Του Θανάση Μήνα
Ο συγγραφέας του Arab Jazz (Εκδ. Πόλις, μετάφραση Αγγελική Τσέλιου) μιλά στον Αναγνώστη.
Το πρώτο μυθιστόρημα του -γεννημένου στο Αμπιτζάν- Karim Miské είναι ένα καλογραμμένο σύγχρονο νουάρ με πολιτικές προεκτάσεις, το οποίο διαδραματίζεται σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά της γαλλικής πρωτεύουσας. Η αφήγηση δομείται με άξονα τη δολοφονία μιας νεαρής αεροσυνοδού. Στην υπόθεση εμπλέκεται ένα διεθνές κύκλωμα διακίνησης ναρκωτικών, που με τη σειρά του συνδέεται με φονταμενταλιστικές θρησκευτικές ομάδες (σαλαφιστές ισλαμιστές, χασιδιστές εβραίους, μάρτυρες του Ιεχωβά). Η ανάδυση του θρησκευτικού φανατισμού στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες είναι στο επίκεντρο των προβληματισμών του συγγραφέα∙ ακόμη περισσότερο, τον Karim Miské απασχολεί το πώς εκμεταλλεύονται και χρησιμοποιούν τους νέους, κοινωνικά αποκλεισμένους και ευάλωτους ζηλωτές της θρησκείας οι λογής επιτήδειοι (ομάδες πολιτικών συμφερόντων, οργανωμένο έγκλημα). Ως προς τη θεματολογία, ο Miské κινείται σε ένα παραπλήσιο λογοτεχνικό σύμπαν με αυτό των Jean-Patrick Manchette και Jean-Claude Izzo. Ως προς το ύφος, όμως, φέρνει πιο κοντά στον James Ellroy και δη στη Λευκή τζαζ του τελευταίου. Τα γνωρίσματα αυτού του ύφους είναι ο στακάτος (συγκοπτόμενος στη γλώσσα της τζαζ) ρυθμός, οι κοφτεροί διάλογοι, η άφοβη χρήση της αργκό. Αφθονούν επίσης οι μουσικές αναφορές: Miles Davis, Dinah Washington, Patti Smith, Rolling Stones, Fela Kuti, Portishead, Serge Gainsbourg. Ο λόγος στον ίδιο:
Ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στη Λευκή Τζαζ του James Ellroy. Είναι πράγματι ένας φόρος τιμής στον Ellroy; Κατά πόσο σας έχει επηρεάσει ως συγγραφέα;
Ο τίτλος του μυθιστορήματος μου, Arab Jazz, κλείνει το μάτι στη Λευκή Τζαζ του James Ellroy, που απεικονίζει με απίστευτα σωστό και πολυφωνικό τρόπο το σύνολο των συγκρούσεων που διατρέχουν την Αμερική της δεκαετίας του 50. Συγκρούσεις που είναι άρρηκτα δεμένες με θέματα φυλετικά, ταυτότητας, πολιτικής ιδεολογίας και φυσικά, ναρκωτικών. Συγκρούσεις που αποκτούν ένα ιδιαίτερο νόημα στην δική μας Ευρώπη που διχάζεται μεταξύ της πολυπολιτισμικότητας και της σχεδόν ακατανίκητης επιθυμίας ορισμένων για επιβεβαίωση της λευκής υπεροχής. Και είναι αυτό κυρίως το γεγονός στο οποίο ο Ellroy με επηρέασε: στον τρόπο που κοιτάζει κατάματα τα πραγματικά πεδία αντιπαράθεσης που απασχολούν την κοινωνία. Σκαλίζει εκεί που πονά. Χωρίς κανόνες ευπρέπειας.
Ποιοι άλλοι συγγραφείς σας έχουν επηρεάσει;
Όντας μοναχοπαίδι, βαριόμουν πολύ τις οικογενειακές συγκεντρώσεις που περιβάλλονταν από συζητήσεις ενηλίκων. Τα βιβλία με έσωσαν. Έγιναν οι φίλοι μου, ο κόσμος μου. Χάρη σε αυτά, βίωσα τα πιο έντονα συναισθήματα. Λατρεύω αυτή τη φράση του Όσκαρ Ουάιλντ σχετικά με το βασικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος του Μπαλζάκ, Μεγαλεία και δυστυχίες των κουρτιζάνων: «Μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της ζωής μου είναι ο θάνατος του Λυσιέν ντε Ρυμπαμπρέ». Αυτό αντικατοπτρίζει τη δύναμη των βιβλίων. Όταν ήμουν μικρό αγόρι και διάβαζα, η ζωή μου φαινόταν πιο μεγάλη, ένα πνεύμα με συγκλόνιζε, με καταλάμβανε. Δεν υπήρχε έντονο το θρησκευτικό στοιχείο με την κλασική έννοια στην οικογένεια της μητέρας μου, εντούτοις είχε εκχριστιανιστεί όπως οι περισσότερες γαλλικές οικογένειες, γινόταν όμως πολύ λόγος για την πολιτική. Μια ελπίδα, σχεδόν μεσσιανική, ερχόταν απευθείας από την απελευθέρωση των λαών του Τρίτου Κόσμου. Η πολιτική μ’ ενδιέφερε εξίσου, αλλά εξ αποστάσεως. Για να ζήσω, για να ονειρευτώ τίποτε δεν άξιζε όσο ο Σταντάλ ή ο Οράτιος ΜακΚόυ. Και ο Μπαλζάκ, βεβαίως. Όπως ο Όσκαρ Ουάιλντ, διατηρώ μια ιδιαίτερη σχέση με το «Μεγαλεία και δυστυχίες των κουρτιζάνων». Όχι μόνο χάρη στον Ρυμπαμπρέ, αλλά γιατί πρόκειται για μια εξαιρετική τοιχογραφία πάνω στην επινόηση μιας νέας κοινωνίας, μιας καπιταλιστικής μετα-επαναστατικής Γαλλίας. Όλα τα θεμέλια της κοινωνίας μας τέθηκαν εκεί με τρόπο οραματικό. Για μένα, αυτό είναι ένας μυθιστοριογράφος. Ένα ον διορατικό που βλέπει την αλήθεια της εποχής του και την αποκαλύπτει και στους άλλους. Αλλά μ’ έχουν επίσης βαθιά σημαδεύσει αμερικανοί συγγραφείς όπως ο Τζον Ντος Πάσος, ο Μπρετ Ίστον Έλις, ο Φίλιπ Ροθ…Χωρίς επίσης να ξεχνώ, για να επανέλθουμε στην Ευρώπη, τον Προυστ και τον Σαίξπηρ. Στην πραγματικότητα, η λίστα είναι πολύ μεγάλη.
Πόσο σας ανησυχεί ως φαινόμενο η άνοδος του θρησκευτικού φονταμενταλισμού;
Ζούμε σ’ ένα κόσμο μετά από το θάνατο του Θεού, και προφανώς, αυτό δεν είναι απλό. Κατά τη γνώμη μου, η άνοδος του φονταμενταλισμού είναι πρώτα απ’ όλα ένα σημάδι αυτής της πραγματικότητας. Η βιομηχανική και επιστημονική επανάσταση ξερίζωσε τη θρησκεία από την καρδιά της κοινωνίας μας. Αλλά είμαστε άνθρωποι, έχουμε την ανάγκη να πιστέψουμε για να ζήσουμε. Ή, φαίνεται ότι η πίστη στην επιστήμη και τη δημοκρατία δεν είναι αρκετή τελικά. Παραμένει μια έλλειψη, μια αίσθηση ανικανοποίητου. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη προσπαθώ να ανιχνεύσω στο Arab Jazz. Και τον τρόπο που αναπτύσσονται, ακριβώς πατώντας πάνω σ’ αυτή την έλλειψη, οι νέοι θρησκευτικοί ινστρούκτορες που είναι οι ηγέτες νέο-φονταμενταλιστικών ομάδων χριστιανών, εβραίων και μουσουλμάνων. Προσηλυτίζουν τους πιστούς τους (τους πελάτες τους, θα μπορούσαμε να πούμε) από τα πιο αδύναμα μέλη της κοινωνίας.
Έχετε μεγαλώσει / ζήσει σε μια πολυπολιτισμική περιοχή, όπως αυτή που περιγράφει στο βιβλίο σας;
Μεγάλωσα στη δεκαετία του 70 στο Παρίσι σε μια λευκή θα έλεγα γειτονιά, όπου έμεναν επίσης και αλγερινοί μετανάστες. Είδα το Παρίσι να αλλάζει δραματικά από την παιδική μου ηλικία, μέχρι να εξελιχθεί στην πολυπολιτισμική πρωτεύουσα που ξέρουμε σήμερα. Ενήλικας, έζησα σε πολυάριθμες παρισινές γειτονιές, μικτές ως επί το πλείστον. Όταν άρχισα να γράφω το Arab Jazz, ζούσα στο 19ο διαμέρισμα. Η ίδια η ανθρωπογεωγραφία του, που σημαδεύεται από την έντονη παρουσία θρησκευόμενων εβραίων και μουσουλμάνων, με ενέπνευσε πολύ. Υπήρχε συσσωρευμένη ένταση και ισχυρή δραματική δυναμική.
Πιστεύετε ότι το αστυνομικό είναι το κοινωνικό μυθιστόρημα της εποχής μας;
Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι το κοινωνικό μυθιστόρημα από την εποχή του 19ου αιώνα. Για μένα, κάμποσα βιβλία του Μπαλζάκ είναι αστυνομικά. Υπάρχουν εγκλήματα, έρευνες, πολύ ακριβείς περιγραφές του κοινωνικού περιβάλλοντος. Αλλά, εκείνη την εποχή, η κατηγορία «αστυνομικό» δεν υπήρχε. Σήμερα, το αστυνομικό μυθιστόρημα πράγματι παίζει τον ρόλο του εξερευνητή της κοινωνίας. Στη Γαλλία, η εμφάνιση του νέο-αστυνομικού μυθιστορήματος που ξεκίνησε από τον Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ στη δεκαετία του εβδομήντα, ήταν μια σημαντική στιγμή αυτής της επιβεβαίωσης του αστυνομικού ως ένα κοινωνικό μυθιστόρημα. Πρόκειται για μια λογοτεχνική κίνηση που μ’ επηρέασε σε μεγάλο βαθμό κατά την εφηβεία μου και στην οποία θα συνεχίσω να αναφέρομαι.
Πως αποφασίσατε να γίνετε συγγραφέας; Γιατί επιλέξτε τη λογοτεχνία του νουάρ;
Πάντα ήξερα ότι θα γράψω μια μέρα, χωρίς να ξέρω πότε ούτε τι. Άρχισα να γράφω το Arab Jazz χωρίς να το έχω προσχεδιάσει. Στην πορεία, συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για αστυνομικό, και αυτό ήταν χωρίς καμιά αμφιβολία το είδος μυθιστορήματος το πιο φυσικό για μένα. Αυτό που ανταποκρίνεται καλύτερα στην δική μου λογοτεχνική ευαισθησία: διαβάζω αστυνομικά μυθιστορήματα από 13 χρονών, και αυτό έχει επηρεάσει καταλυτικά τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τον κόσμο.
Το Arab Jazz είναι το πρώτο βιβλίο σας. Έχετε αρχίσει να γράφετε το επόμενο; Εάν ναι, ποιο είναι το θέμα; Έχετε εξετάσει το ενδεχόμενο για την δημιουργία μιας σειράς μυθιστορημάτων με κεντρικούς ήρωες τη Ραχέλ, τον Ζαν και τον Αχμέντ – τους βασικούς χαρακτήρες στο παρόν μυθιστόρημα;
Σύντομα θα αρχίσω να γράφω τη συνέχεια. Σχεδιάζω να κάνω μια τριλογία, αρχίζοντας με το Arab Jazz. Θα ξανασυναντήσουμε τον Αχμέντ, την Ραχέλ και τον Ζαν.
Στο μυθιστόρημα αφθονούν οι μουσικές αναφορές. Με ποιο σκεπτικό επιλέξατε τους συγκεκριμένους καλλιτέχνες;
Ακούω πολύ μουσική, οπότε ήταν φυσικό για μένα να είναι παρούσα στο βιβλίο. Διάλεξα τους καλλιτέχνες που μ’ αρέσουν, επιχειρώντας να αποδώσω σε κάθε στιγμή, σε κάθε χαρακτήρα, διαφορετικές μουσικές προτιμήσεις. Αλλά αυτό έγινε φυσιολογικά, στη ροή της συγγραφής.
