Της Ξένης Δ. Μπαλωτή.
Ο Ιταλός ιστορικός Arnaldo Dante Momigliano (1908-1987) στην μελέτη του με τον τίτλο «History between Medecin and Rhetoric» ισχυρίζεται ότι ιστορία βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ ιατρικής και ρητορικής γιατί «εξετάζει συμβάντα και καταστάσεις αναζητώντας τα φυσικά αίτια σύμφωνα με το παράδειγμα της ιατρικής, ενώ τα εκθέτει ακολουθώντας τους κανόνες της ρητορικής-της τέχνης της πειθούς που γεννήθηκε στα δικαστήρια.»
Και ο Βρετανός John Wyon Burrow (1935–2009) με το βιβλίο του «Μία Ιστορία των ιστοριών» εξελίσσει την προσέγγιση της ιστορίας μέσα από τους διαδρόμους της ιστοριογραφίας αποδεικνύοντας ότι η αναζήτηση των «φυσικών αιτίων» διέπεται από τους κανόνες προσέγγισης που θέτει κάθε ιστορική εποχή και από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.
Αν ο «ίστωρ» δηλ. αυτός που εκφράζει την κρίση του «βάσει γεγονότων μετά από διερεύνηση» μας έρχεται από τον Όμηρο, είναι ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της Ιστορίας, αυτός που πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο «ιστορία» με την έννοια της «διερεύνησης». Ωστόσο, χρειάστηκαν να παρέλθουν πολλοί αιώνες έως ότου η ιστορία εξελιχθεί από αφηγηματική ιστορία σε επαγγελματική ιστορία με την συστηματική έρευνα των αρχείων και την κριτική εξέταση των πηγών.
Αυτό το συναρπαστικό ταξίδι της «Ιστορία των ιστοριών» περιγράφει ο John Wyon Burrow στο παρόν βιβλίο του μέσα από 5 θεματικές ενότητες ταυτόσημες με την εξέλιξη του πολιτισμού από αρχαιοτάτων χρόνων.
Αν η Αίγυπτος και η Βαβυλώνα προσέφεραν πολλά στην καταγραφή της ιστορίας καθώς «διαφύλασσαν τις γνώσεις του παρελθόντος με τη συνήθειά τους να τηρούν αρχεία», ήταν στην Ελλάδα των Ηρόδοτου, Θουκυδίδη, Ξενοφώντα κά που αναδείχθηκε ένας πρωτότυπος τρόπος προσέγγισης της ιστορίας, αυτός της εξωστρεφούς ιστορίας παρουσιάζοντας τις συγκρούσεις μεταξύ του ελληνικού και του περσικού κόσμου.
Με τους ιστορικούς της Αρχαίας Ρώμης, Πολύβιο, Σαλούσιο, Δίων Κάσιος κά, ανατέθηκε στην ιστορία μία πολύ ιδιαίτερη αποστολή : αυτή της στηλίτευσης της διαφθοράς και της επιδοκιμασίας της αρετής, παρουσιάζοντας παραδείγματα συμπεριφοράς προς μίμηση ή αποφυγή !
Ο Χριστιανικός κόσμος, κατά βάση ο κόσμος του Μεσαίωνα, με τον Ευσέβιο, τον Γρηγόριο της Τουρ ή τον Βέδα, «προσάρμοσε» την εξέλιξη της Ιστορίας στις αναφορές της Βίβλου καθιστώντας την κινητήριο μοχλό της, έως τον 8ο αι. που εκδηλώθηκαν οι πρώτες επιδρομές των Βορείων Λαών με συνέπεια μεταξύ άλλων να αναβιώσει η κοσμική ιστορία.
Η κοσμική ιστορία επιβίωσε για περίπου οκτώ αιώνες. Ξεκίνησε με τις «Επετηρίδες» και τα «Χρονικά», ένα πρώιμο είδος «ημερολογίου», ανέδειξε την «ιπποσύνη» σε τρόπο ζωής και είδος λογοτεχνίας και τελείωσε με το ρεαλισμό των Μακιαβέλλι και Γκουιτσαρντίνι. Έναν ρεαλισμό τόσο ενδελεχή και ψυχρά ορθολογικό που θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως επίτευγμά του η επιστροφή στην Ουμανιστική παράδοση.
Η Ουμανιστική παράδοση διέτρεξε τρεις αιώνες, από τον 16ο έως το 19ο αι. και προσπάθησε να εξηγήσει τα πολιτικά, φιλοσοφικά και επαναστατικά γεγονότα μέσα «από την μίμηση των σεβαστών αρχαίων προτύπων, που κυρίως σήμαινε μία πολιτική αφήγηση από την οποία μπορούσαν να εξαχθούν ηθικά διδάγματα.» Ίσως, να είναι ο επιθυμητός τελικός στόχος που εξηγεί γιατί οι «αρχαιοδίφες», όπως αποκαλούνταν τότε, αποστρέφονταν την αρχειακή έρευνα! Σπάνια τα πολιτικά κίνητρα συμπίπτουν με τα επιστημονικά ευρήματα ! Πολλά και μεγάλα τα ονόματα αυτής της παράδοσης, άλλωστε μέρος της ίδιας περιόδου ήταν και ο Διαφωτισμός.
Και φτάνουμε στο 20αι που έχει για την μελέτη της Ιστορίας και τον τρόπο που προσεγγίζει τα γεγονότα του παρελθόντος, δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά. Δημιουργείται ο όρος της «Ιστοριογραφίας» και καθιερώνεται η «επαγγελματική ιστορία». Ο συνδυασμός «επαγγελματικής ιστορίας», δηλ. συστηματική αρχειακή έρευνα και κριτική εξέταση των πηγών, και «Ιστορίας της Ιστορίας» δημιούργησε την «Ιστοριογραφία». Ο σκοπός της δημιουργίας της περιγράφεται άριστα από τον επιμελητή της “Cambridge Modern History” (1902), λόρδο Άκτον, και είναι: «πίστη στον συνεργατικό και σωρευτικό χαρακτήρα, που ταίριαζε σε επιστήμη…» και ήδη η Ιστορία είχε καθιερωθεί από τον 19ο αι. ως επιστήμη. Σ’αυτό είχε συμβάλει από το 1821 η Γερμανία με την δημοσίευση του «Monumenta Germaniae Historica» και την οργάνωση των ιστορικών σχολών. Η Ιστορία αναδείχθηκε πλέον σε «Επιστήμη» δίνοντας τέλος στη διχογνωμία αν είναι «τέχνη» ή «επιστήμη».
Και αν υπάρχει το ενδεχόμενο ερώτημα «γιατί τέχνη;», η απάντηση δίνεται σε κάθε κεφάλαιο από τον ίδιο τον John Wyon Burrow, αποδεικνύοντας ότι η καταγραφή της ιστορικής εξέλιξης από αρχαιοτάτων χρόνων έως και τον αιώνα μας διασταυρώνεται με την λογοτεχνία, τα ημερολόγια, τις βιογραφίες, τον περιηγητισμό, την πολιτική, τη νομική, την ηθική κά,
Έτσι, ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου το μόνο που αισθάνεται όταν φτάνει στην τελευταία σελίδα του είναι η παραδοχή του Ευριπίδη πως ««Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησιν» (ευτυχής είναι όποιος γνωρίζει ιστορία) !
info: Μπάροου Τζον : Μια Ιστορία των Ιστοριών
Έπη, χρονικά, μυθιστορίες και διερευνήσεις από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη μέχρι τον 20ό αιώνα
Μετάφραση: Γολέμη Άσπα, Επιμέλεια: Μαραγκόπουλος Άρης
Εκδόσεις : Τόπος 2014, Σελ.: 576
