του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Βασίλης Μούτσογλου, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και είναι απόφοιτος του Ζωγραφείου Λυκείου, του Πολυτεχνείου της Κωνσταντινούπολης και της Παντείου, ακολούθησε διπλωματική σταδιοδρομία κι έχει εκδώσει βιβλία για τη γενέτειρά του, την Τουρκία, τα Βαλκάνια και τις Αραβικές χώρες. Τώρα μας χαρίζει ένα διαφορετικό βιβλίο, ένα μυθιστόρημα, τοποθετημένο στην Πόλη το 1971, όταν εκεί διαδραματίστηκαν δραματικά γεγονότα, τα οποία σημάδεψαν την ιστορία της γειτονικής χώρας. Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Νίκος, άνευ επωνύμου, φοιτητής του Πολυτεχνείου, ο μοναδικός Ρωμιός στο τμήμα του, ο οποίος καλείται από το αστυνομικό τμήμα που εδρεύει στα Ταταύλα –στο Κουρτουλούς, σύμφωνα με την τουρκική ονομασία του.
Ένας αστυνομικός τον ανακρίνει, ρωτώντας τον τι ξέρει για την κατάσταση που επικρατεί στη σχολή του, θέλει να μάθει για τη δράση της αριστερής οργάνωσης DEV-GENÇ, δηλαδή της Μεταρρυθμιστικής Νεολαίας. Αυτός δεν μπορεί να καταλάβει για ποιο λόγο έγινε η συγκεκριμένη η ερώτηση, του φαίνεται ύποπτη, οπότε αποφασίζει να μην απαντήσει. Ο αστυνομικός συνεχίζει με άλλη ερώτηση, ζητώντας τη γνώμη του για τον ΤΗΚΟ, τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Τουρκίας, μια οργάνωση που ιδρύθηκε από μέλη του Τουρκικού Εργατικού Κόμματος και πρωτοστάτησε στις διαμαρτυρίες κατά της επίσκεψης του 6ου αμερικανικού στόλου. Tον ρωτάει επίσης για τον Deniz, έναν τύπο, ο οποίος ηγήθηκε της κατάληψης του Πανεπιστημίου της Πόλης, τον ρωτάει και για την οργάνωση Α-Άμυνα, κάποια μέλη της οποίας έβαλαν φωτιά στο αυτοκίνητο ενός Αμερικανού διπλωμάτη.
Ευθύς εξαρχής ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως ο συγγραφέας θέλει να μας εισάγει όχι απλώς στον τρόπο με τον οποίο η τουρκική αστυνομία αντιμετωπίζει τους πολίτες, αντιφρονούντες και μη, μα κυρίως να μας εισάγει στο κλίμα που επικρατούσε στην τουρκική κοινωνία.
Κι ενώ ο Νίκος αναρωτιέται αν ο αστυνομικός θέλει να τον ψαρέψει, στήνοντάς του παγίδες, εκείνος του κάνει μια μικρή διάλεξη για τη εξέγερση μιας ομάδας του έθνους εναντίον μιας άλλης, την πρόκληση πολιτικού μίσους, τη διατάραξη της αρχής της ακεραιότητας της Τουρκίας ως ενιαίου και αδιάσπαστου συνόλου εδάφους και έθνους, τη θέση σε κίνδυνο της υπόστασης του κράτους, την επιδίωξη της κυριαρχίας μιας κοινωνικής τάξης επί των άλλων τάξεων, αφού όλα αυτά σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα τιμωρείται ακόμα και με ισόβια κάθειρξη.
Φεύγοντας από εκεί, ο Νίκος μένει προβληματισμένος. Η κλήση του στο τμήμα για παροχή πληροφοριών δεν φαίνεται αθώα. Τι κρύβεται πίσω της; Του κάνει εντύπωση το γεγονός ότι ο αστυνομικός του συμπεριφέρθηκε σαν να ήταν Τούρκος, ενώ είναι Ρωμιός. Μας κάνει γνωστό πως για τους Ρωμιούς, οι οποίοι έχουν γεννηθεί στην Τουρκία, είναι απολύτως φυσικό να έχουν τουρκικό διαβατήριο που γράφει ότι είναι Τούρκος, αλλά είναι Έλληνας, ή Ρωμιός. Ο προσδιορισμός αυτός επικράτησε εκεί από την εποχή του Βυζαντίου και μετά για να διαφοροποιούνται και από τους δωδεκαθεϊστές της αρχαίας Ελλάδας. Αυτό βόλευε τους Τούρκους που ήθελαν να παρουσιάζουν ότι δήθεν οι Έλληνες της Πόλης είναι διαφορετικοί από τους Έλληνες της Ελλάδας.
Αυτά τα σχεδόν άγνωστα στους Έλληνες στοιχεία, οι οποίοι αγνοούν πολλά πράγματα για τους ομοεθνείς τους της Κωνσταντινούπολης και αρκετά άλλα σχετικά με το ζήτημα των Ρωμιών μαθητών στα τούρκικα σχολεία, όπου οι Τούρκοι καθηγητές τους συμπεριφέρονταν σαν να ήταν Τούρκοι, αναφέρει ο Βασίλης Μούτσογλου στο μυθιστόρημά του, το οποίο όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο αναπτύσσεται σε πολλά επίπεδα «κοινωνικό, πολιτικό, ιστορικό, ψυχολογικό και αστυνομικό». Σε αυτό υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τη σχέση αστυνομίας και φοιτητών, κράτους και πολιτών, για τις πολιτικές αντιπαραθέσεις και ενίοτε για τις αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε ακροδεξιούς και ακροαριστερούς φοιτητές. Η δράση του ήρωα, ο οποίος φροντίζει να παίρνει αποστάσεις από τις λεκτικές και άλλες πολιτικές αψιμαχίες δεν είναι μεγάλη, το κυνηγητό όμως της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών εναντίον του είναι συνεχές και αδιάλειπτο.
Ασφαλώς, το Τέλος χρόνου είναι πολιτικό μυθιστόρημα και ο προσεκτικός αναγνώστης υποψιάζεται πως είναι και αυτοβιογραφικό, δηλαδή ο Νίκος, ο ήρωας, είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Τα γεγονότα που περιγράφει ο Βασίλης Μούτσογλου εξελίχθηκαν, όπως είπαμε, το 1971, εποχή με γενικευμένες τις φοιτητικές συγκρούσεις –λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1973 το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Μπουλέντ Ετσεβίτ ήρθε πρώτο και συνεργάστηκε με το ισλαμιστικό Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας, ώστε να σχηματιστεί κυβέρνηση –λίγους μήνες μετά ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στην Κύπρο.
Αξίζει να σημειώσουμε πως το βιβλίο μας παρέχει πολλές γνώσεις για τη ζωή των Ελλήνων της Πόλης, π.χ. εκεί, η ελληνική κοινότητα ήταν –τότε– «γενικά οικονομικά φτωχή, ιδιαίτερα συγκριτικά με άλλες, περασμένες εποχές. Οι πλούσιοι είχαν φύγει εγκαίρως, ελάχιστοι είχαν απομείνει». Να πούμε επίσης πως σε μια συζήτηση με έναν συμφοιτητή του ο Νίκος ακούει την εξής φράση: «Μια μέρα στην Τουρκία θα έχουμε Πρόεδρο και Πρωθυπουργό ισλαμιστές. Ο λαός μας είναι πιστός στο Ισλάμ». Αυτό το βλέπουμε σήμερα. Σίγουρα, το βιβλίο έχει εξαιρετικά ενδιαφέρον από κάθε άποψη, συν τοις άλλοις μαθαίνουμε πως σκέφτονταν –και συνεχίζουν να σκέφτονται, βεβαίως– οι Τούρκοι για τους Έλληνες της Ελλάδας και της Κύπρου κι όχι μόνο για τους Ρωμιούς της Πόλης.
info: Βασίλης Μούτσογλου,Τέλος χρόνου, Εκδόσεις Τσουκάτου, 2021
Αναζητήστε το εδώ
