της Δέσποινας Δούκα
Μια μαγική βραδιά είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν οι φίλοι της λογοτεχνίας και του θεάτρου στο αίθριο του Δημαρχείου Κηφισιάς την 1η Σεπτεμβρίου 2020. Στο πλαίσιο των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου Κηφισιάς «Μενάνδρεια 2020» πραγματοποιήθηκε η πρεμιέρα της θεατρικής παράστασης με τίτλο «ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ-οι μούσες που αγάπησα» σε κείμενο της Μαρίας Παναγιωτακοπούλου, μουσική του Σάκη Παπαδημητρίου, ερμηνεία και σκηνοθεσία του Γρηγόρη Βαλτινού. Η παράσταση τελεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά, το οποίο, σε αγαστή συνεργασία, προσέφερε υλικό και φωτογραφίες στους συντελεστές της.
Ο τίτλος της παράστασης δημιουργεί στον θεατή την προσδοκία ότι θα παρακολουθήσει την ανάδειξη του ερωτικού Παλαμά, τη σχέση του με τις γυναίκες-μούσες της ζωής του και τη μετάπλαση του ερωτικού βιώματος σε ποιητική δημιουργία. Ωστόσο, ο εναλλασσόμενος ποιητικός, πεζός και επιστολικός λόγος του ποιητή ξεπερνά τον ειδικό αυτόν ορίζοντα πρόσληψης και, μέσα από τη σχέση του με τη Γυναίκα, παρουσιάζει κύριους σταθμούς της ζωής και του έργου ζωγραφίζοντας ένα σύνθετο παλαμικό πορτρέτο με έμφαση στον αγώνα του ποιητή για την ποίηση και τον έρωτα ως αντίσταση στον χρόνο, στη φθορά και στον θάνατο. Ενσωματώνοντας κείμενα του Παλαμά σε ένα βιογραφικό κείμενο με γνωστές και άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές της ζωής του, η συγγραφέας Μαρία Παναγιωτακοπούλου παρακολουθεί τη ζωή και την ποιητική του διαδρομή από τη γέννηση και την ορφάνια του έως τον θάνατό του. Η πολυπρόσωπη Γυναίκα είναι η πρόωρα χαμένη μητέρα του, οι εξαδέλφες του στο Μεσολόγγι των εφηβικών του χρόνων, η αφοσιωμένη σύζυγός του Μαρία Βάλβη-Παλαμά ερμηνευμένη επιτυχημένα από την Ιωάννα Στεφανάτου, οι Μούσες της ώριμης ηλικίας του όπως οι Μελισσάνθη, Στέλλα Διαλέτη, Λιλή Ζηρίνη, Λιλή Ιακωβίδη-Πατρικίου, Ραχήλ (Ελενίτσα Κορτζά) και άλλες. Παρουσίες που συνθέτουν το πρόσωπο της Μοίρας και της Μούσας, της περδικόστηθης τσιγγάνας από τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου», που ανοίγουν για χάρη του ποιητή τούς δρόμους της καλλιτεχνικής δημιουργίας και τον μυούν στις χαρές και τα βάσανα του έρωτα, σε παραλληλία ή τομή με τα λοιπά γεγονότα της ζωής του και με την άλλη μεγάλη του αγάπη, την Ελλάδα.
Η πρωτότυπη μουσική επένδυση του συνθέτη Σάκη Παπαδημητρίου με μελοποιημένα ερωτικά ποιήματα του Παλαμά σε ενορχήστρωση Άσπας Παπαδημητρίου, υπογραμμίζει τον παλαμικό λόγο με τη διακριτικότητα και τη μαεστρία της εναλλαγής υψηλών και χαμηλότονων αποδόσεων από τους Ιώ Κυριακίδου (πιάνο), Αριέτα Σαϊτά (βιολί), Στέλλα Τέμπρελη (τσέλο), Βικτώρια Κυριακίδου (φλάουτο) και Έλενα Λεώνη Παπαδημητρίου (άρπα). Η εξαιρετική ερμηνεία του μελοποιημένου Παλαμά από την Έλενα Λεώνη Παπαδημητρίου, οι χορογραφίες και η εκτέλεσή τους από την αέρινη Ευγενία Λιάκου, αναδεικνύουν αριστοτεχνικά την αντίστιξη του έρωτα, της ποίησης, του σπαραγμού, της θλίψης, των μεγάλων και μικρών στιγμών του Παλαμά.
Αφήσαμε τελευταίες την ερμηνεία και τη σκηνοθεσία του Γρηγόρη Βαλτινού. Είναι πραγματική τύχη για τον θεατή να παρακολουθεί τη συνάντηση του εθνικού μας ποιητή με έναν μεγάλο θεατράνθρωπο. Σε έναν κατά βάση θεατρικό αυτοβιογραφικό μονόλογο-απεύθυνση προς το κοινό, διανθισμένο με σύντομους διαλόγους με γυναίκες ηθοποιούς και μουσικούς που ενσαρκώνουν τις πραγματικές και υπερβατικές γυναικείες παρουσίες της ζωής του, ο Βαλτινός γίνεται ο ιδεώδης Παλαμάς. Είναι η μόνη ανδρική παρουσία του έργου επί σκηνής (άλλες, ελάχιστες ανδρικές παρουσίες υπάρχουν μόνον ως φωνές). Ξεδιπλώνοντας το υποκριτικό του ταλέντο και τη μεγάλη του εμπειρία από ρόλους του δραματικού και του ελαφρού ρεπερτορίου, ο Βαλτινός αποτυπώνει καίρια τον ψυχισμό του Παλαμά, τη δραματική συνεχή πάλη για τον έρωτα και την ποίηση ως αναζήτηση του απόλυτου, τη χιουμοριστική πλευρά του, αναδεικνύοντας έτσι τον άνθρωπο και δημιουργό και φέρνοντάς τον κοντά στον θεατή. Η συγκλονιστική ερμηνεία του, κάτω από την εντυπωσιακή πανσέληνο του Σεπτεμβρίου που σηματοδοτεί το τέλος του θέρους και την αρχή του φθινοπώρου, υπογραμμίστηκε από μια άρτια και εμπνευσμένη σκηνοθεσία όπου εναλλάσσονται το φως και το σκοτάδι του Παλαμά, το «αγγελικό και μαύρο» φως της ψυχής του, όπως αποτυπώνονται στον σκηνικό διάκοσμο και στα λευκά και μαύρα ενδύματα των γυναικών που διαβάζουν, χορεύουν, τραγουδούν, διαλέγονται μαζί του. Η συγκινητική κορύφωση του τέλους με τον πατριωτικό λόγο του Παλαμά και την κάλυψή του από την Ελληνική Σημαία, γεγονός τη πάνδημης κηδείας του αλλά και συμβολική ανταπόκριση της Ελλάδας στον φλογερό πατριωτικό έρωτά του γι’ αυτήν, γεμίζει συγκίνηση τον θεατή και, στη δύσκολη για τα εθνικά θέματα περίοδο που διανύουμε, αποκτά πρόσθετες συνδηλώσεις παραπέμποντας σε πνευματικούς «Πατέρες» που το έθνος μας έχει ιδιαίτερη ανάγκη σε κρίσιμες περιστάσεις.
Δεν πρόκειται, ωστόσο, για την πρώτη «θεατρική» συνάντηση του Γρηγόρη Βαλτινού με τον μεγάλο μας ποιητή. Στις 20 Νοεμβρίου του 2015, όταν ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός» γιόρταζε τα 150 χρόνια της πολιτιστικής και κοινωνικής του δράσης, ο Βαλτινός απέδωσε αποσπάσματα επιστολών του Παλαμά στη Λιλή Ιακωβίδη-Πατρικίου στο πλαίσιο της επιστημονικής διάλεξης της υπογραφόμενης Δέσποινας Δούκα για την ανέκδοτη επιστολογραφία του ποιητή προς την «Μούσα» του. Σε έναν κατάμεστο «Παρνασσό», δίνοντας ήδη τη σκηνοθετική του πινελιά, καθισμένος σαν τον ποιητή σε μια πολυθρόνα εποχής με μια κουβέρτα στα πόδια, με ένα πορτρέτο της Ιακωβίδη ανάμεσα σε κείνον και τη γράφουσα, με τον φωτισμό να υπογραμμίζει διαδοχικά το «πάντρεμα» του ποιητικού με τον επιστημονικό λόγο, ο Βαλτινός-Παλαμάς απέδωσε εμπνευσμένα τις παλαμικές επιστολές και αποχώρησε αργά από τη σκηνή αφήνοντάς μας άφωνους. Το Ίδρυμα Παλαμά και η υπογραφομένη είναι ιδιαίτερα ευτυχείς για τις μοναδικές στιγμές της πρώτης αυτής επαφής.
Η εξαιρετική βραδιά στην Κηφισιά ολοκληρώθηκε με τη βράβευση του Γρηγόρη Βαλτινού από τον Δήμο Κηφισιάς. Το θεσμοθετημένο από τον Δήμο βραβείο «Νίκος Κούρκουλος» απένειμε στον πρωταγωνιστή και εμπνευστή της παράστασης ο γιος του Νίκου Κούρκουλου Φίλιππος Κούρκουλος, γεγονός που συγκίνησε βαθύτατα τον Βαλτινό, όπως εξομολογήθηκε στο κοινό που τον χειροκρότησε όρθιο, μιλώντας για την εμπιστοσύνη που του έδειξε ο Νίκος Κούρκουλος ως Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και για το αίσθημά του ότι μέσα από τη βράβευση «ο Νίκος είναι μαζί μας απόψε».
Μετά από τον Δήμο Κηφισιάς, στον οποίον αξίζουν συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία και την οργάνωση της υπέροχης αυτής βραδιάς σε έναν «δύστροπο» καιρό, η παράσταση παρουσιάστηκε στο Αίγιο, στο υπαίθριο θέατρο «Γιώργος Παππάς» στις 13.9.2020, με μεγάλη επιτυχία επίσης. Πρόθεση υπάρχει να ανεβεί και σε άλλες πόλεις, μεταξύ των οποίων σε αυτές που έχουν συνδέσει το όνομά τους με τον Παλαμά (Πάτρα, Μεσολόγγι, Αθήνα). Στην έμπνευση και αύξηση τέτοιων δράσεων που προωθούν το παλαμικό έργο, εξάλλου, θα συμβάλει αναμφίβολα η νέα, πλήρης φιλολογική έκδοση των Απάντων του ποιητή, που
άρχισε ήδη να τυπώνεται από το Ίδρυμα Παλαμά.
(*) Η Δέσποινα Δούκα είναι Διδάκτωρ Φιλολογίας, Μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά
