της Όλγας Σελλά
Ο θεατρικός Μάιος μας έφτασε με εξαιρετικά ταχύ βήμα, σχεδόν αντίστοιχο μ’ εκείνο του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου. Και μέσα σ’ αυτόν τον ταχύ βηματισμό, είναι εξαιρετικά εύκολο να σκοντάψουμε σε ανούσιες και αδιάφορες παραστάσεις ή να προσπεράσουμε κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες και ξεχωριστές δουλειές.
Μία από αυτές τις τελευταίες, τις ξεχωριστές, ευτυχώς δεν την έχασα. Και την προηγούμενη Δευτέρα, σε μια έρημη Αθήνα, μιας και ήταν η εκ μεταθέσεως αργία της Εργατικής Πρωτομαγιάς, έφτασα στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, για να δω μια παράσταση που καταπιάνεται με ένα μυθικό όσο καταραμένο πρόσωπο της σύγχρονης ιστορίας του θεάτρου: τον Αντονέν Αρτώ «έναν ηθοποιό, έναν προφήτη, έναν άγιο, έναν μάρτυρα, μια φιγούρα που πέρασε από τα μάτια μας και χάθηκε, έναν όμορφο άντρα, έναν σοφό, έναν δάσκαλο, έναν παράφρονα», όπως σημείωνε το 1976 ο Μάρτιν Έσσλιν. Αυτή την περίπλοκη, ταλαντούχα και αυτοκαταστροφική προσωπικότητα, αυτό «το επείγον περιστατικό» όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο Χάινερ Μύλλερ, γνώρισα περισσότερο μέσα από το έργο «Κόκκαλο – Ένα έργο για τον Αντονέν Αρτώ» που σκηνοθέτησε η Ιόλη Ανδρεάδη, η οποία και έγραψε το έργο, μαζί με τον Άρη Ασπρούλη. Είναι το έργο που ολοκληρώνει την τριλογία για τον Αντονέ Αρτώ. Εχουν προηγηθεί οι παραστάσεις «Αρτώ / Βαν Γκογκ, avec un pistolet» (Θέατρο Σημείο – 2015) και «Οικογένεια Τσέντσι» (Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης – 2016).
Βρισκόμαστε στο 1946. Ο Αντονέν Αρτώ είναι ήδη έγκλειστος σε ψυχιατρείο, όπου οδηγήθηκε δια της βίας, με το χαρακτηρισμό του παράφρονα. Εκεί θα υποστεί δεκάδες ηλεκτροσόκ που θα αφήσουν έντονα τα ίχνη τους και στην ψυχή και στο σώμα του Αρτώ. Οι «Φίλοι του Αντονέν Αρτώ» οργανώνουν μια ειδική βραδιά στο έργο του, στο θέατρο «Σάρα Μπερνάρ», αλλά στον ίδιο τον τιμώμενο δεν επιτρέπεται η είσοδος, επειδή δεν ήθελαν ανάμεσά τους την εξασθενημένη του φιγούρα και επειδή δεν εμπιστεύονταν τις αντιδράσεις του. Έτσι, ο Αρτώ έμεινε έξω από το θέατρο «Σάρα Μπερνάρ», ενώ μέσα τιμούσαν το έργο του.
Το έργο της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη ξεκινά ακριβώς από αυτή τη στιγμή. Όταν ο Αντονέν Αρτώ επιστρέφει απογοητευμένος και πικραμένος στο κελί του ψυχιατρείου, το οποίο του είχε δώσει τα τελευταία χρόνια με μικρή ελευθερία κινήσεων. Και εκεί αποφασίζει να δώσει τη δική του παράσταση, για το δικό του κοινό, ένα κοινό ιδεατό, που πλάθει στο σακατεμένο του μυαλό.
Στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης χτυπάει το δεύτερο κουδούνι. Αλλά ο ηθοποιός που θα ερμηνεύσει τον Αρτώ, ο Γεράσιμος Γεννατάς, βγαίνει στη σκηνή φορώντας ένα κασκόλ τυλιγμένο στον λαιμό του, και με κιμωλία αρχίζει να σχηματίζει μπροστά τα πόδια των θεατών της πρώτης σειράς, διάφορες φιγούρες. Είναι οι θεατές του Αρτώ, οι θεατές που επέλεξε, οι θεατές που θα ήθελε να τον παρακολουθούν. Καθώς ολοκληρώνει την κάθε φιγούρα με την κιμωλία του, με ευγένεια αριστοκράτη και κοσμοπολίτη οικοδεσπότη και ανείπωτη γλυκύτητα εύχεται «Καλώς ήλθατε! Και καλή χρονιά! Ευτυχισμένο το 1946». Το τρίτο κουδούνι χτυπάει, ενώ ο Αρτώ/Γεννατάς έχει ήδη σκιτσάρει το «κοινό» του.
Η παράσταση αρχίζει. Ο Αντονέν Αρτώ μιλάει ασταμάτητα, με μια φωνή βαθιά. Δεν θέλει να τους τρομάξει τους θεατές του, θέλει να μοιραστεί μαζί τους τον κόσμο του, τις σκέψεις του, την πίκρα του: «Εσείς είστε οι μόνοι μου φίλοι. Οι πρώτοι που έπλασα με τα ίδια μου τα χέρια. Οι καλύτεροι. Και οι πιο πιστοί. Οι ‘φίλοι’ μου, οι ‘φίλοι του Αντονέν Αρτώ’ οργάνωσαν εκδήλωση, πριν από λίγες μέρες, προς τιμήν μου, αλλά εμένα δεν με άφησαν να μπω. Όλη η καλή κοινωνία των Παρισίων απολάμβανε στις ζεστές κόκκινες πολυθρόνες της τις αναγνώσεις των κειμένων μου, ενώ εγώ ξεροστάλιαζα στο κρύο, χαζεύοντας το παραμορφωμένο μου είδωλο μπροστά από δύο –κλειστές- πόρτες. Θες από φόβο για ‘νέο σκάνδαλο’ –σαν εκείνα που πάντα συνοδεύουν τις δημόσιες εμφανίσεις μου; Θες γιατί μου έλειπαν πια όλα τα δόντια και τίποτα δεν θύμιζα την εικόνα που είχαν σμιλεύσει στο μυαλό τους για μένα ώστε να ταιριάζω –κατ’ αυτούς- στα έργα μου; Θες γιατί ήμουν σακατεμένος από την κορυφή ως τα νύχια από την ηρωίνη, τα ηλεκτροσόκ, τον εγκλεισμό, τη μοναξιά, τον έρωτα;». Γιατί ήταν ερωτευμένος ο Αντονέν Αρτώ. Είχε τη Γενίκα του, τη Ρουμάνα ηθοποιό Genika Athanasiou, με καταγωγή από την Αλβανία και την Ελλάδα. Δίπλα στον Αρτώ/Γεννατά, επί σκηνής, υπάρχει κι άλλος ένας άνθρωπος, ο μουσικός και περφόρμερ Γιώργος Παλαμιώτης, που έγραψε και την πρωτότυπη μουσική για την παράσταση, και οι ήχοι του συνοδεύουν, σαν μαχαιριές, σαν γρατσουνιές, σαν πνιγμένες κραυγές κάποιες στιγμές, τον θόρυβο και την αγωνία του μυαλού του Αντονέν Αρτώ. Είναι στιγμές που αλληλοσυμπληρώνονται, που συνομιλούν μ’ έναν δικό τους τρόπο αυτοί οι δύο Αρτώ, θαρρείς πέραν του κόσμου τούτου.
Σ’ αυτή την παράσταση ακούς τον εξαιρετικά συγκροτημένο και παραπονεμένο λόγο ενός «παράφρονα» να μιλάει για όλα. Το θέμα είναι ο τρόπος που τα λέει όλα αυτά ο Γεράσιμος Γεννατάς, που κάνει μια καθηλωτική ερμηνεία, μια ερμηνεία που πότε σε χαϊδεύει και πότε σε πονάει. Όχι μόνο για τον τρόπο που τα λέει, αλλά και για όσα λέει: «Είναι τώρα κάμποσος καιρός, που –ντροπή μας- ένας σωρός μικράνθρωποι έφεραν στα μέτρα τους το άλσος της τέχνης και κούρεψαν –για να το καταφέρουν- όλες τις δάφνες της ιερής και αγνής έμπνευσης. Ανεχόμαστε ν’ ανεβαίνουν το πορφυρό θρονί παράσιτα και χιλιάδες μαλάκια, στενοκέφαλοι και αντιπαθητικοί, και –μακάριοι- φχαριστιόμαστε διαβάζοντας πως ‘ο τάδε εποιήσατο –ενώπιον εκλεκτού ακροατηρίου- διάλεξιν περί τέχνης και επιστήμης και τα λοιπά και τα λοιπά και τα λοιπα… και πως ο σοφός ομιλητής κατεχειροκροτήθη’. Κι εμείς ξέρουμε πως ο τάδε είναι μια μετριότητα αξιοπεριφρόνητη και κωμική, και στη ζωή και στην τέχνη, ένας αυθάδης, ένας παρείσακτος, ένας ημιμαθής αριβίστας, που αλλού ούτε γι’ ακροατής δεν θα έκανε».
Ο Γεράσιμος Γεννατάς κινείται διαρκώς, άλλοτε φοράει ένα παλτό (σαν για να προστατευτεί), άλλοτε το βγάζει, μιλάει σ’ ένα μικρόφωνο πότε ψιθυριστά πότε με ένταση –αλλά ποτέ με θόρυβο-, κάνει σε παντομίμα τους ρόλους των έργων του, κάνει τις φωνές δύο ιδεατών συνομιλητών του, περπατάει στις ράχες των καθισμάτων του θεάτρου, από πάνω ως κάτω, κοιτάζει τη Γενίκα, κοιτάζει τη Γενίκα, κοιτάζει τη Γενίκα. «Υπάρχει ένα κορίτσι. Βρίσκεται ανάμεσά μας. Είναι πάντα εκεί, και με περιμένει. Πάντα. Όταν τελειώνει η παράσταση, θέλει κάθε βράδυ να πάμε για χορό. Κάθε βράδυ. Ως το πρωί. Δεν θέλει ποτέ να κοιμηθούμε. Ποτέ. Ποτέ». Και μετά λέει με απίστευτη ηρεμία προς το κοινό του: «Για να υπάρξεις, χρειάζεται απλώς να αφεθείς. Αλλά, για να ζήσεις, πρέπει να είσαι κάποιος. Πρέπει να έχεις ένα κόκκαλο. Και να μη φοβάσαι να το δείξεις –ακόμα κι αν χρειαστεί να χάσεις τη σάρκα σου γι’ αυτό» (ένα σημείο του έργου που είναι αυτούσιο κομμάτι από το έργο του Αρτώ με τίτλο «Σκατά»). Όπως και πολλά άλλα στοιχεία της παράστασης παραπέμπουν σε άλλα έργα του Αρτώ, σε σκηνικές του προτάσεις, στο «Θέατρο της Σκληρότητας» μια θεατρική φόρμα που ο ίδιος δημιούργησε.
Μια σημαντική θεατρική και παιδευτική διαδικασία είναι το «Κόκκαλο» της Ιόλης Ανδρεάδη. Ανεβαίνεις τα σκαλιά του Υπογείου του Θεάτρου Τέχνης και σκέφτεσαι εκείνον τον άνθρωπο που έστησε ένα δικό του κοινό για την τελευταία του παράσταση. Που δεν παραιτήθηκε από όσα πίστευε, που μέσα από τους δρόμους των κειμένων και των παραστάσεων αναζήτησε την επαφή του με τους ανθρώπους, και μέσα από αυτούς τους δρόμους την έχασε. Αλλά στο μεταξύ, χωρίς ίσως να το ξέρει, επηρέασε συγγραφείς, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, μουσικούς… Και συνεχίζει να μας συγκινεί. Και συνεχίζουμε να τον «ακούμε».
Για δύο Δευτερότριτα ακόμα: Μέχρι 17 Μαϊου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία: Ιόλη Ανδρεάδη, Κείμενο: Ιόλη Ανδρεάδη και Άρης Ασπρούλης, Σκηνογραφία: Δήμητρα Λιάκουρα, Ενδυματολόγος: Κωνσταντίνος Κασπίρης, Πρωτότυπη μουσική: /Γιώργος Παλαμιώτης, Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης, Κατασκευές: Γιάννης Νίτσος, Φωτογραφίες: Κική Παπαδοπούλου.
Ιόλη Ανδρεάδη και Άρης Ασπρούλης, Κόκκαλο-Ένα έργο για τον Αντονέν Αρτώ, Κάπα εκδοτική
Βρες το εδώ
