του Σπύρου Κακουριώτη
Τυπογραφία και έντυπο. Πενήντα χρόνια κυκλοφορίας συμπληρώνει φέτος ο Μνήμων, αναδεικνυόμενος έτσι στο μακροβιότερο ελληνόγλωσσο επιστημονικό ιστορικό περιοδικό. Το τελευταίο του τεύχος, το 37ο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, δεν είναι επετειακό, καθώς αφορά τα έτη 2019-2020, έχει όμως στο επίκεντρό του ένα θέμα που απασχόλησε, πρακτικά και θεωρητικά, τους συντελεστές του και την Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού που το εκδίδει, από τα πρώτα χρόνια της δραστηριότητάς τους: την τυπογραφία και το έντυπο. Έτσι, στις σελίδες του παρόντος τόμου πέντε μελέτες συγκροτούν ένα ειδικό αφιέρωμα: ο Γιάννης Κόκκωνας προσεγγίζει τη «χαρτογραφία» του συνθέτη και μουσικοδιδάσκαλου Πέτρου Εμμανουήλ του Εφέσιου και τον τρόπο λειτουργίας της· η Πόπη Πολέμη παρουσιάζει το ελληνικό εκδοτικό τοπίο κατά τον 19ο αιώνα, όπως αποτυπώνεται μέσα από τη δουλειά υποδομής στο Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού»· ο Πέτρος Παπαπολυβίου προσεγγίζει την ιστορία και την εκδοτική παραγωγή του πρώτου κομματικού τυπογραφείου της Κύπρου κατά τον Μεσοπόλεμο· ο Χρήστος Λούκος επιχειρεί μια συγκριτική προσέγγιση της τυπογραφίας και των τυπογράφων στην Ελλάδα και την Κύπρο, αναδεικνύοντας άγνωστα στοιχεία από το αρχείο της Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας· τέλος, ο Νικόλας Μανιτάκης παρουσιάζει τη λειτουργία και την εκδοτική παραγωγή του τυπογραφείου του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (1949-2001). Το τεύχος συμπληρώνεται με μελέτες καλύπτουν μεγάλο χρονικό εύρος: Η Κατερίνα Κωνσταντινίδου προσεγγίζει τη βενετική κυριαρχία στον ελληνικό χώρο, συζητώντας τη μορφή και την ταυτότητα του βενετικού κρατικού μορφώματος· ο Παναγιώτης Ιωάννου αναδεικνύει άγνωστα στοιχεία από την πορεία ζωής του ζωγράφου Νικόλαου Κουνελάκη· η Ασπασία Δημητριάδη παρακολουθεί τον τρόπο που νοηματοδοτείται η «Νέα Ελλάς», στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας, στην εκπαίδευση· τέλος, ο Αντώνης Αντωνίου προσεγγίζει τον τρόπο που προσλάμβανε η ελληνική Αριστερά τις σχέσεις με την Τουρκία και τους Τουρκοκύπριους υπό το πρίσμα του κυπριακού ζητήματος και του αιτήματος για «Ένωση». Η ύλη του τρέχοντος τεύχους συμπληρώνεται με κείμενα για την ζωή και το έργο της Λουκίας Δρούλια, από τον Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, και του Κωνσταντίνου Ντόκου, από τους Χρήστο Λούκο και Γεράσιμο Παγκράτη, την παρουσίαση του αρχείου του σταθμού ανθράκευσης της εταιρείας Μιχαλινού στην Κέα από τη Βασιλική Θεοδώρου, βιβλιοκρισίες κ.ά.
[ΜΝΗΜΩΝ, Ζωσίμου 11, 114 73, Αθήνα, emne.mnemon@gmail.com]
Ιστορικά. Δεύτερη σε αρχαιότητα, η εξαμηνιαία περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών Τα Ιστορικά έφτασε ήδη στο 72ο τεύχος της, που μόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Μέλισσα, σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη. Το νέο τεύχος του περιοδικού που ίδρυσαν οι Σπύρος Ασδραχάς, Φίλιππος Ηλιού και Βασίλης Παναγιωτόπουλος (με τη βοήθεια των Γιώργου Ραγιά και Άγγελου Δεληβορριά) περιλαμβάνει μελέτες που εκτείνονται σε μεγάλο χρονολογικό και θεματικό εύρος, ξεκινώντας από το 1821 και τη μυστική συνέλευση της Βοστίτσας (Έλλη Δρούλια), τους πλόες των ιστιοφόρων και τις πράξεις πλοιάρχων της οικογένειας Βούρου (Χριστίνα Βάρδα), τις προσλήψεις των Οθωμανών ως προς τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό από την περίοδο των Επαναστάσεων του 1848 έως τα χρόνια της Παρισινής Κομμούνας (Λεωνίδας Μοίρας) και τις κοινωνικές αντιδράσεις στην τεχνολογία από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τον Μεσοπόλεμο (Νίκος Αλέξης). Ακόμη, η Μαριάννα Καράλη μελετά τις συμβολιστικές φωτογραφικές αναπαραστάσεις και την «Εικόνα της Ελλάδας» (1903-1920)· ο Ευγένιος Ματθιόπουλος τις ιδεολογικές και αισθητικές αναζητήσεις του Φώτη Κόντογλου στα χρόνια 1913-1924· ο Γρηγόρης Βοσκάκης τη συμβολή του κινηματογράφου στην κατασκευή της κοινής γνώμης μέσα από το παράδειγμα της εικόνας του έλληνα τεντιμπόη· ο Γιάννης Παπαδόπουλος τις σχέσεις του καθεστώτος των συνταγματαρχών με τις ελληνοαμερικανικές ηγετικές ομάδες· τέλος, ο Ευγένιος Χβαλκόβ μελετά την εθνική δομή του ορθόδοξου πληθυσμού της ενετικής Τάνα, στον Εύξεινο Πόντο, κατά τον 14ο – 15ο αιώνα. Το τεύχος συμπληρώνεται με ανταπόκριση του Νίκου Ποταμιάνου για το συνέδριο «Φύλο, εργασία και κατανάλωση σε μια ιστορική προοπτική», σελίδες αφιερωμένες στη μνήμη του Κώστα Κόμη από τη Λήδα Παπαστεφανάκη, καθώς και με βιβλιοκρισίες και παρουσιάσεις πρόσφατων ιστορικών εκδόσεων. Υπενθυμίζεται ότι το ευρετήριο περιεχομένων του συνόλου των τευχών του περιοδικού είναι αναρτημένο στον διαδικτυακό τόπο του εκδοτικού οίκου Μέλισσα (www.melissabooks.com/istorika).
[ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ, Σκουφά 58, 106 80, Αθήνα, historica@melissabooks.
Λογοκρισία και δημοκρατία. Στο εγγύς παρελθόν, εκείνο του μετεμφυλιακού κράτους και της Μεταπολίτευσης, μεταφέρει τους αναγνώστες του το αφιέρωμα στη λογοκρισία σε δημοκρατικούς καιρούς, που φιλοξενεί το 22ο τεύχος της ετήσιας έκδοσης των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας Αρχειοτάξιο. Κρίσιμο και ακανθώδες ζήτημα που σημαδεύει τη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα–όμως, πώς μελετάμε, αλλά και πώς ορίζουμε το φαινόμενο της λογοκρισίας σε συνθήκες κοινοβουλευτικής δημοκρατίας; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα που επιχειρούν να θέσουν οι μελέτες που συναπαρτίζουν το αφιέρωμα, στρέφοντας το βλέμμα στην περίοδο που προηγήθηκε της χούντας των συνταγματαρχών –στη μετεμφυλιακή «καχεκτική» δημοκρατία– και ιδίως σε αυτήν που ακολούθησε, στη Μεταπολίτευση. Δύο περιόδους όπου για τη μεν η λογοκρισία αποτελεί τον κανόνα, για τη δε την εξαίρεση. Οι συμβολές των Ευγένιου Ματθιόπουλου, Μαρίας Χάλκου, Αθηνάς Σκουλαρίκη, Χαράλαμπου Κουρουνδή, Μάνου Αυγερίδη, Ελένης Κούκη, Μάγδας Φυτιλή, Πηνελόπης Πετσίνη, Σπύρου Κακουριώτη, Δημήτρη Παπανικολάου και Γιώργου Σαμπατακάκη διερευνούν τις θεσμικές και εξωθεσμικές εκφάνσεις του φαινομένου, καθώς και την ίδια την έννοια της λογοκρισίας και τις προσλήψεις της, σε ένα ευρύ θεματικό φάσμα που περιλαμβάνει τον Τύπο και την τέχνη, τον πολιτικό λόγο, τον στιγματισμό και την περιστολή της έκφρασης μειονοτικών ομάδων του πληθυσμού κ.ά. Το αφιέρωμα επιμελούνται οι Πηνελόπη Πετσίνη, Μαρία Χάλκου και Στρατής Μπουρνάζος. Η ύλη του τεύχους συμπληρώνεται από τις καθιερωμένες στήλες του περιοδικού: Στις «Προσεγγίσεις» ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης επιστρέφει στα προδικτατορικά χρόνια και αφηγείται μια ιστορία «αγοραίου έρωτα και σκευωρίας» με επίκεντρο την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, ενώ στις «Διασταυρώσεις» η Κωνσταντίνα Σταματογιαννάκη γράφει για τον φωτογράφο του θεάτρου Τάσο Μελετόπουλο (1908-1969). Το τεύχος συμπληρώνεται με το χρονικό των δραστηριοτήτων των Αρχείων, καθώς και έναν αποχαιρετισμό στον ιστορικό του εργατικού κινήματος και αντιπρόεδρο του Δ.Σ. των ΑΣΚΙ Γιώργο Κουκουλέ.
[ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ, Πλατεία Ελευθερίας 1, 105 53, Αθήνα, www.askiweb.eu, aski@otenet.gr]
Πλάτων. Σειρά αφιερωμάτων σε θέματα συστηματικής φιλοσοφίας και ιστορίας της φιλοσοφίας ξεκινά, με το παρόν τεύχος της (34/1-2) η περιοδική έκδοση για τη φιλοσοφική έρευνα και κριτική Δευκαλίων, που κυκλοφορεί δύο φορές τον χρόνο με τη φροντίδα των εκδόσεων Εκκρεμές. Όπως επισημαίνεται, για τα αφιερώματα θα επιλέγονται πρωτότυπα κείμενα που θα γράφονται ειδικά για το περιοδικό, έτσι ώστε να αναδειχθεί η υψηλού επιπέδου ερευνητική φιλοσοφική παραγωγή στη χώρα μας. Το αφιέρωμα του ανά χείρας τεύχους συγκεντρώνει άρθρα που ασχολούνται με το έργο του Πλάτωνα και εστιάζουν, ειδικότερα, στο πώς έφτασε στη σύλληψη της θεωρίας των ιδεών (Βασίλης Καρασμάνης), στη δυιστική μεταφυσική των πρώτων αρχών στους γραπτούς διαλόγους και στην προφορική διδασκαλία του φιλοσόφου (Σπύρος Ράγκος), στην επιθυμία για δικαιοπραγία, όπως αναδεικνύεται στους διαλόγους Ιππίας Ελάσσων, Γοργίας και Πολιτεία (Πάνος Δήμας) και στην τέχνη του φιλοσοφικού λόγου, με αναφορά στον μύθο της γραφής του Φαίδρου (Βασίλης Κάλφας). Το τεύχος συμπληρώνεται με τα άρθρα της Βασιλικής Σιούφα «Η δικαιοσύνη μεταξύ κοσμοπολιτισμού και διεθνισμού: Η έννοια της ισότητας στη θεωρία του J. Rawls», του Διονύση Χρηστιά «Ο διάλογος Σεφέρη – Τσάτσου: το A priori στην τέχνη και το Κρατυλικό Όραμα», καθώς και την απάντηση του Κώστα Μ. Σταμάτη σε κριτικό κείμενο της Βάσως Κιντή, με τίτλο «Πώς κατανοώ και ακολουθώ κανόνα δικαίου».
[ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ, Μπόταση 6, 10682, Αθήνα, info@ekkremes.gr]
