βελουχιώτη και του Ναπολέοντα Ζέρβα, δηλαδή του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ.
Η γνώση της ελληνικής γλώσσας συνέτεινε στο να αναπτύξει εκτεταμένη δραστηριότητα στη χώρα μας, ερχόμενος σε επαφή με πολλούς από τους πρωταγωνιστές των αντιστασιακών εξελίξεων. Επομένως, είχε διαμορφώσει άποψη από πρώτο χέρι για τα κρίσιμα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδας. Ο νεαρός ταγματάρχης –και σύντομα συνταγματάρχης– Γουντχάουζ που έφθασε στην Κρήτη με ψαροκάικο και αργότερα έπεσε με αλεξίπτωτο σ’ ένα βουνό κοντά στους Δελφούς, μαζί με τον ταξίαρχο Έντι Μάγιερς, τον διοικητή του, γράφει στην Εισαγωγή του (η έκδοση έγινε στην Αγγλία το 1948) πως το βιβλίο του είναι μια απόπειρα να βρεθεί μια ερμηνεία για δύο περίπλοκα γεγονότα της ταραγμένης εποχής που αφορούν την Ελλάδα.
Το ένα από αυτά τα γεγονότα αφορά τις εσωτερικές σχέσεις της χώρας και το άλλο τις εξωτερικές σχέσεις της. Όπως σημειώνει, στις αρχές του 1941, όταν ήδη η Ελλάδα είχε εισέλθει στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο λαός έδειχνε πιο ενωμένος όσο ποτέ και η χώρα αποτελούσε την κόρη οφθαλμού των Συμμάχων (δηλαδή την Αγγλία, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ). Σύντομα η Ελλάδα βυθίστηκε στον ζόφο της εχθρικής κατοχής. Κι όταν το 1944 έφυγαν οι Γερμανοί και η χώρα απέκτησε πάλι την ελευθερία της ο λαός δεν ήταν πια ενωμένος, «σπαρασσόταν από ανταγωνισμούς», γράφει ο Γούντχαουζ, κι η Ελλάδα αποτελούσε το μήλον της Έριδος μεταξύ των Συμμάχων. Οι αλλαγές που εμφανίστηκαν τότε είχαν ξεκινήσει στη διάρκεια της Κατοχής και στη συνέχεια εδραιώθηκαν.
Ο πόλεμος είχε αυξήσει το ενδιαφέρον των μεγάλων Δυνάμεων για την Ελλάδα κι οι απόψεις του συγγραφέα, μολονότι υποκειμενικές και μεροληπτικές, όπως τονίζει ο ίδιος, θέλουν να καταδείξουν και να δικαιολογήσουν την βρετανική πολιτική για την Ελλάδα που ήταν, σύμφωνα με αυτόν, η μόνη δυνατή πολιτική, έστω κι αν αυτή ή οποιαδήποτε άλλη πολιτική, δεν μπορούσαν να έχουν απόλυτη επιτυχία.
Αρχίζοντας την αφήγησή του, ο Γουντχάουζ κάνει μια ανασκόπηση της ελληνικής πραγματικότητας πριν από την είσοδο των Γερμανών στη χώρα και την Κατοχή. Αναφέρει τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος επιχείρησε να δημιουργήσει ένα κανονικό ευρωπαϊκό κράτος, όπως η Αγγλία και η Γαλλία. Για να δείξει τι εννοεί αναφέρει πως μια εβδομάδα ενός παρατηρητή στα ελληνικά βουνά θα του δείξει ότι «το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας ζει σε συνθήκες μερικών εκατοντάδων ετών πίσω από την Δυτική Ευρώπη». Μόνο η Αθήνα (και μερικές άλλες αστικές κοινωνίες Ελλάδας) ανήκει στην Ευρώπη του 20ού αιώνα, όπως το Παρίσι και το Λονδίνο. Μάλιστα εκτιμά ότι τα ελληνικά προβλήματα είναι μάλλον οργανικά παρά πολιτικά. Η λιμοκτονία, η έλλειψη στέγης, ο αναλφαβητισμός, η έλλειψη συγκοινωνιών, οι αρρώστιες, η ένδεια, η ανομία, η δεισιδαιμονία, η βεντέτα, είναι προβλήματα που δεν υπάρχουν στην Αγγλία ή στη Γαλλία, υποστηρίζει.
Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα, εγκατέστησαν μια κυβέρνηση ανδρεικέλων υπό την ηγεσία του στρατηγού Τσολάκογλου –αργότερα τον αντικατέστησαν με τον καθηγητή Λογοθετόπουλο και μετά με τον Ιωάννη Ράλλη. Αξίζει να επαναλάβουμε τα λόγια του Γουντχάουζ για ποικίλα θέματα που μελέτησε ή βίωσε ο ίδιος.
. Ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων πρακτόρων στην υπηρεσία των βρετανικών αρχών βρίσκονταν πιο κοντά στην αριστερά παρά στη δεξιά.
.Ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος πήρε μέρος στην επίθεση κατά της γέφυρας τυ Γοργοπόταμου τον Νοέμβριο του 1942 ήταν η μαχόμενη διάνοια του ΕΛΑΣ.
.Αν οι κομμουνιστές δεν είχαν χάσει τα κεφάλια τους τον Δεκέμβριο του 1944, ίσως να κέρδιζαν και να κρατούσαν την πλειοψηφία του λαού πλάι τους αποκλειστικά και μόνο επειδή ο κομμουνισμός ασκεί μια φυσική έλξη προς τους ενδεείς.
.Η ένταξη στον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα θεωρούνταν τιμητική πράξη, αλλά σε αυτόν εντάχθηκαν και κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι ήταν τελείως ανυπόληπτοι.
. Χωρίς τη βρετανική υποστήριξη, ο στρατός του Ζέρβα δεν θα είχε υπάρξει ποτέ κι αργότερα θα είχε εκμηδενιστεί χωρίς αυτήν. Αν ο Ζέρβας δεν είχε υποστηριχτεί, ολόκληρη η Ελλάδα θα είχε τεθεί υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, όταν έφυγαν οι Γερμανοί.
.Παράσημα και προαγωγές που δεν δόθηκαν σε Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι υπηρέτησαν σε αντιστασιακές οργανώσεις, απονεμήθηκαν σε όσους υπηρέτησαν στα Τάγματα Ασφαλείας.
.Όταν την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου το πλήθος των διαδηλωτών στην πλατεία Συντάγματος πλησίασε την αστυνομία, μερικοί αστυνομικοί τους πυροβόλησαν, πράγμα που αναμφίβολα ήταν ο στόχος του ΚΚΕ που τους συγκεντρώσει εκεί.
Κλείνοντας τούτο το σημείωμα για το βιβλίο του Κρις Γουντχάουζ, μπορούμε να πούμε πως το κείμενο διακρίνεται για την αντικειμενικότητα του συγγραφέα, στο πλαίσιο βεβαίως του δυνατού.
Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ, Το μήλον της Έριδος,Πρόλογος Αντώνης Κλάψης,Μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου,Εκδόσεις Μίνωας, 2021, σελ. 462.
Βρες το εδώ
