Κωνσταντία Σωτηρίου : “Κουβαλούμε κομμάτι από θάνατο” (συνέντευξη στη Χρύσα Φάντη)

0
801

 

 

 

 συνέντευξη στη Χρύσα Φάντη

 

Η Κωνσταντία Σωτηρίου μιλάει για την Κύπρο, τη νουβέλα της Πικρία Χώρα και την πρόσφατη βράβευσή της με το Βραβείο  Διηγήματος της Κοινοπολιτείας, 2019.   

 

Τη χρονιά που μας πέρασε, η Κύπρια συγγραφέας Κωνσταντία Σωτηρίου ανακηρύχτηκε νικήτρια στον διαγωνισμό για το Βραβείο Διηγήματος της Κοινοπολιτείας 2019 (The 2019 Commonwealth  Short Story  Prize) με το αδημοσίευτο διήγημά της Έθιμα θανάτου. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη η νουβέλα της με τον τίτλο Πικρία Χώρα, μέρος μιας τριλογίας που άρχισε με το πρώτο βιβλίο της Η Αϊσέ πάει διακοπές και συνεχίστηκε με το Φωνές από Χώμα, από τις ίδιες εκδόσεις.

 

 Κυρία Κωνσταντία Σωτηρίου,το διήγημά σας Έθιμα Θανάτου αφορούσε εκείνες τις Κύπριες μητέρες και συζύγους αγνοουμένων μετά την τουρκική εισβολή του 1974, που αφέθηκαν να πιστεύουν ότι οι δικοί τους αγνοούνταν, ενώ υπήρχαν σαφή στοιχεία για τον θάνατό τους.  Πώς έζησαν αυτές οι γυναίκες όλα αυτά τα χρόνια και ποιοι τις καταδίκασαν σε μία τέτοια ψευδαίσθηση; 

 

Δεν ξέρω πραγματικά πώς θα μπορούσα να περιγράψω αυτό που έζησαν αυτές οι γυναίκες για σαράντα και πλέον χρόνια. Μπορούμε να φανταστούμε τον πόνο και την αγωνία να ζει κάποιος σ’ αυτή τη γκρίζα ζώνη της αβεβαιότητας, χωρίς στοιχεία για να μπορέσει να δώσει ένα τέλος στον θρήνο και να συνεχίσει τη ζωή του. Στα βιβλία μου προσπαθώ να μιλήσω λογοτεχνικά και να δώσω μέσα από αυτό το πρίσμα απαντήσεις. Από εκεί και πέρα, πόσοι ένοχοι υπάρχουν στη λεγόμενη κυπριακή τραγωδία και πόσοι χρειάζεται να λογοδοτήσουν για όλα όσα έγιναν, είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο και είναι γεμάτο με αίμα.

Στη τελετή αποδοχής του Βραβείου Διηγήματος της Κοινοπολιτείας 2019, δηλώσατε: «Αυτό το βραβείο είναι μια αναγνώριση για την προσπάθειά μου να δώσω φωνή σ’ αυτές που δεν είχαν την ευκαιρία να ακουστούν πριν».

Είναι κάτι που λέω συνέχεια, ότι η επίσημη ιστορία, ή «εγκυρη», γράφεται από άντρες ενώ οι γυναίκες μένουν στην αθέατη πλευρά των πραγμάτων, παρά το γεγονός ότι οι ίδιες έχουν υποφέρει τα πάνδεινα από τον πόλεμο. Ήθελα να δώσω το μήνυμα ότι αυτό δεν είναι μια «καθαρά αντρική υπόθεση». Ως άτομο που πέρασε τα παιδικά του χρόνια μέσα από το τραύμα που άφησε σε όλους μας ο πόλεμος, βλέπω πόσο βοήθησαν οι γυναίκες του τόπου μου να επουλωθούν όσο γίνεται αυτά τα τραύματα και να προχωρήσει η ζωή.  Όλες οι γυναίκες που υπήρξαν ουσιαστικά θύματα του πολέμου, έγιναν αθέλητα ηρωίδες μιας κατάστασης που έτυχε συντήρησης για χρόνια, ως τα πρόσωπα της ίδιας της τραγωδίας, ως ένας μοχλός προπαγάνδας.

Η Πικρία Χώρα αρχίζει μ’ ένα αλληγορικό, δυστοπικό παραμύθι. Σ’ έναν τόπο που μαστίζεται από τη ξηρασία πρωταγωνιστoύν ποντίκια, φίδια κι ένα παράξενο πλάσμα, ο Καρλίτο. Ο Καρλίτο ταυτίζεται με τον όλεθρο, είναι αυτός που έχει ταχτεί με τους πραξικοπηματίες στην απόπειρα κατά του Μακάριου. 

Ο Καρλίτο για μένα είναι ίσως το απόλυτο κακό, όπως λέτε, ένα φάσμα μια οντότητας που υπάρχει, είναι ένοχο και καταστρέφει. Τον είχα σκεφτεί ως το γιο της Σπασούλας, ως ένα πλάσμα στη χειρότερη εκδοχή του, αφού στο μυαλό της μητέρας του είναι ένοχος και κουβαλά το βάρος όχι μόνο του δικού του θανάτου αλλά και άλλων αθώων, ίσως κιόλας του ίδιου του τόπου.

Η Αντιγόνη στην τραγωδία του Σοφοκλή θάβει τον επίορκο αδερφό της, πιστή στην αγάπη και στις αρχέγονες αξίες της μητριαρχίας. Στην Πικρία χώρα, τα λείψανα του επίορκου γιου της Σπασούλας, για τους ίδιους λόγους, πρέπει να ταφούν σύμφωνα με τις παραδόσεις. 

Η ταφή του νεκρού είναι μια σημαντική τελετουργία που κουβάλα μεγάλο βάρος. Ο γιος της Σπασούλας στην προκειμένη περίπτωση έχει διαπράξει μια μεγάλη αμαρτία, το βάρος της οποίας βαραίνει ακόμη και τη μάνα του. Ωστόσο, τίποτα και κανένας δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει την ταφή του.

Στην Πικρία Χώρα γράφετε: Κουβαλούσαν κομμάτι από θάνατο, έλεγε η γιαγιά μου. Κουβαλούμε κομμάτι από θάνατο σαν πεθάνει ο άντρας μας…» Αντιλαμβάνομαι πως με την επανάληψη της πρότασης και την αλλαγή τόσο του χρόνου όσο και του προσώπου (κουβαλούσαν-κουβαλούμε) υποδηλώνετε μια τραγωδία που ξεκινά από την αρχαιότητα και συνεχίζεται από γενιά σε γενιά και από μάνα σε κόρη.    

Στο σημείο που αναφέρετε, η ηρωίδα του βιβλίου ταυτίζεται με τη γυναίκα που έχασε τον άντρα της, επειδή και της ίδιας ο σύζυγος είναι χαμένος, ανήκει στους αγνοουμένους. Θεωρώ πως υπάρχει μια ταύτιση ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες του τόπου, Τουρκοκύπριες ή Ελληνοκύπριες που έχασαν τους ανθρώπους τους μέσα από διάφορες καταστάσεις προδοσίας, συγκρούσεων και γεγονότων που ίσως να μεταμόρφωσαν απλούς και καθημερινούς ανθρώπους σε τέρατα ικανά να διαπράξουν δολοφονίες. Πιστεύω, επίσης, ότι ο χορός της αρχαίας τραγωδίας υπάρχει διάχυτα στο βιβλίο, μέσ’ από τις γυναίκες που κάνουν το ξόδι στην κύρια ηρωίδα, την Σπασούλα.

Πόσο έχει αλλάξει από τότε η ζωή των γυναικών στη χώρα σας; Υποθέτω πως η σύγχρονη Κυπρία δεν κουβαλάει «κομμάτι από θάνατο» με τον τρόπο που το κουβαλούσε η μητέρα της ή η γιαγιά της.

Οι γυναίκες της Κύπρου κουβαλούν πολλούς θανάτους μέσα τους, ίσως οι πιο σύγχρονες να κουβαλούμε τον θάνατο πιο εύκολα ή μάλλον διαφορετικά, επηρεασμένες από σύγχρονες νόρμες και ρεύματα. Απέχουμε πολύ ωστόσο, ως σύνολο, να απεγκλωβιστούμε από τον ρόλο που μας επιβάλλει η πατριαρχία και αυτό είναι φανερό τόσο στη δημόσια ζωή όσον και στην ιδιωτική ζωή της κάθε μίας από εμάς. Οι γυναικείες πράξεις γενναιότητας είναι πιο αθόρυβες από αυτές των αντρών, δεν είναι τόσο φανερές και κυρίως δεν επιζητούν την επιβράβευση. Είναι, ίσως, γι αυτό που περνούν απαρατήρητες. Πιστεύω πολύ στη γυναικεία αλληλεγγύη».

Μιλήστε μου λίγο γι αυτό που προηγήθηκε της συγγραφής. Ποιες ήταν οι πηγές στις οποίες ανατρέξατε και ποια τα κίνητρα; 

 Πριν από κάθε βιβλίο υπάρχει προφανώς ένα έναυσμα, μια πηγή έμπνευσης. Στην Αϊσέ πάει διακοπές ήταν ένα δημοσίευμα, στο Φωνές από Χώμα οι διηγήσεις της μητέρας μου και στην Πικρία χώρα μια κηδεία αγνοουμένου στην οποία είχα παραστεί. Για κάθε βιβλίο χρειάστηκε να κάνω έρευνα, για να είμαι πιστή στα ιστορικά γεγονότα τα οποία περιγράφονται.

 

Τα βιβλία της Κ.Σωτηρίου

(2019) Πικρία χώρα, Εκδόσεις Πατάκη
(2017) Φωνές από χώμα, Εκδόσεις Πατάκη
(2015) Η Αϊσέ πάει διακοπές, Εκδόσεις Πατάκη

 

Προηγούμενο άρθροΠοίηση στα χρόνια της κρίσης (του Βαγγέλη Καραμανωλάκη)
Επόμενο άρθροΜα για ποια ισότητα μιλάς; (της Θεοδώρας Δ. Πατρώνα)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ