Συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Σαμοθράκη.
Με ένα ονειρικό και βαρύγδουπο καστ (Κιμούλης, Στάνκογλου, Λάσκαρη, Παπαδημητρίου, Παπαδοπούλου, Σπυριδάκης μεταξύ άλλων) να πλαισιώνει τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο στο ρόλο του εκδικητή, το The Republic είναι ένα πολιτικό θρίλερ που υπόσχεται σκηνές δράσης πρωτόγνωρα χορταστικές για τα ελληνικά δεδομένα. Σε μια κοινωνία που βρίθει μαστροπών, διαπλεκόμενων δημοσιγράφων και πολιτικών, όπου γυναίκες, ηθική και η ίδια η χώρα αποτελούν εμπορεύσιμα αγαθά, ένας ειδικός στις παρακολουθήσεις (Αλειφερόπουλος) αποκολλάται από το σύστημα και αυτοχρίζεται τιμωρός του.
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη Δημήτρη Τζέτζα (με δεκαετή προυπηρεσία στο L.A.) , που ακούστηκε όσο καμία άλλη στις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας.
Ο σεναριογράφος, Γιάννης Γεωργίου, που πρώτα σπούδασε αρχιτέκτονας στο ΕΜΠ και μετά σκηνοθεσία φιλμ στο National Film and Television School του Λονδίνου, μας μιλά για το the Republic και για το πώς είναι να πλάθεις Έλληνες υπερήρωες.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το The Republic;
Η ιδέα ήταν του Δημήτρη Τζέτζα, σκηνοθέτη της ταινίας. Όταν πρωτοσυναντηθήκαμε, είχε ήδη μια αρκετά καθαρή εικόνα της υπόθεσης και των βασικών χαρακτήρων. Ο αρχικακός Σωκράτης Καλογερόπουλος, ο δημοσιογράφος Μάριος Σφήκας, και το human trafficking ήταν ήδη εκεί και στοίχειωναν το στόρυ. Και φυσικά ο πρωταγωνιστής Αχιλλέας.
Ακολούθησαν αρκετοί μήνες εντατικής δουλειάς. Πρώτα κάναμε ατέλειωτες συζητήσεις μπροστά σε ένα ταμπλώ, με χρωματιστές κάρτες να αντιπροσωπεύουν τις σκηνές. Ύστερα, εγώ αποτραβιόμουν για να γράψω το ντραφτ του σεναρίου, το οποίο ακολούθως ξεψειρίζαμε παρέα με τον Δημήτρη. Μετά, νέες συζητήσεις για το επόμενο ντραφτ.
Θυμάμαι μια συγκεκριμένη μέρα, στην οποία είχαμε περπατήσει γύρω στα 5 χιλιόμετρα κάνοντας κύκλους στην αποθήκη της ABC Production, προσπαθώντας να βουλώσουμε μια συγκεκριμένη τρύπα στην πλοκή που μας βασάνιζε για μήνες. Ποιος είπε ότι το γράψιμο είναι καθιστική εργασία;
Ο τίτλος και η υπόθεση παραπέμπουν στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Αποτελεί το The Republic μέρος της συζήτησης ‘Περί Δικαίου’;
Οπωσδήποτε. Το δίκαιο και το άδικο είναι μέρος του διαλόγου που εγείρει η ταινία. Βέβαια, το δίκαιο λάμπει δια της απουσίας του. Αντίθετα, οι αδικίες που διαπράττονται από τους ισχυρούς χαρακτήρες της ταινίας και τα εκτελεστικά τους όργανα δεν έχουν τελειωμό.
Ο τίτλος είχε το δικό του ταξίδι -ο Δημήτρης παιδευόταν μήνες για να βρει τον αγαπημένο του τίτλο. Το working title της ταινίας ήταν Χαμαιλέων (Chameleon, για την ακρίβεια, πάλι στα αγγλικά!) και χαρακτήριζε τον Αχιλλέα και τη μυστική εργασία του, ως νίντζα / κάμεραμαν / εκτελεστικού οργάνου. Ο τίτλος The Republic είναι, νομίζω, πιο εύστοχος, διότι προετοιμάζει την οπτική και τις προσδοκίες ενός θεατή απέναντι σε ένα στόρυ που καταπιάνεται με ολόκληρη τη χώρα. Συν το ότι είναι ανελέητα ειρωνικό να ονομάζεις Πολιτεία, να ορίζεις ως λειτουργική πολιτεία έναν τόπο όπως αυτόν της ταινίας. Και όχι μόνο της ταινίας, φυσικά.
Ενδιαφέρον είναι ότι στην Πολιτεία του Πλάτωνα καταδικάζεται η αντιδικία. Ο τιμωρός Αχιλλέας μάλλον δεν έχει διαβάσει Πλάτωνα -ή, αν το έχει κάνει, έχει κάποιες διαφωνίες.
Γιατί ο τίτλος είναι στα αγγλικά;
Κατ’εμέ, έχουμε μπροστά μας μια παγκοσμιοποιημένη Πολιτεία. Η αισχροκέρδεια και η αδικία δε σταματούν σε σύνορα. Οι οικονομικές δραστηριότητες, νόμιμες και παράνομες, από τις αγοραπωλησίες πετρελαίου ως το διεθνές δίκτυο τράφικιν, χρειάζονται μια ουδέτερη γλώσσα για να κλείνουν τις δουλειές τους.
Επίσης, έχει ενδιαφέρον που, στα αγγλικά, Republic σημαίνει και Δημοκρατία. Να μια λέξη που έχει χάσει το νόημά της, στις περισσότερες χώρες που χρησιμοποιείται.
Εκτός από το μοτίβο της εκδίκησης, ποια άλλα μοτίβα διατρέχουν την ταινία;
Η αποκτήνωση: όχι μόνο στα πρόσωπα των διεφθαρμένων και ψυχοπαθών κακοποιών, αλλά και στους χαρακτήρες των πελατών των πορνείων, που ζητούν σεξ χωρίς προφυλακτικό και που βαθμολογούν την κοπέλα για το κατά πόσο άξιζε το δεκάευρώ της.
Η εκμετάλλευση: των αδυνάτων από τους ισχυρούς και των γυναικών από τους άντρες.
Η εκποίηση: το ξεπούλημα ανθρώπων και φυσικών πόρων.
Ο ρατσισμός.
Επίσης, ένα πιο ατομικό μοτίβο είναι ο τοξικός έρωτας: η Νανά, η κοπέλα που αδυνατεί να ακολουθήσει τον σκοτεινό δρόμο του Αχιλλέα, αντικαθίσταται από την Εβελίνα, μια κοπέλα με δρόμο εξίσου σκοτεινό με τον δικό του. Η σύζευξη Εβελίνας και Αχιλλέα είναι καταστροφική, όπως προκύπτει στην τρίτη πράξη της ταινίας. Φαίνεται ότι ο Αχιλλέας βασανίζεται και συναισθηματικά.
Διακρίνονται αμλετικά ψίγματα στο χαρακτήρα του Αχιλλέα; Είναι διστακτικός εκδικητής;
Αρχικά, όταν συνέρχεται από την επίθεση, ο Αχιλλέας σκέφτεται να εγκαταλείψει τη χώρα. Αυτός ο δισταγμός είναι απαραίτητο μέρος της ιστορίας και δείχνει στον θεατή πόσο δύσκολο είναι το βήμα προς την περιπέτεια. Χωρίς έναν δισταγμό, η περιπέτεια θα φαινόταν περίπατος.
Δε νομίζω ότι έχουμε μπροστά μας έναν αμλετικό εκδικητή. Ενώ ο Άμλετ είναι διάσημος για τις εσωτερικές του αμφιταλαντεύσεις, ο δισταγμός του Αχιλλέα κρατά μερικές σκηνές. Ύστερα, ορμά στην περιπέτεια -στο κυνήγι των υπεύθυνων του φόνου του αδερφού του- με αποφασιστικότητα και ασυγκράτητη οργή.
Υπάρχει άλλος τρόπος κάθαρσης πέραν της εκδίκησης;
Το ερώτημα, για μένα, είναι αν η εκδίκηση από μόνη της φέρει την κάθαρση. Έβλεπα τις προάλλες την -κακή, κατά τη γνώμη μου- ταινία Θα Φτύσω Στον Τάφο Σας (1978). Το χαμόγελο της εκδικηθείσας πρωταγωνίστριας στο τελευταίο πλάνο δε με έπεισε καθόλου. Αντίθετα, σκέφτομαι την περίπτωση του -υπέροχου, πάλι κατά τη γνώμη μου- Kill Bill, στο οποίο η κάθαρση επέρχεται από την επανένωση της ηρωίδας με την κόρη της. Ο Ταραντίνο το έπαιξε πολύ έξυπνα και με μεγάλη ευαισθησία. Δεν αρκεί ένα μακελειό. Χρειάζεται να σωθεί και κάποιος. Το ίδιο και ο Πωλ Σρέντερ στον Ταξιτζή, όπου σώζεται η νεαρή πόρνη Ίρις.
Αυτό το κάτι παραπάνω δίνει ο χαρακτήρας της Αντρέα, στο Republic. Η εκδίκηση του Αχιλλέα δεν φέρνει τον αδερφό του πίσω. Το ότι βοηθά, όμως, έστω και έναν άνθρωπο, δίνει ένα νόημα στην μετέπειτα ζωή του. Ο Αχιλλέας είναι ίσως ό,τι πιο κοντά σε Έλληνα σουπερήρωα μπορεί να καταπιεί και να χωνέψει ο μέσος Έλληνας θεατής.
Ο συντομότερος ορισμός της τραγωδίας είναι όταν όλες οι συγκροούμενες πλευρές έχουν δίκιο. Υπάρχουν τραγικά στοιχεία;
(Χαμογελά, μπερδεμένος)
Ώστε ξεπεράστηκε ο ορισμός της Ποιητικής;
Υπάρχουν τραγικά στοιχεία, αν και δεν ξέρω αν συμφωνώ με τον ορισμό. Τι δίκιο έχει ο Κρέοντας στην Αντιγόνη; Τι δίκιο έχουν οι μαστροποί στο Republic; Ή ο μεγαλοδημοσιογράφος; Σίγουρα η κάθε πλευρά δικαιολογεί τις ίδιες της τις πράξεις, αλλά δικαιολόγηση δε σημαίνει δίκαιο.
Από την άλλη, θεωρώ την έννοια του “δικαίου” προβληματική. Φυσικά και υπάρχει ο Νόμος. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, ο Νόμος είναι άδικος. Επίσης, υπάρχει και μια εσωτερική αίσθηση δικαίου στον καθένα μας, αλλά και αυτή φοριέται σε διάφορα μεγέθη, από άτομο σε άτομο. Το περιθώριο για παρεξηγήσεις και παρερμηνεύσεις είναι αχανές.
Για να μην πλατειάσω, το πιο τραγικό στοιχείο της ταινίας είναι οι εκδιδόμενες κοπέλες· τα θύματα του τράφικιν. Είναι η μεγαλύτερη, η πιο εξόφθαλμη αδικία στον κόσμο της ταινίας.
Αποκτάς οικειότητα με τους χαρακτήρες που δημιουργείς; Νιώθεις πατρικά αισθήματα που σε κάνουν να θες να τους προστατέψεις από τους κινδύνους που ελλοχεύουν στη συνέχεια της πλοκής;
Η πρόθεση να προστατεύσεις τους χαρακτήρες σου από κινδύνους γεννάται όταν φοβάσαι ο ίδιος. Φαίνεται αστείο, καθώς δεν βρίσκεσαι εσύ στη θέση του χαρακτήρα· δεν πυροβολούν εσένα, για παράδειγμα. Ωστόσο, φοβάσαι. Φοβάσαι να γράψεις τη σκηνή. Φοβάσαι να γίνεις μάρτυρας της δύσκολης θέσης του χαρακτήρα. Φοβάσαι ότι δε θα βρεις τρόπο να τον γλιτώσεις. Φοβάσαι ότι δεν είσαι καλός συγγραφέας. Οι χαρακτήρες αρχίζουν να παραγκωνίζονται μπροστά στο πληγωμένο εγώ σου, ως θεού τους. Χάνεις την πλάκα στην όλη υπόθεση.
Και ο φόβος ανταμοίβεται πάντα: κατασκευάζεις μια λιγόψυχη -και βαρετή- ιστορία, κάνεις δηλαδή μισές δουλειές. Για να γράψεις κάτι αξιόλογο, χρειάζεται θάρρος και όρεξη για παιχνίδι.
Το ίδιο κάνουν και οι γονείς που προσπαθούν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τα πάντα, από όλα τα προβλήματα που ίσως παρουσιαστούν μπροστά τους. Οι περισσότεροι γονείς που συναντώ έχουν ως μάντρα το “μη ετούτο, μη εκείνο, μη το άλλο” του τραγουδιού του Τριβιζά. Με αποτέλεσμα, οι φοβισμένοι ενήλικες να διαιωνίζονται.
Μάλλον αυτό το τελευταίο απαντά και στο περί πατρικών αισθημάτων…
Σε τι βαθμό οι χαρακτήρες σου αποτελούν σύνθεση πραγματικών προσώπων;
Σε μεγάλο, αλλά όχι σε μετρήσιμο βαθμό. Είναι ασαφές. Πρώτον, οι χαρακτήρες μου έχουν πάντα στοιχεία του εαυτού μου. Ακόμη και οι “κακοί.” Για να γράψω έναν κακό, βρίσκω τη νεύρωση του πρωταγωνιστή και ανεβάζω το ποτενσιόμετρό της στο μάξιμουμ. Και τη νεύρωση του πρωταγωνιστή πώς τη βρίσκω; Μελετώντας τον εαυτό μου και τα κοντινά μου πρόσωπα.
Δεύτερον, για τα υπόλοιπα, υπάρχει η έρευνα. Στο Republic, με τον Δημήτρη, εμπνευστήκαμε στοιχεία από διάφορα πραγματικά πρόσωπα, όμως κανένας χαρακτήρας -από όσο γνωρίζω!- δεν είναι ακριβές αντίγραφο συγκεκριμένου πραγματικού προσώπου. Μπορεί και να πέφτω έξω.
Πες μας ένα spoiler.
Είπα ήδη ότι ο αρχικακός είναι ο Σωκράτης Καλογερόπουλος. Τον ενσαρκώνει ο Ερρίκος Λίτσης και είναι απολαυστικός, αλλά και τρομακτικός· μην πω πολλά περισσότερα.
Πες μας την αγαπημένη σου ατάκα.
Θα σας πω δύο:
Μου αρέσει πολύ η one-liner ατάκα του δημοσιογράφου Σφήκα: “Τραβάς, παραδίδεις, πληρώνεσαι, φεύγεις. Δε σκέφτεσαι.” Έχει ένα ρυθμό· μια ποιητικότητα. Είναι το απόσταγμα της φιλοσοφίας του παλαίμαχου Ελληνάρα, το οποίο μεταλαμπαδεύει στη νεότερη γενιά. Επιπλέον, πέρα από την ποιητικότητά της, εκφράζει και μια αηδιαστική πραγματικότητα: αυτή της απάθειας και της ευθυνοφοβίας.
Πιο απλή, αλλά σκληρά αληθινή είναι και η ατάκα “Όχι στο πρόσωπο, ηλίθιε!” της μεγαλομαστροπού προς τον μπράβο της, ο οποίος μόλις έχει χαστουκίσει μια από τις κοπέλες. Με το που ακούει την ατάκα, ο μπράβος επανορθώνει: ρίχνει στην κοπέλα γροθιά στο στομάχι, μια τακτική που δε θα αφήσει σημάδια στη “βιτρίνα” του εμπορεύματος. Η ατάκα είναι σκληρή, λόγω του ψυχρά υπολογιστικού της subtext· μια διαταγή εμπόρου προς τον υπάλληλό του.
Αν το The Republic ήταν μουσικό κομμάτι ποιο θα ήταν; Γιατί;
Κάτι δυνατό. Σκληροπυρηνικό. Δυσκολεύομαι να σκεφτώ την ταινία εκτός αυτού του hardcore πλαισίου, καθώς η ίδια βρίθει από εξαιρετική και δυνατή, πρωτότυπη μουσική, από τον συνθέτη Μηνά Λιάκο αλλά και την μπάντα Planet of Zeus.
Ωστόσο, γυρνώντας τρία χρόνια πίσω, στην εποχή της συγγραφής του σεναρίου, θυμάμαι ότι η Παράξενη Πόλη των Τρυπών ήταν πολύ δυνατό σημείο αναφοράς, συνοδευτικό των συζητήσεων με τον Δημήτρη γύρω από το στόρυ.
Είναι δυνατόν να γυριστούν ταινίες δράσης με ταπεινούς προυπολογισμούς;
Οι σκηνές δράσης χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να στηθούν. Έχουν πολύπλοκο ντεκουπάζ, είναι δηλαδή απαιτητικές σε πλήθος πλάνων, και συχνά συμπεριλαμβάνουν ειδικά εφέ, πυροβολισμούς, αίμα, εκρήξεις, κ.α.. Όλα αυτά ανεβάζουν, προφανώς, το κόστος σημαντικά.
Από την άλλη, συμβαίνουν και θαύματα. Τα θαύματα δεν έρχονται ουρανόθεν, αλλά πηγάζουν από την επιμονή των δημιουργών τους. Όταν είδα την πρώτη σκηνή ξύλου στο Republic, μού έπεσε το σαγόνι. Ο Δημήτρης έχει κάνει καταπληκτική δουλειά και στο γύρισμα και στο μοντάζ. Μακάρι να είχα την ευκαιρία να κάτσω δίπλα του στη μονταζιέρα -θα είχα κλέψει ένα σωρό κόλπα…
Θα μπορούσε η ιστορία της ταινίας να διαδραματιζόταν σε μια Ελλάδα άνευ κρίσης;
Η ιστορία θα μπορούσε ίσως να διαδραματίζεται και σε μια πιο ευήμερη Ελλάδα, καθώς τα αντιδραστήρια της έκρηξης που αποτυπώνεται στο Republic υπήρχαν και πριν την κρίση: διαφθορά, μαστροπεία, βία, ρατσισμός, απάθεια. Η κρίση, ωστόσο, δρα καταλυτικά, εντείνοντας τα παραπάνω στοιχεία. Αυξάνει την πίεση στο δοχείο, κάνοντας την έκρηξη πιο θεαματική.
Σε τι βαθμό οι προσδοκιές που γεννά το σενάριο στο χαρτί εκπληρώνονται όταν βλέπεις ολοκληρωμένη μια ταινία; Πόσο δηλαδή απέχει το υλοποιημένο έργο από αυτό που εσύ είχες στο μυαλό σου;
Πάντοτε υπάρχουν αποκλίσεις και πάντοτε υπάρχουν σκηνές που εγώ θα σκηνοθετούσα διαφορετικά. Επίσης, κάποιες σκηνές αλλάζουν λόγω αναγκών της παραγωγής. (Θυμάμαι ότι μια σκηνή σε κάποιο από τα προηγούμενα σεναριακά ντραφτ διαδραματιζόταν στην Κωνσταντινούπολη!) Όλα αυτά είναι μέσα στο πρόγραμμα.
Το τελικό αποτέλεσμα, όμως, το βρήκα εξαιρετικά εντυπωσιακό. Εκτός από τη σκηνοθεσία και το μοντάζ, που τα προανέφερα, έχει γίνει εκπληκτική δουλειά και σε όλα τα άλλα τμήματα: ηθοποιία, φωτογραφία, σκηνικά, μουσική… Ο Δημήτρης μάζεψε γύρω του μια πολύ δυναμική ομάδα νέων συνεργατών που δούλεψαν με μεγάλο μεράκι.
Μεγαλύτερη πρόκληση κατά τη διάρκεια της δημιουργικής διαδικασίας.
Η ίδια η μηχανική της κατασκευής που λέγεται ιστορία είναι μια πολύπλοκη πρόκληση. Δεν ξέρω αν ο περισσότερος κόσμος κατανοεί τη διαδικασία της συγγραφής. Αμέτρητες σκηνές συγγραφέων σε ταινίες έχουν ενισχύσει το στερεότυπο της διάνοιας που αποτραβιέται σε σοφίτες, πίνει μέχρι αναισθησίας και, σε ένα διάλειμμα από κάποιο οργιαστικό πάρτυ, σημειώνει βιαστικά στο χαρτί αυτά που τού υπαγορεύει η Μούσα στο αυτί, σαν τον Μότσαρτ στο Αμαντέους.
Κάποια μέρη της δουλειάς είναι κάπως έτσι (ιδίως τα οργιαστικά πάρτυ), αλλά το freestyle γράψιμο ακολουθείται πάντα από προσγειωμένη επιμέλεια και αναθεωρήσεις. Ειδικά σε ένα θρίλλερ, όπου το κάθε στοιχείο έρευνας οδηγεί στο επόμενο, χρειάζεται αρκετή διεργασία αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου. Η όλη διαδικασία είναι μια πρόκληση, αλλά είναι και ένα ασύλληπτα ικανοποιητικό και ευχάριστο παιχνίδι.
Τι σχέδια έχεις για το μέλλον;
Ως σεναριογράφος, αλλά και ως σκηνοθέτης, έχω τις δικές μου ιστορίες που πιέζουν να βγουν προς τα έξω, τις οποίες θέλω να γράψω και να γυρίσω. Ως τώρα έχω γυρίσει κάποιες μικρού μήκους ταινίες και, όπως φαίνεται, η πρώτη μου μεγάλου μήκους θα περιμένει λίγο ακόμη· λόγω του ότι πρόσφατα έχω γίνει πατέρας, ο χρόνος μου έχει περιοριστεί σημαντικά. Αν και έχω αποφασίσει, λοιπόν, να μη δουλέψω φέτος σε σενάριο μεγάλου μήκους, το όνομά μου θα συνοδέψει 2-3 μικρού μήκους· έχω ήδη δύο δικές μου στα σκαριά και μία τρίτη που τη γράφω για τον φίλο σκηνοθέτη Θοδωρή Βουρνά. Μπόλικα πρότζεκτ και πολύ απολαυστικά.
Επίσης, γράφω τακτικά στο μπλογκ μου και εκδίδω το newsletter μου, το οποίο έχει ως θέμα “Δημιουργικότητα πάνω από τη σελίδα και πίσω από την κάμερα.” Το όλο site μου είναι στα αγγλικά και τα ελληνικά. Βλέποντας ότι στο διαδίκτυο γράφονται ελάχιστα στην ελληνική πάνω στη δημιουργική διαδικασία του σινεμά και του σεναρίου, αποφάσισα να πληρώσω το κενό. Είναι φιλόδοξο σχέδιο, αλλά δε βιάζομαι καθόλου. Ήδη λαμβάνω μηνύματα από παιδιά που ζητούν συμβουλές ή κριτική πάνω στο σενάριό τους και αυτό είναι μια πρώτη ένδειξη ότι υπάρχει δίψα πάνω στο θέμα. Είναι μεγάλη ικανοποίηση.
Ευχαριστούμε!
Info: Η ταινία The Republic προβάλεται στις αίθουσες από 19/11. Περισσότερα στο www.therepublic.gr
Περισσότερος Γιάννης Γεωργίου στο μπλογκ του: www.giannisgeorgiou.co.uk